Zirkuitulaburrak
Literaturan, zer den tradizioa, edo zer bihurtzen dugun tradizio. Eta nola bihurtzen dugun hau, hura ala bestea tradizio. Zergatik den eredugarria Axular, edo zergatik ez zukeen izan behar... Azken finean, literatura-kanona zertan datzan, kanon hori norantz doan, kanon delako hori nora eraman gura dugun. Horretaz guztiaz dihardugu.
Lagunak, erreparo pixka bat ematen dit kontuak, batez ere kanon hitzak berak. Bereziki, kanonaren esku etorri ohi den itzalak. Oro har, hozkia ematen dit kanonak; eta, literaturan, ardura berezia.
Arte Ederretako literatura klasikoaren baitan, besteak beste, kanona da giza gorputzaren edertasuna ezartzen duen eredua. Joskintzan, hogeita hamazortziko izaria da modernitatearen kanonak utzi diguna. Kristau Elizek eta, hedaduraz, edozein erlijiok sakratutzat hartzen dituzten liburuen zerrenda ere bada kanona.
Araua da kanona. Legea. Araudiari deitzea kanon da, esakune latzari zelofanezko azala jartzea. Zeren, argi esanda, ezer izatekotan, eredua baita kanona. Eta, imitazioa du helburu ereduak. Ereduaren ezpatak nola, ertz zorrotza du kanonak. Giharrak apartatzera hel daiteke.
* * *
Edozein gairen aurrean, ortodoxiaren eta heterodoxiaren muga dantzarietan euskaldunek erakutsi ohi dituzten grina sakratuak ezagututa, hozkamina ematen dit kanonak. Nahikoa probatuta baitago lege, araudi eta kanon estuetatik euskal komunitatea.
Esaterako, hirurogeita hamar eta laurogeitako urteetan, zenbait euskara-irakasle dominikoren eskuetan, ongi asko erakutsi zigun euskara kanonikoak euskararik ez genekiela. Delako maixu haien ustez, dena esaten genuen gaizki. Etxeko euskarak ez zuen piperrik ere balio. Hura trauma eta ezineramana.
Noski, ez zuen kanonak berak kulpa, hizkuntzaren inkisidore haiek baizik, itzal beltzak. Ziotenez, euskara salbatuko bazen, estandar lakarra behar genuen… Granitozko estandar salbatzaile hura fintzen ari gara harrezkero. Marka da gurea.
Literaturarekin, berdin egin behar al dugu orain? Hogeita hamazortziko izarian sartu behar al dute euskal idazleek? Horrela bada, lehenbailehen sortu beharko da Letra jasoen inkisidore-eskola. Baina, bide batez, eros dezagun eskuharria, esmerilez leuntzeko bihar gaurko eredua, granitoa nahiz arbela.
Literaturari jostun zorrotzak jartzea artzain, sotana estuegiekin ibiltzera derrigor dezake artaldea: idazlea nola, irakurlea hala. Eta azkenean, inork ezer idatzi ezta irakurri ere.
* * *
Uztaileko lehen egun hauetan, Sanferminetako txurroen usain gozotan, pertinentea da literaturaz hitz egitea. Izan ere, euskaldunak irakurri, hala dio inkestetan, udan irakurtzen du, denbora duenean. Euskaldunak erosi, Gabon zurietan erosten du Durangon eta, irakurri, udaminetan irakurtzen omen du. Bratislavan, Belaguan edo Benidormen.
Inkesta bat egingo al dugu? Jakiteko nork zer irakurriko duen uda-partean…
Politikoki polita ez den proposamen bat egiten utziko al didazue? Hara: udan, irakur dezagun zerbait desberdina, arina. Kanon ortodoxoetan sartzen ez dena. Heterodoxia da uda, ezer izatekotan. Literatura bezala.
Gizatiarra izango bada, baliagarri eta atsegingarri, zirkuitulaburraren eztanda behar du kanon lakarrak. Baita literaturan ere. Solemneegia da-eta ortodoxia.
Berangoko euskal preso politikoa Zaballako espetxean dago gaur egun eta bertatik helarazitako idazkian Euskal Preso Politikoen Kolektiboa utzi duela iragarri du.
NO2 eta PM2.5 partikulak bezalako kutsatzaileei aurre egiteko hobekuntza planik ez dagoela salatu du Ekologistak Martxan elkarteak. Trafikoa murriztea eta airearen kalitatea hobetzeko alternatiba jasangarriak lehenestea galdegin du.
Editore Kurduen Elkarteak abenduaren 22an egin zuen salaketa: azken hiru asteetan Turkiako agintariek kurduei buruzko 120 liburu, aldizkari, egunkari edo bestelako argitalpen debekatu dituzte, Duvar hedabide kurduak jakinarazi duenez.
Garraio publikoak erdi prezioan jarraituko du datorren urtean ere, Espainiako Gobernuak bere hobarien parteari eutsiko diola iragarri ostean.
Realaren eta PSGren arteko futbol partidu batean larri zauritu zuten zalearen kasuan, epaileak onartu du familiaren abokatuek egun hartako bideo irudi guztietara sarbidea izatea. Oldarraldian parte hartu zuten ertzain taldeetako arduradunak identifikatzeko ikerketa ere eskatu du.
Kopenhage, 1974ko abenduaren 18a. Eguerdiko hamabietan ferry bat iritsi zen portura eta bertatik 100 Santa Klaus inguruz osatutako taldea lehorreratu zen. Antzara erraldoi bat zeramaten haiekin. Asmoa “Troiako antzara” moduko bat egitea zen, eta, hirira iristean,... [+]
Elur faltak eski estazio ugari kinka txarrean jarri ditu, klima larrialdiaren ondorioz. Baina paisaiari eta naturari ahalik eta etekin ekonomiko handiena ateratzeko batzuen logikak hor jarraitzen du, eta goi mendietan musika festibal erraldoi eta garestiak antolatzea da azken... [+]
Gizartean gatazka sortzen duten proiektuak jai bezperetan onartzeko ohiturari jarraituz, abenduaren 20an onartu du Eusko Jaurlaritzak Energia Berriztagarrien Lurralde Plan Sektorialaren "behin behineko bertsioa". EH Bizirik-ek elkarretaratzea egin du Jaurlaritzaren... [+]
Erik Etxartek, Sophie Layusek eta Antton Etxeberrik osatutako lehendakaritzak ordezkatuko du Peio Jorajuria, 2019tik Seaskako lehendakari dena.
Santa Marta komunitateko (El Salvador) ADES Garapen Ekonomiko eta Sozialerako Elkarteko presidentea da Vidalina Morales. “Rol horretatik harago, ingurumen ekintzailea ere banaiz, giza eskubideen defendatzailea eta emakume baserritarra; hainbat urtez borrokan egon diren... [+]
Mundu osoko 70.000 gizonek baino gehiagok hartzen dute parte emakumeak nola drogatu eta bortxatu hitz egiteko txat-talde batean. Alemaniako ARD irrati publikoko bi kazetarik egin dute ikerketa urtebetez eta erakutsi dute kasu batzuetan biktimak bikotekideak, arrebak eta amak... [+]
HTX ROCK jaialdiaren azken-aurreko edizioa izanen da abenduaren 28an, eta Atarrabiako herrian ospatuko den azkenekoa, alegia.
Gabonetako Loteriaren datuak eman berri ditu Espainiako Gobernuaren menpeko Estatuko Loteriak eta Apustuak elkarteak. Horien arabera, Araba, Bizkaia eta Gipuzkoan batez beste 84,33 euro gastatu ditu herritar bakoitzak, eta nafarrek, berriz, 53,38 euro, EiTBn irakur daitekeenez... [+]
Hainbat euskal presok salatu duenez, Zaballako espetxezainek "ezkutuko greba" hasi dute, haien erdiak gaixotasun baja hartuta. "Ezkutuko greba honen bitartez, 'zerbitzuaren gabeziak' salatzea dute helburu, baina benetako greba bati ekin ez, eta preso... [+]