Guatemala: bakean gerran adina jende akabatu daiteke
- 200.000 herritarren heriotza eta beste milioi erdiaren ihesa eragin zuen 36 urteko gerra 1996an bukatu zen. Baina bake denboran kriminalitateak gerrateak adina jende hiltzen du. Agintariek gaixtaginen aitzakia egiten duten arren, adituek uste dute garbiketa sozial eta etnikoak jarraitzen duela.
Honela hasi du Joy Agnerrek bere The Silent Violence of Peace in Guatemala artikulua. Maiatzaren 14an publikatu du North American Congress on Latin America erakundearen webgunean. AEBetatik Latinoamerikarekiko elkartasuna bideratzen duen fundazio honek, hala dio aurkezpenean, salatu du bere gobernuak Hego Amerikan demokraziak irauli eta diktadoreak jartzeko egindako ahalegina, eta ondoren 1990eko hamarkadatik politika neoliberalekin kontinente osoan txirotasuna barreiatu izana.
Agnerrek aho askotatik entzun ditu iritzi berdinak. Mehatxu, lapurreta bortitz, bahiketa eta hilketak eguneroko ogia dira Guatemalako herritarren arteko solasetan. Ez da jendeen irudipena, estatistikek berresten dute. 1960tik 1996ra arteko gerra zibilean urtero gertatzen ziren bortizkeriazko heriotzen kopuruak gainditu dira. 1970-1996 epean urtean 5.000 homizidio suertatzen zen Guatemalan, eta 2006koak 5.884 izan ziren.
2001etik 2005era bitartean hilketak %60 gehitu ziren. Emakumeen heriotza bortitzak %127. Ikerlariari Guatemalako Giza Eskubideetarako Ombudsman edo Arartekoak aitortu dio horien guztien %10 “garbiketa soziala” bilatzen duten operazioek eragiten dituztela.
Ikara zabaltzen du herritarren artean bortizkeria izugarri horrek. Basakeria zaila da ulertzen eta normaltasunean jasaten. Txarrena da nahasmendu handia dagoela egileei eta errudunei dagokienez. Komunikabideak kriminalitateaz mintzo diren arren, zer-nor dago hiltzaileen atzean?
Aurreko gerran gertatu zena argitzen ahalegindu zen batzordeak Guatemala: Memoria del Silencio ikerketa berezian nabarmendu zuen sarraski eta krimen gehienak estatuak egin zituela, armadak, poliziak eta hauek kontrolatutako paramilitarrek. Hala ere, urte haietan komunikabideek hilketak nagusiki gerrillari leporatzen zizkioten. “Gaur –idatzi du Agnerrek– estatuak eta komunikabide nagusiek kriminalitatea bandei eta gaixtagin arruntei egozten diete, baina frogek erakusten dute Guatemalako Gobernuak zerikusi handia duela heriotz kopuru gero eta handiago horretan. ‘Genozidio eztia ari dira burutzen’, indigenen biltzar batean emakume bati entzun genion moduan”.
Gizartea ‘garbitzeko’ taktikak
Estatuaren egituretatik ere jaso du Joy Agnerrek iritzi bera. Giza Eskubideetarako Ombudsmanaren bulegora joan zenean galdezka, bertako kide batek eskatu baino informazio gehiago ekarri zion, eta gertatzen diren heriotza askoren giltzak esplikatu. “Gang edo mara famatuen kontua baino gehiago da. Hau estrategikoa da. Hau social cleansing da, gizarte garbiketa. Honetan sartuta daude agintariak”.
Bandek edo lapur arruntek eragiten dituzten hilketek ezaugarri nabarmenak dituzte: ahalik eta denbora gutxien edukitzen dute akabatutako gorpua berekin, ezin dute astirik galdu atxilotzea nahi ez badute, gorpuak berekin eramateko egiturarik ez daukate... Bandek norbait hiltzen dute edo beren buruak babesteko edo bestela mendeku gisa.
Aldiz, garbiketa soziala edo estatuak babestutako bortizkeria dagoenean tartean, oso ezaugarri ezberdinetakoak dira. Helburua gizarteko talde jakin bat suntsitzea eta izua zabaltzea dira. Horregatik, sarritan hilotzak modu basatian mutilatuta utziko dituzte, itoaraziak, zatikatuak, jipoi arrastoz beteta edo esku-oinak lotuta. Urteotan Guatemalan asko ugaritu dira mutilaturik edo tortura arrastoekin azaldu diren hilotzak. 2004an 22 izan baziren, 2005ean 305etara iritsi ziren.
Hilketok planifikatuak izan ohi dira, eta hiltzaileek jokabide horrekin nahi dute herritarren artean oihartzun handia lortzea. Horretarako dirua eta babesa behar dituzte hiltzaileek. 2005ean Guatemalan eraildako biktimen %12 maspilduta eta hil zituzten lekutik urrun aurkitu zituzten. Hau da: 648 gorpuzkin paraje estrategikoetan lagata, beste herritarrek aurkitu zitzaten espres utziak. Milaka herritarri egokitu zaio urteotan bidean holakoak aurkitzea, hilabete eta urtetan loa galarazteko moduko irudi ikaragarriak.
Estatuak garbiketa etniko eta sozial hau babesteko modurik xinpleena darabil: Guatemalan hilketarik ez da ikertzen. Ez da ikertzaile forenserik. Garbiketa sozialaren katoiak hala agintzen du. Nazio Batuen Erakundeak bidalitako ordezkari batek, Philip Alston-ek, salatu du nagikeria hori. Ez dela bitarteko faltagatik, Guatemala ez baita bere inguruko herrialdeak baino txiroagoa: bera baino pobreagoak diren El Salvadorren, Hondurasen eta Nikaraguan polizia, epaile eta auzi gehiago dauzkate.
Gerra garaian bortizkeria nagusiki landa eremuetan erabili bazen, orain sarraskiak hiriguneetan burutzen dira. Gerran “kontraintsurgentzia” egiteko aitzakian genozidioa eragin zuten militarrek. Soldadu eta paramilitarrek akabatutakoen gorpuzkinak bururik gabe, laurdenkatuta edo kixkalirik agertzen ziren, askotan izugarrikeria horiek biktimari hil ondoren eginda, jendearen izua handitzeko.
Gaur egun berdintsu gertatzen da, baina banda edo mara famatuen aitzakiatan. Helburu berarekin: herritarrak paralizatu, ez daitezela estatuaren kontra oldartu. NBEko aipatu ordezkari Alstonek hau zioen 2007ko txostenean: “Guatemalako Gobernuaren metodoak nekez bereizi daitezke kontraintsurgentziazko taktiketatik” eta “gaurko politika 1970-1980etan herrialdea hondamendira eraman zuen ‘nazio segurtasunaren’ dotrina famatu haren parekoa da”.
Estatuaren jokabide honen ondorioz, paradoxa dirudien arren, lehengo gerrillarik ezean orain babes bila gazte askok delako maretara jo du. Taldeotan dabiltzan edo ibili direnekin mintzatu da Joy Agner., eta horregatik dio: “Dudarik gabe Guatemalako hilketen ehuneko handia banden bortizkeriari egotzi behar zaio. Baina gang horietara zenbat gizon gazte ez da batu gobernuak berak zuzenka edo zeharka zabaldu duen izuaren erreakzio moduan?
2007ko azarotik presidente berria dauka Guatemalak, Alvaro Colom. Militarrek eta oligarkiak nahi ez zutena. Indarra beharko du.
Informazio gehiago
- Joy Agner-en erreferentziazko artikulua Northr American Congress on Latin America erakundearen gunean
- Guatemala Solidarity Network
- Guatemala: Memoria del Silencio liburua
- James Rodriguez-en argazki eta kronikaz betetako Mi Mundo blog aberatsa
- Guatemala ingelesezko Wikipedian
- Guatemalako Giza Eskubideen Arartekoa
Yala Nafarroak bat egiten du Israelek nazioarteko zuzenbidea sistematikoki urratzen duela salatzeko mundu osoan zehar egiten ari diren mobilizazioekin, eta iragarri dute mobilizazioei eutsiko dietela Mendebaldeko gobernuek Israelgo erregimenarekin duten konplizitatearekin amaitu... [+]
Donostiako San Telmo museoko aretoa jendez bete da Irutxuloko Hitzaren hogeigarren urteurreneko ekitaldian.
2022an galeperra galzorian izendatzea proposatu zuen Espainiako Zientzialarien Batzordeak, bere ehiza debekatzea ekarriko lukeena. Espainiako Gobernuak orain erabaki du ez ematea babes hori espezieari, eta ehiztarien lobbyak eskainitako informazioa erabili du horretarako.
Ingelera orduak handitu eta euskarazkoak murrizteko foru aginduaren kontrako helegitea aurkeztu du STEILAS sindikatuak. “Murgiltzea ataka larrian jartzen ari dira” salatu dute.
Alberto Martínez Jaurlaritzarne osasun aholkulariak jakinarazi du erabakia, Gasteizeko Legebiltzarrean. Langile guztiak subrogatuko dituztela ere esan du.
Eguerdian gertatu da istripua, 25. kilometroan, Nafarroako Martzilla herriaren inguruan. 2025ean hil den zazpigarren lagilea da.
"EITB euskalduna, zuzendaritzatik hasita!" lelopean, otsailaren 25ean egingo dute elkarretaratzea, asteartean, EITBko ELA, LAB eta ESK sindikatuek nahiz Aldatu Gidoia ekimenak deituta.
Lizarraldean euskara sustatzeko lana egiten duen Bagara elkarteak egin du salaketa: "Sorkuntzarako gaitasuna bultzatzen da eta pentsamendua kritikoa lantzen, hori guztia ikuspegi ludikotik, gozamenean oinarrituta".
Future Game proiektuak EAEko gazteen osasun mentalaren inguruko ikerketa egin du. 18-35 urteko gazteen %87,7ak osasun mentaleko tratamenduak osasun publikoak bere gain hartu beharko lituzkeela pentsatzen du; %64,5ak osasun mentalaz hitz egitean haien iritzia kontuan hartzen ez... [+]
Ukrainako gerra hasi zenetik, bi potentziak ez dira mahai beraren bueltan eseri. Negoziatu egingo dute nola amaitu gatazka belikoa. Ukrainako presidenteak, ordea, esan du ez duela mahai horretan adosten den ezer onartuko, bera ez baitute gonbidatu.
2021ean hasi ginen Guggenheim Urdaibai proiektuaren inguruko lehen oihartzunak entzuten…Bai ala bai egingo zela esan zigun orduko Unai Rementeria ahaldun nagusiak. Bere esanak indartzeko, 40 milioi euro utzi zituen “blindatuta” museoak eraikitzen zirenerako... [+]
Lau urteko kartzela zigorra, zazpi urteko inhabilitazioa eta hiru urtez 12 urteko biktimarengandik urruntzeko agindua eman du Gipuzkoako Probintzia Auzitegiak. Neskari 6.000 euro ere ordaindu beharko dizkio erasotzaileak kalte-ordainetan.
$LIBRA izeneko kripto-txanponean inbertitzeko deia egin zuen Argentinako presidenteak sare sozialetan. Une batean 4.500 milioi euroko balioa izatera iritsi zen arren, ordu gutxiren ostean behea jo zuen kripto-txanponak eta galera asko eragin zizkien bezeroei. 100 salaketa baino... [+]
Estatu Batuen muga-zergak nahiko buruhauste ez balira, pasa den asteko albiste xalo samar batek dardara-uhinak helarazi ditu mundu-parte handi bateko otordu-mahaietaraino: Japoniako gobernuak bere arroz-gordekin estrategikoetako 210 mila tona merkaturatzeko agindua eman du,... [+]
ELA, LAB, ESK eta STEILAS sindikatuek eta M3 elkarteak "herrikoia eta sozialki plurala" den memoria eguna "errepresiorik gabe" egitea eskatu dute. Eusko Jaurlaritzari zuzendutako eskaera da, "iaz ez bezala", aurten manifestatzeko eskubidea... [+]