Espainiako presidente Zapateroren inbestidurako lehen ekitaldiaren biharamunean aritu gara EAEko Miren Azkarate Kultura sailburuarekin.

Rodriguez Zapateroren inbestidurako saioak burutzen ari dira egun hauetan. Zerbaitek deitu al dizu arreta?

Bai. Josu Erkorekaren eszeptizismoaz hitz egiten entzun nion Zapaterori. Berak, aldiz, entusiasmoa eta baikortasun eta elkarrizketarako konpromisoa eta irrika dituela entzun nion. Jarrera ona iruditzen zait, baina hitzek ekintzak behar dituzte. Horrenbesteko gogoa baldin badu akordioak lortzeko hortxe dauka lehendakariaren eskua zabal-zabalik.

Ibarretxeren bide orria lauso antzean ikusi zuen hainbatek, baita hauteskundeetako emaitzek bidea argitu dutela edo berau errealitatean kokatu dutela ikusi ere bestetzuek. Lehendakariak iragarri zuen bide hartatik zer geratu da?

Proposamena lehen zegoen lekuan dago. Nik ez dut lausoa ikusten...

Proposamena lausoa izan baino, bide orriak traba asko aurki zezakeela esan nahi dut.

Ez dut uste inork erraza dela esan duenik. Lehen proposamena Zapaterorekin akordioa egitekoa zen. Eta bera izan ezean martxoko 9an aterako zen presidentearekin. Berriz ere Zapatero dugu presidente, beraz...

Akordioa zeren gainean, zein epetan?

Azken hilabetetan mahai gainean izan diren gaien gainean. ETAren su-etena amaitu eta prozesuak porrot egin ondoren mahai gainean ditugun bi proposamenen inguruan: bakea eta akordio politikoaren gainean. Zapatero presidentea ETArekin eta Batasunarekin bildu bada, baita Batasuna, PSE eta EAJ ere, eta batez ere akordio politikoaz hitz egiteko, zer arazo dago EAEko lehendakariak eta Espainiako presidenteak hitz egin dezaten bake eta akordio politikoa lortzeko? Epea jarri behar da. Ez “bai” esan, “baina...” Epea ekainaren amaiera bitarte da une honetan.

Zer espero du Eusko Jaurlaritzak?

Josu Erkorekak eszeptizismoa azaldu zuen, beraz, ikusi egin beharko da. Zapaterok horrenbesteko irrika baldin badu akordioa lortzeko erakutsi dezala bere konpromisoa ekimenekin. Baina hori benetan ikusteko dago.

EAk Ibarretxeren bide orria eta “modernotasuna” uztartu nahi ditu. Lehen ez zen modernoa ala?

Guztiz modernoa zen eta da. Europan gai modernorik bada, gaurkotasuna duena, herrien subjektu politikoarena eta erabakitzeko eskubidearena da. Bozeramaile honek ahoa ireki duen bakoitzean Irlanda, Montenegro, Quebec edota Kosovori buruz zer ikasia badugula esateko izan da. Kristorenak eta bi esan dizkidate horregatik. Jakina Irlandak ez duela zer ikusirik Euskal Herriarekin, errealitate diferenteak direla. Zer esanik ez Kosovo, Quebec, Belgika, Eskozia, baita Tibet eta Txina ere. Baina Esloveniak independentziaren bidean erabaki eskubidea landu duela esatea ez da lekuz kanpo.

Ibarretxeren proposamena eta modernotasuna uztartu nahi ditu hala ere EAk.

Gobernu honetako kideek ez dute proposamenaren modernotasunarekin inolako errezelorik.

Hauteskundeen ostean Ezker Batua krisian dago. Hirukoa berriz zalantzan ote?

Hori EBn sortutako eztabaidatik etorri da eta ez dut ulertu. Bozeramaile honek alderdien barruan gertatzen diren gorabeherak bakoitzak konpondu behar dituela dio, ez dela Gobernuaren zeregina, beraz nirea ere ez. Nik ez diet EBko buruzagiei entzun hirukoa zalantzan dagoenik. Legealdi osorako koalizio hitzarmena dago. Hurrengo hauteskundeen ondoren aldaketak izan daitezkeela? Batek daki. Oraingo hirukoa ez dut arriskuan ikusten.

Eusko Legebiltzarrerako hauteskunde kanpainan gaude berriz ere.

Bagaude... bagaude (irriak).

Aurreratuko al dira berauek?

Ikusi beharko da. Tira, epeak laburrak dira, ekaina hor dago eta udazkena ere berehala. Bi hilabete daude ikusteko akordiorako aukerarik dagoen edo ez, eta horren arabera ikusi beharko da nondik nora joango garen.

Akordioa lortzeko subjektu politikoa definitzerakoan dago koska, antza. Hori da Loiolako paperetatik ondorioztatu daitekeena behintzat.

Zer egin nahi den, nondik abiatzen zaren eta nora iritsi nahi duzun, horra koska. Gaurko abiapuntuak EAE, Nafarroa eta Iparraldea dira. Lehen bien marko juridikoa aldatzeko aukera Gernikako Estatutuan idatzita dago, eta Jaurlaritza honen Estatutu Berrian askoz garbiago esaten zen hori: EAEko nahiz Nafarroako herritarrek hala erabakiko balute horretarako bideak jarri beharko liratekeela. Hasteko, hiru lurralde eta gizarte bakoitzak bere nortasun juridikoa gordez, elkarlanerako organo iraunkorra osatzea izan liteke lehen pausoa, baina hori nafarrek esan beharko dute. Iparraldearekin harremanak batez ere hizkuntza eta hezkuntzari begirakoak dira izatez, Akitaniarekin dagoen hitzarmenean islatzen direnak. Hortik aurrera Europaren barruan Euroerregio bat osatzeko bidean noraino joan gaitezkeen ikusteko dago. Bide horretan ere Iparraldeko herritarrek esan beharko dute nora eta noraino joan nahi duten. Hori zen Estatu Berriaren abiapuntua, hortik aurrera eta Loiolako paperetara etorriz, ez dakit oso ondo konpromisoak zein ziren. Ematen du horren inguruko konpromisoak bazeudela, herritarren borondatean oinarrituta betiere.

Euskal Herriko administrazio lurraldeak gaur egun direnak izanda, subjektu politikoa definitzea neke da, antza.

Bai, baina oraintxe aipatu dudanaren arabera moldatu edo egokitu beharko dugu, herritarren gehiengoaren borondatean eta nahian oinarrituta betiere. Batek pentsa dezake “nik Zazpiak bat defendatu nahi dut” eta zilegi izan liteke. Baina hori benetan bideragarria izan daiteke lurralde hauetan bizi garen gizon-emakumeen gehiengo batek horrela nahi badu. Premisa hori kontuan hartu behar dugu hasteko. Bien bitartean arazoak eta zailtasunak egongo dira. Eta ez dakit egoera horretan gauden ere. Irtenbidea aurkitzeko errealistak izan behar dugu, subjektu politikoari buruzko ikuspegi eta iritziak jarri behar dira mahai gainean, alde batekoek nahiz bestekoek jarri ere, guztiok. Bake prozesuak edo su-etenak iraun duen urtebete eskas horretan, alderdien mahaia osatu aurretik, metodologia oso-oso ondo landu behar zela aipatu zen. Tony Blairrek orain gutxi esan duenak balio dit niri: “Lehen-lehenik arauen inguruko akordioa behar da eta ondoren adostutako arau horiek errespetatu prozesuan zehar”.

Kultura sailburu bezala eta Tabakalera hizpide, adibidez. Asko dira bere inguruan bilduko diren ekimenak. Horrenbeste kultur ekimen “ekoizten” da?

Bai. Egia esan, kontatzen hasten zara eta bai. Literatura, esaterako, gure txikian zenbat idazle dugu Europan zehar oso txukun dabiltzanak eta Ipar Amerikara ere jauzia egiten hasiak? Kantariak ere zenbat ditugu erreferente direnak, eta dantzariak? Eta ikusentzunezkoen munduan? Aktoreak, gidoilariak, zuzendariak... musika egileak. Oso panorama aberatsa daukagu hain gutxi izateko. “Ikaragarria da” esaten zidan kanpoko lagun batek: “Gutxi zarete, baina munduko edozein azokara joan eta han zaudete”. “Bai, gerra emateko sortu ginen eta oraindik ere ematen segituko dugu”, esan nion. Panorama aberatsa da.

Literatura aipatu duzu. Hainbat idazlek duten bagagearekin liluratuta nago. Baina 600.000 euro dira literaturarako eta AHTko kilometro bakar batzuk egiteko milioiak eta milioiak. Idazleak ‘pobreak’ dira.

Hori horrela da eta hain zuzen ere, Kulturaren Plana garatzeko lan taldeak definitu zirenean literatura garatzeko idazle, itzultzaile eta argitaratzaileak biltzen dituen lan taldea eratu zen. Hilabeteak daramatza lanean, eta besteak beste, dauzkagun baliabideak modu eraginkorrean antolatzea du asmoa. Beti saiatzen zara baliabideak ondo banatzen, eta kulturaren aurrekontua ikusita azken urtetan kontuan hartzeko moduko gorakada izan da. Nik ulertzen dut jendeak gehiago behar dela esatea, eta seguru gehiago behar dela.

Euskadi Literatura sarien inguruan izandako polemika ostean, hobetu al da beren prozedura? Zer iritzi duzu Utikan manifestuaz?

Jendeak bere desadostasuna adieraztea normala da, eskubide osoa du. Lan taldea eratu zenean, inon aldaketak behar baziren, horiek aztertzea nahi nuela esan nuen. Batzorde horretan hainbat gauza planteatu ziren baita sariek zer berrikuntza behar zuten aztertu ere. Bere garaian ere editoreekin batera behar ziren aldaketak aztertu eta egin ziren. Euskadi Literatura sarien deialdi irizpideak eta baldintzak eurekin adostuta daude. 2008ko deialdia iazkoaren arabera egin da, baina hurrengoan berrikuntzak izango dira. Utikan manifestua bidezko iruditzen zait, hala ere, idazle eta itzultzaile gehienek balorazio positiboa egiten dute Euskadi Literatura sariei buruz, beharrezkoak ikusten dituzte. Alegia, bakoitzak eskubide osoa du parte hartu nahiz sarietatik kanpo geratu nahi duela esateko.

Zenbaitetan administrazioaren eta idazleen artean distantzia handia antzematen da. Izagirre eta Alonsoren lanak gazte literatura bezala saritzea ere?

Hori ez da administrazioaren lana, epaimahaikideek hartutako erabakia izan da. Epaimahaia osatzeko iritzia eskatu zaie EIZIEri, EIEri eta aurreko urtean sarituak ere sartzen dira epaimahaian. Administrazioak idazkari lana egiten du, nolabait esateko. Hartzen diren erabakiak argitaratutako deialdiarekin bat datoz, baina administrazioak ez du besterik egiten eta epaimahaiak esaten badu hau gazte literaturan kontuan hartzekoa dela... Epaimahaiaren epaiarekin batzuetan ados zatoz eta beste batzuetan ez.

Koldo Izagirreren literatura gustuko al duzu?

Bai. Kritikak kritika, Miren Azkarateri Koldo Izagirre idazle bikaina iruditu zaio beti eta iruditzen zaio gaur ere. Oso gustura irakurtzen ditut bere lanak.

Euskaldunon Egunkariaren aferarekin segituko dugu: “Patxi Baztarrika ez dago bakarrik. Jende asko ados dago berarekin” esan duzu bere artikuluek eragindako erantzun edo erreakzioen ostean.

Baztarrikak idatzi dituen artikuluekin Jaurlaritza osoa bat datorrela eta berak esana bere egiten duela berresten dut. Patxik Egunkariaren eta ETAren arteko aferaz pentsatzen duena argi esan du, ez da Jaurlaritzarengandik desmarkatu, alegia. Patxik salatu du gertatutako injustizia, garbi asko esan du ez datorrela bat Entzutegi Nazionalak hartutako erabakiekin. Bestela zer egiten du urtero diru laguntzak ematen eta aginduak sinatzen?

Martin Ugalde Kultur Parkean Egunkariaren aldeko agerraldia egin bazen, parteen artean kontsentsua dagoelako da, pentsa dezake norbaitek. Gero etorri zen bere artikulua. Batzuentzako kontua ez da arrazoirik duen ala ez, baizik eta unea. Zergatik ez zuen aurretik idatzi, galdetzen dute batzuek.

Hori Patxik erantzun beharko du. Onartzen dut horretan desadostasuna egon daitekeela edo “zergatik orain?” galdetzea. Patxik erantzun du “noiz da une egokia?” esanez. Puntu horretan sor daitekeela eztabaida? Ados. Pertsona batek artikulu bat argitaratzea pentsatu du eta batzuek ulertuko eta onartuko dute, edo ez. Iritzi diferenteak egon daitezke. Normala ikusten dut, eta Patxik ere nik uste. Normala da berea kritikatzea eta mina sentitzea. Beste gauza bat da Patxi Baztarrikaren irudia guztiz bakarrik balego bezala agertu nahi izatea. Hizkuntza sailburuorde isolatuaren irudia eman nahi izatea. Badirudi Jaurlaritzak ez duela Patxik esandakoa bere egiten, nik neure egiten ditut. Patxik zehaztu nahi izan du berak bat egiten duela, baita desadostasunean ere. Hori zilegia da, eta ulertzen dut kritikatzea ere, baina horrek ez dakar Patxik Egunkariaren alde egiten ez egitea, alderantziz baizik. Gobernuak urtez urte esandakoa berretsi du, bosgarren urteurreneko ekitaldian izan zen. Baina bere jarrera zein den zehaztu du, zilegia da. Izugarria iruditzen zait Entzutegi Nazionalaren tesiekin bat egiten duela esatea, lerratu dela nolabait. Hori ez dut ulertzen.

Zein ahulak garen... batasunean agertu nahi horretan...

Nik alderantzizkoa dela uste dut...

Ahulak diot, Egunkariaren alde dauden parteen artean kontsentsua dagoela ematen duelako, baina gero...

Nik ez dut irakurketa hori egiten. Niretzat hori da kontsentsuaren sendotasuna. Ni beste batzuen larruan banengo esango nuke: hona heldu garen guztiok Egunkariaren auzian auzipetu guztien eta Egunkaria proiektuaren alde gaude. Baina ez guztiok modu bakarrean pentsatzen dugulako, iritzi diferenteak eta desadostasunak ere izan ditzakegu, eta horiek are sendoagoak eta indartsuagoak egiten gaituzte batasuna eta babesa lortzeko. Hain zuzen ere, egiten ari dena injustizia ikaragarria da, baina gure desadostasunak eta distantziak gainditzen baditugu, errespetuan, askoz indar handiagoa eman diezagukete, izan ditzakegun iritzi ezberdinek baino. Martin Ugalde Parkeko ekitaldiak bildutakoen kontsentsua eta sendotasuna adierazten du eta ez ahuldadea. Esatea, “hau ez da momentua”, irakurketa bat da. Begira zenbateraino den benetan sendoa euskaldunen arteko batasuna kontu honetan: diferente pentsatuta eta hainbat gaietan bat etorri ez arren, injustiziaren aurrean bat gatozela agertzeak indar handiagoa adierazten du.

Egunkariaren afera tarteko, bi mundu eta moldatzerik ez.

Egunkaria ez da ETA. Ez dut uste hori esateko inolako frogarik dagoenik, fiskalak berak ere esan zuen frogarik ez zela. Entzutegi Nazionalari ez zaio besterik burutik pasa ordea. Egunkaria eta ETA elkarren eskutik ikusi nahi ditu. Baina ETAk bere paperetan idatzi duena idatzi du, orduan alde horretatik... Eta inork ez dezala pentsa Entzutegi Nazionalaren jarrera zuritu nahian nabilenik, ezta gutxiagorik ere. Baina ETAk bere paperetan egin ditzakeen gogoetak, honen edo besteren egokitasunaz, sobran daude, ez ditugu behar. Ikusi baino ez dago. Ikaragarria da. Afera hau kutsatu duena ETAren gogoetak eta elkarri bidalitako mezuak dira. Gizarte honek edota euskalgintzak landu nahi dituen egitasmoei kalte baino ez dio egiten. ETAri beste gauza askotan erantzukizuna eskatzen diogu eta kontu honetan ere bai. Nik euskalgintza bakean utz dezala eskatzen diot. Hizkuntza eta kulturaren arduradun bezala mundu honetatik ere ETAri desagertzea eskatzen diot.