Turruna entzutean, lehorrekoa denak ez du ulertuko zer pasatzen den, baina arrantzale herrian badakite barkua portura sartu dela, eta arraina deskargatzen hasiko direla laster. Turrun edo sirena hots bat bada, atunarekin datoz arrantzaleak. Bitan jotzen badute, txitxarroa edo berdela dator, eta hiru turrun hotsekin, antxoa sartuko da. Gehiago joz gero, sua edo ezbeharren bat gertatu da. Bi entzun, eta portura hurbildu gara. Berdela deskargatzen ari dira; ugari harrapatu dute gaurkoan. Ondarroan gaude, Gipuzkoarekin mugan dagoen Bizkaiko arrantzale herrian.

Erdi Aroko herrien lilura du Ondarroak. Alde zaharreko kale aldapatsu estuek eta balkoi koloretsuek herri arrantzalearen xarma ematen diote. Hiru kale ditu alde zaharrak: Kale Handia, Txomin Agirre Kalea edo Goiko kalea –bertan jaio zen Txomin Agirre idazlea– eta Ipar kalea. Ondarroako historian sute asko egon bada ere, alde zaharreko egitura mantentzen da hiru kaleotan. Eraikin zaharrenen artean, Likona eta Etxe Handia dorre ikusgarriak daude.

Herriko eraikin kuriosoena eliza da. Haitz baten gainean eraiki zuten Andra Mari eliza eta gotiko berantiar estilokoa da. Apaingarri asko ditu, eta bitxienak “kortxeleko mamuak” dira. Elizaren kortxelean, goiko aldean, eskultura batzuk daude. Erdi Aroko pertsonaiak irudikatzen dituzte: zalduna, soldadua, inudea, erregina... Herri ipuinak dioenez, Leokadi izeneko neskatxa, garai bateko sinesmenei kasu egin barik, eliza inguratzen duen pasealekuari (korretari) hiru bira ematen saiatu zen. Azken bira eman aurretik, baina, harri bihurtu zen. Orain, kortxeleko mamuen artean ei dago. Diotenez, umeek okerkeriaren bat eginez gero, mamuek hartu eta harri bihur ditzakete.

Leokadi gajoa harri bihurtu zen korretaren zati baten azpian pilotalekua dago. Korreta leku ona da herriko bistez gozatzeko, eta baita pilota partiduak ikusteko ere. Partiduak bertatik ikusten dituztenek, baina, beti kexan ibiltzearen fama dute. “Korretako pelotaxak” dira herritarrentzat, eta egun kexati bat izanez gero, ez harritu, bertakoren batek “ez zatxez korretako pelotaxa izan” esaten badizu. Frontoia bitxia da. Duela urte batzuk, zenbakiak barik, izen bereziak jarri zituzten paretako marketan: lehenengoa
Patala da, eta azkena, Santoña Ameriketa, urrunegi joandako pilotarentzat.

Pasealeku ederren herria

Erdigunetik irten, eta Arrigorri hondartzara joan gaitezke pasioan. Horretarako, Artibai ibaia pasa behar da. “Plaiko Zubixe” izan da tradizioz hondartzarako zubia. Burdinazkoa da eta erditik zabaltzen da barkuak pasatzeko. 1970 inguruan etxolatxoa zeukan, eta hondartzara joan nahi zuenak ordaindu egin behar izaten zuen. Halako batean, etxola sutan agertu zen, herriko norbaitek erreta. Koplak eta guzti atera zituzten gertaeraren inguruan.

Itsas Aurre zubia, Santiago Calatravarena, herrian kontraste handiena egiten duen eraikina da. Zaharragoa da, izenak berak dioenez, Zubi Zaharra. XIV. mendetik zegoen zubi bat leku horretan, zurezkoa. Oraingoa, harrizkoa, XVIII. mendekoa da, erromaniko estilokoa. Pasa den mendean eraberritu zuten, uholdeek ia guztiz suntsitzean. Alboan Kofradia Zaharra dauka, ikusgarria.

Arrigorritik aurrera jarraituta, Mutrikuko Saturraran hondartzarako bidea dago. Itsasoaz gozatzeko pasealeku polita da. Herriko hiru nasak ere bai. Herria ikusteko leku egokienetako bat Antiguako Ama da. Goiko kalean gora eginda helduko gara, eta handik, Saturrarango haitzak, hondartzak eta kostaldearen zati handi bat ikusten da. Duda barik, kresaldun jendearen herria da Ondarroa.