Cromagnonak ginenean
- Izturitze eta Otsozelai harpeak Gaztelu muinoan daude, Donamartiri eta Izturitze herrien artean, Nafarroa Behereko mendebaldean. Izturitze –harpeaz ari gara orain, ez herriaz– betidanik ezagutua izan da, eta Otsozelai 1929. urteaz geroztik. XX. mende hasieran aurkitu zituzten ikerleek bertan gordetako altxorrak.
Hiru harpeak hiru solairu desberdinetan daude, bata bestearen azpian. Gorena Izturitze da, eta bertan hasten da bisita. Harpeak bi sala ditu; lehenengora sartu eta eskuinean, inguraturiko eremu bat dago. Zola horretan, gizakia duela 80.000 han zela frogatzen duten aztarnak atzeman dituzte arkeologoek. Neanderthalak lehenik, duela 50.000 urtera arte, eta cromagnonak gero, duela 40.000tik duela 6.000 urtetara. Miatze gune hori izigarri garrantzitsua da ikerleentzat. Zola duela 40.000 urtekoa da, eta data hori oso garrantzitsua da, Homo sapiens sapiens, gure espeziaren etorrerarena baita Europako alde honetara. Cromagnonen lehen kokaleku piriniarrak dira hauek.
Aurkitutako seinale nagusia silexa da. Ekai horrek ez du zertan harpean izan, beraz norbaitek ekarri duke bertara. Hartua izan den gunearen arabera kolore berezi bat hartzen du harriak, eta espezialistek zehazki cromagnonek non hartzen zuten jakin ahal izan dute. Horrela, beraien higitzeak ezagutu dituzte. Izturitze inguruan 70 kilometroko perimetroa zuten, gaia harpera ekarri eta bertan lantzen zuten.
Aurinaziar kulturaren lekuko
Lantegi anitz ziren harpean. Nola lan egiten zuten uler dezakete honela. Garrantzitsua da hori, garai bakoitzean gizakiak manera desberdinean landu baititu tresnak. Horrela, garai bat eta kultura bat zehaz ditzakete. Hemen, aurinaziar kulturaren aztarnak aurkitu dira.
Helburua beraz, aurinaziarrek Izturitzeko harpean zer egiten zuten, ea Pirinioetan bizi ziren beste aurinaziarrekin kontakturik zuten eta populazioen arteko harremanak nolakoak ziren jakitea da. Adibidez, ea gai edo tresna batzuk trukatzen zituzten. Aurrehistoriako ekonomia deritzona definitzen saiatzen dira ikerleak. 1999tik ari dira gizakien migrazio handiak aztertzen. Ikerketa aurten ez badute bukatua, miatze-zuzendariak beste hiru urtez luzatuko du lana.
17.000 urteko tindua
Izturitzeko bigarren salarako bidea biziki lerrakorra da, eskuinetik joatea hobe. Hastapenean, oinpean hormigoia ikusteak harritzen du. Izan ere, 1912an iritsi arkeologoek 60 urtez miatu zuten zati hau, baita sedimentu anitz jalgi ere. Miaketa bukatutzat jorik, beraz, betoiz estali zuten zati bat.
Sala honetan bada duela 17.000 urte cromagnonek eginiko obra bat bada. Pixka bat nahasia da, hiru animalia ageri batira bertan. Bi tipi oreinen espeziekotzat dituzte, ez baitakite zuzen zer diren. Izan ere, buruan adarrak ditu oreinak baina hemen agertzen diren animaliek ez dute bururik. Hirugarrena aldiz oreina da, besteengandik desberdina, zehazki tindatua baita. Eta ohar gaitezke jadanik perspektiba zer zen bazekitela, zeren ezker aitzineko hanka eskuin aitzinekoa baino motzagoa du. Jadanik ilusio optikoa ezagutzen eta menperatzen zuten beraz, eta bazekiten sakonera erakusten ere.
Aurrehistoriako gune berezia
Goiko aldean betoizko murrua ikusten dugu. Ez balego, zuzenki kanpoa genuke, zehazki mendixkaren ipar hegala. Irekidura hori betidanik ezagutu dute populazio historiko eta aurrehistorikoek. Bertatik, argia sala guztira hedatzen zen, bizitoki ezin egokiago bihurtuz. Hara zergatik atzeman dituzten 50.000 objektu arkeologiko baino gehiago zutabearen inguruan. Horietarik 6.000 inguru arte lanak eta horrez gain, 35.000 tresna baino gehiago. Sasoika, bertan elkartzeko ohitura hartua zuten. Talde tipi anitz jiten ziren eta bakoitzak gauza anitz ekartzen zituen. Izturitzen trukatzen, aldatzen eta elkar eragiten zuten. Horregatik, leize hau aurrehistoriako gune oso berezitzat dute ikerleek. Ez baitzen bizilekua, baizik eta elkartze gunea.
Aurrehistoria utzi eta bagoaz Otsozelaiara. Horretarako, batere naturala ez den tunel batetik iragaiten gara. 1953an egina izan zen, bi harpeak lotu eta, hala, bisitak errazteko.
Otsozelaia oso desberdina da. Aurrehistoriako gizakiak ez ziren bertan bizi izan, artea egitera baino ez ziren sartu. Badira bi galeria handi elementu gorri anitzez osatuak, eta ikerleek ez dakite oraindik zuzen zer den horietan ageri. Martxoaren 15etik azaroaren 15era irekitzen dituzte galeriak, astean behin.
Bestalde, abenduaren 20tik otsailaren 20ra harpe guztiak arrunt hertsia zaizkie bai jabe, bai ikerle eta baita bisitariei ere. Sistema ekologiko garrantzitsua da leizean, bada intsektu anitz eta saguzarrak, besteak beste, eta argiak jenatzen ditu. Itxia den garai horretan intsektuen berkolonizatze bat egiten da, bereziki gaua eta eguna errespetatuak baitira.
'Jalgi belak mastara, eta euskara plazara!' lelopean ospatuko dute Donostiako Aste Nagusi Pirata, abuztuaren 10etik 18ra.
Sei urte ditu. Gustura ari zen da dantzan. Baina gurasoek jakinarazi digute utzi egingo duela dantza. Arrazoia? Eskolan burla egiten diote lagunek dantzan aritzeagatik. Sei urte. Eta dagoeneko genero estereotipoen indarkeria sufritzen. Nahikoa da! Gurasoak, eskolak, irakasleak,... [+]
Autobus-geltokiko parkingean txosnak jartzea debekatu du Lizarrako Udalak. San Benitora lekualdatu nahi ditu, baina Festagirok uko egin dio inposaketa horri. Emakumeentzat leku arriskutsua dela, udalak herriko eragileak jaietako dinamika sozialetik urrundu eta isolatu nahi... [+]
Iñaki Iurrebaso soziolinguistak euskararen egungo egoeraren argazkia egin du Baionan iragan zen Hizkuntz politikari buruzko ikastaroan, muga-gaindiko ikastaroen kari.
L5 lineak Euskotrenen ibilbidea aldatuko du, eta geltoki batzuk eraitsiko dituzte, tartean Usansolokoa. Trenaren ibilbidea lurperatuko dute eta beste geltoki batzuk gehituko dituzte. 2022an, Eusko Jaurlaritzak linea horren jatorrizko proiektua aldatu zuen Usansoloko geltokia... [+]
Gasteizko jaiak hasteko aste gutxi falta direla, Gasteizko Txosna Batzordeak urgentziazko prentsaurrekoa eman du, salatzeko Arabako Foru Aldundiak txosnetan TicketBAI ezartzera derrigortu nahi dituela. "Parekatu egin nahi dituzte txosnak eta irabazi ekonomikoa helburu duen... [+]
Jose Ignacio Munilla gotzainak enegarren aldiz erakutsi du bere homofobia, homosexualitatea “sendatzeko” terapiak defendatuz. Valentzian irakasle bat harrapatu dute ikasleekin birmoldaketa homosexualeko terapiak egiten, eta Donostiako apezpiku ohia bere alde atera... [+]
Gaur egungo ezker mugimenduaren zati handi batek, intuitiboki bada ere, eskala txikiko nekazaritza aldarrikatzen du zalantza askorik izan gabe. Hala ere, txikitasunaren aldarrikapen horrek baditu bere kontraesanak: tamaina txikiko ustiategi batek, definizioz, ezingo du elikagai... [+]
Eusko Jaurlaritza berriko bozeramaile Maria Ubarretxenak lehenengo elkarrizketa Euskadi Irratiari eman zion. Solasaldian asmoez jardun zuen, kontu orokorrak adierazi zituen, ezinbestean, gobernua martxan jarri berri zegoelako. Adeitsua izan zen tonua kazetari eta eledunaren... [+]
Kapitalismoak sortutako krisi ekosoziala ondoez globala ari da eragiten planeta osoan. Baliabide material eta energetikoen "gailurrek", hazkunderako eta metaketarako mugak ezarriz, natura eta gizartearen arteko desorekak ekartzen dituzte. Estraktibismoaren gurpil... [+]
Ikasle batek erran zidan, behin, testu bat aztertzen ari ginela: “Pertsonaia eri da: geldi-geldia pentsaketa ari da bere buruan”. Bistan dena, erranaldi horrekin, gaizki adierazi zuen gogoan zuen iruzkina, erran nahi baitzuen pertsonaiaren ezontsa nabari zela haren... [+]
Zerbaiti edo norbaiti agur esatea abandonuarekin, amaierarekin eta, azken batean, dolu-prozesuarekin lotutako ekintza izan ohi da. Seguru noizbait esango zenutela –edo norbaiti entzungo zeniotela– “ez zaizkit agurrak gustatzen” esaldi tipiko eta topikoa... [+]
Gurasoak hilik, etxeko ganbara husteari ekin zioten
seme-alabek. Hainbat gauzaren artean, koaderno eta paper sorta, argazkiak eta nahi beste agiri. Bego Ariznabarreta Orbeak aita aspaldi zenduaren gerrako memoria harrigarriak zurian beltz irakurri, eta jabetu zen altxorraz,... [+]
Ordenagailua itxi, txankletak jantzi, eguzki-kremaz laztandu. Nora zoaz oporretan? Oporrak egitea nonbaitera joatea dela normalizatu dugu, deskantsuak distantzia behar duelako, diogu. Eta bidaia egitean, turista bilakatuko gara, izendapen aldaketak deserosotasun bat sortzen... [+]
Usainak keinuren bat eskatzen zuen, baina berak egin ez zuenez (ezin zitekeenez beste usainik espero), besteok ere ez. “Ez, ez, ez daude denak. Bizirik dirautenen atalik ez dago, ez dut inor bizirik utzi, adibidez, ezpainik gabe (ikusi dituzue? Horiek perfektuak iruditzen... [+]