Baxoerdi artean kontu kontari
- Txikitero izatea ez da baso erdiak hartze hutsa. Lagunartean aritzea, elkarbizitza, finean, bizitzeko era da. Helduenek baino ez dute jarraitzen txikiteoan. Horregatik desagertzeko zorian dagoen espeziea da. Medikuen esanei jaramon egiteak ere eragina izan du. Donostiako Alde Zaharrean pasatako egun oso baten kronika duzu hau.
Eguerdiko hamabiak. Paco Bueno taberna. Donostiako txikiteroen santutegia. Garai batean esku pilotako final handietan Angelusa errezatzeko geldialdia nola, halakoa da Bueno taberna, txikiteoan hasi aurreko derrigorrezko geldiunea. Tomas Hernández Mendizabal 12:00etan puntuan han dago beste bi lagunekin. 14 urterekin hasi zen baxoerdiak edaten: “Beti hartzen dugu ardo bera: Vega Urumea. Eguerditan eta arratsaldetan ibiltzen naiz”. Bi lagunekin dago, baina garai batean 12-14 laguneko koadrilan ibiltzen zela esan digu. “Kazetari batzuek txikiteroaren irudia desitxuratu dute. Mozkor lagun talde baten pare jartzen gaituzte eta hori ez da egia. Gure artekoa elkarbizitza da. Ardoaren inguruan bildu, taberna batetik bestera kontu kontari, baina ez zurrutean aritzeko nahiarekin soilik”. Mendizabal eta bere lagunak beste taberna batera abiatzearekin bat, sei laguneko taldea sartu da. Haiengana hurbildu, baina antzarrak ferratzera bidali gaituzte. Ez da beti erraza txikiteroen konfiantzazko eremua zeharkatzea.
“Mundua aldatu nahian gabiltza”
Fermin Kalbetonen, txikiteroen kale nagusian, beste koadrila bat topatu dugu. Bost lagun dira mahai baten inguruan. Aurreko esperientzia aintzat hartuz, haiengana hurreratu eta beraiekin solastu nahi genuela esan diegu. Arazorik ez. “Mundua konpondu nahian ari gaituk!” adierazi digu batek. Bere lagunek ezin diote barreari eutsi. Futbola, politika, baina batez ere udal kontuak dituzte hizpide. Udalak hartu dituen erabakien inguruan aritu dira. Batzuk alde, beste batzuk kontra. “Niri ez didate hitz egiten uzten beti kritikatzen nabilelako”; “ni, berriz, gehienetan alde nago” erantzun du bere parean dagoenak. “Mahai honetako txanponaren bi aldeak gara, kar, kar, kar”. Lagun talde hau astean behin biltzen da Jose Mari tabernan. Zerbitzariari txikiteroei buruz galdetu eta gizonezko bat seinalatu digu. Lagun taldearen alboko mahaian dago eta egunero aritzen omen da txikiteoan. Harengana jo, baina buruarekin ezetz dio eta zenbat eta gehiago hurbildu, orduan eta indartsuago mugitzen du burua ezker-eskuin. Gero ere elkarrekin egin dugu topo, baina ezikusiarena egin eta nola edo hala saihestu gaitu. Egun osoa kolpe zorririk jo gabe zurrutean dabiltzan moxkorrak direlako irudi okerra zabaldu dutela hedabideek adierazi du lehenengo elkarrizketatuak eta horregatik egin digu iskin.
Handik atera eta kanpoan beste bost lagun topatu ditugu txakolina eskuan. Gerturatu, bi hitz egin eta beste taberna batera joan gara eurekin.Txakolina hartzera gonbidatu gaituzte oliba batzuekin. Horietako bat 18 urte zituenetik dabil txikiteoan. Orain 72 dauzka. Beste bat berandu hasi zen, 40 urterekin edo. “Orain ez dabil inor, gutxi batzuk baino ez gara geratzen”. Gero eta gutxiago eta gero eta txikiagoak dira lagun taldeak. 10-12 biltzen ziren. Orain erdia dira eta lagun taldeen kopurua oso urria. “Alde Zaharra hustu eta Polloe (Donostiako hilerria) bete, kar, kar, kar”. Egunero elkartzen dira toki eta ordu berean. Ordu-batak hamar gutxitan Bretxan eta hor ekiten diote eguneroko ibilbideari. Josemari, Sport, Elur... Guztira sei taberna, alegia sei trago, txakolina edo ardoa, eta ordu-biak laurden gutxi aldera etxera bazkaltzera. Eta arratsaldean berriro? “Arratsaldean bazkalondoko lo kuluxka luzea, baina txikiteoan ez gabiltza, ez”. Ordu-biak gain-gainean, erretiroa hartu dute txikitero direnek eta ez direnek kaleak inor gabe utziz.
Arratsaldeko lehen orduak, desertua
Arratsaldeko lehen orduak ez dira existitzen. Kaleak eta tabernak mortu daude. Ikatz kaleko Belfast tabernan bi kafe eskatu eta jabearekin berbetan hasi gara. “Astegunetako giroa oso kaskarra da, oso jende gutxi ibiltzen da. Asteburutan gehiago, batez ere eguerditan. Bikoteak elkarrekin ateratzen dira seme-alaba eta guzti, baina helduak betikoak, betiko lau koadrilak. Egia da jendeak ardoa edaten duela, ardo ona gainera, baina ez dira txikiteroak. Txikiteroak beti berdina hartzen du, eurak agertzearekin batera badakigu zer nahi duten, eskatu beharrik gabe. Baso erdiari zurrutada bat eta horren erdia utzi. Ez da edateagatik, koadrilan aritzeagatik baizik”. Orain mende laurden hasi ziren Belfasten lanean eta sasoi hartan egundoko txikiteo giroa zegoela adierazi digu, eguerditan naiz arratsaldetan. Orain jubilatuek baino ez omen dute jarraitzen. Beherakadaren arrazoiez galdetuta, bizpahiru adierazi ditu zerbitzariak: “Adineko jendeari medikuak galarazi egiten dio zurruta eta orain kasu egiten diete. Gainera, garesti ari da jartzen, baina ez da soilik prezioa. Gazteei ez zaie gustatzen txikiteoan aritzea. Asteburutan tragoxka batzuk hartzen dituzte, baina gehienak garagardoarekin. Oso ezberdina da”.
Iluntzea
Gaua sartzearekin bat, iluntasunetik urruntze aldera jendea tabernetan pilatzen ari da. Txikiteroak siestatik jaiki eta kale bueltan dira berriz ere. Goizeko berak dira. Tabernetan jendea egon badago, kostata, baina bete dira pixkanaka. Ez txikiteroz, ordea. Ardoa edaten dute hauek ere, baina ez dira ardoaren aitzakian lagunartean aritzen.
Tabernetan gizonezkoen presentzia erabatekoa da. Hala ere ingurumari horretan emakumerik ere ikusten da, gehienak senarrarekin trago bat hartzera joandakoak. Bi emakume heldu ikusi ditugu eserita ardo bat hartzen Paco Buenon, “baina, ez gara txikiteoan ari”, argi utzi nahi izan dute. Haietako baten senarra txikitero peto-petoa zen. “Telebistak eragin handia izan du. Orain urte batzuk gutxiago ikusten zen eta kalean bizi zinen. Egun alderantziz da”.
Telebista, ardoaren prezioa, ondorengo belaunaldiek tradizioari atxikimendurik ez... txikiteoaren goren uneak kadukatzearen arrazoiak dira. Ilargiak hildakoen arimei egiten omen die argi. Txikiteroak ilbeheraren argipean bizirauten du.
Orain 44 urte, Done Epi izeneko apaizak hildako txikiteroen ohoretan antolatu zuen estreinakoz, baina orduz geroztik tradizioa bizirik mantendu duten gizon eta emakume ororen omenez egiten da. Urteen poderioz festa finkatzen joan da bilbotarren egutegian eta esparru mediatikoa ere bereganatu du egunkari, irrati eta telebistetan agertzen delako. 1997an, festa sustatzen zuten talde ezberdinek lan batzordea osatu zuten izaera iraunkorra emate aldera. Jai horren ezaugarri nagusia bat-batekotasuna da, apenas dagoelako ezer aldez aurretik antolatuta. Amabirjinari lore eskaintza egitea eta txikiteroen Salbe izeneko kanta herrikoia abestea baino ez.
1950 eta 60ko hamarkadetan Bilboko Zazpikaleko taberna guztietan Txikiteroen Kutxa izeneko itsulapikoa zegoen. Errondetako soberako dirua sartzen zuten hiriko umezurtzentzat bideratua. Egun itsulapiko bakarra dago Pelota kalearen izkina batean. Toki adierazgarria da, Alde Zaharrean bertatik baino ezin daiteke ikusi eta Begoñako basilika.
Ulibarri euskaltegiak ekarpenak egin zituen Txikiteroen festa finkatu eta euskalduntzeko. 1985etik 1987ra, Kepa Junkerak zuzendutako Basurtoko Eskolako trikitilariak, Jon Enbeita bertsolaria edota fanfarriak izaten ziren errondetan, besteak beste.
Lan batzordea eratu zenetik, ohorezko txikitero bi izendatzen dituzte urtero. Baxoerdiaren tradizioa kontserbatzen lagundu duten lagun eta erakundeak saritzen dira txikito edalontzi mitikoarekin. Sarituen artean, Athletic-eko Superligako futbol taldea, Josu Ortuondo Bilboko alkate ohia edota Iñaki García-Ergüin margolaria aurki daitezke.
Bilbotarren nortasunaren ikurretako bat da Txikiteroen Festa, baina ez luke izaterik Zazpikaleetako Athletic-eko Peñaren jardunik gabe. Peña horretako lehendakariorde Jose Mari Granderen hitzetan, txikiteoak behera egin du nabarmen: “Betiko jubilatu koadrilak aritzen dira, baina belaunaldi berriek beste bizimodu bat dute eta ez dira baxoerdiak hartzera ateratzen. Gure garaian, 14 txikito hartzen genituen, baina egun 3-4rekin nahikoa da. Gainera, garesti dago”. Festa egunerako 4.000 pintxo inguru prestatzen dituzte eta parte hartzen duen orok jan ditzake bere baxoerdiarekin; gehienetan urteko ardoa izaten da. “Gustura asko egiten dugu, baina lan handia da, eta garestia”. Datorren ekitaldirako diru-laguntza eskatuko diote hiriburuko Udalari.
Frantziako legebiltzarrean Errepublikanoek eta Batasun Nazionalekoek egindako zuzenketen harira dator erabakia. Zuzenketak onartu dituzte, eta, beraz, Euskal Hirigune Elkargoak emisio gutxiko eremua ezartzeko gastu ekonomikorik ez egitea erabaki du.
Pasa den asteko "kaleratze ilegala" salatu dute hainbat herritarrek, ostiral arratsaldean.
Jauzi Ekosizialeko kideek antolatzen duten bigarren edizioa da. Euskal Herriko trantsizio ekosozialak "inoiz baino premia handiagoa" duela adierazi dute, "datozen aldaketa sakonen aurrean trantsizio justua nahi bada".
Manifestazio jendetsu batek herriko kaleak zeharkatu ditu, Poliziaren gehiegizko dispositibo batek zainduta, gazteek kudeatutako guneen defentsan eta Gaztetxeak erasoen aurrean defendatzeko. Manifestazioaren amaieran, publiko egin dute iragarpena.
Parisko Auzitegi Korrekzionalaren arabera, 2,9 milioi euro desbideratu zituen Frantziako RN Batasun Nazionalak 2004 eta 2016 artean. Le Penez gain, alderdiko beste 24 kide ere errudun jo dituzte. Helegitea aurkeztuta ere, RNko buruzagia ezingo da aurkeztu 2027ko Frantziako... [+]
Hego Euskal Herriko lau hiriburuetan egin dituzte manifestazioak. Israelek Palestinan egin duen eta aurrera daraman genozidioarekin kolaboratzen duten enpresei laguntza publikoa emateri uzteko eskatu diete Nafarroako Gobernuari eta Eusko Jaurlaritzari.
Hezkuntza Sailak EITBri azaldu dioenez, ikastetxe bakoitzean izan beharreko baliabideak batzar teknikoetan negoziatu partez, mahai negoziatzailean landu beharko lituzkete. Bihar eta etzi greba egingo dute EAEko ikastetxe publikoetako irakasleek.
Joan den ekainaren amaieran bukatu genuen Conversión de la industria militar en Euskal Herria para no fabricar más guerras (Armagintza industriaren moldaketa Euskal Herrian, gerra gehiago ez sortzeko) liburuaren lehenengo zatiak Gerra badatorrela! du izenburu, bertan... [+]
Iruña-Veleia auzia “behin betiko” argitzea eskatu dute martxoaren 30ean, Gasteizen egindako manifestazioan. Iruña-Veleia argitu, ez suntsitu plataformak aztarnategian egindako “txikizioak” salatu ditu eta Arabako Foru Aldundiaren ardura... [+]
Etxebizitza eskuratzeko orduan pertsona arrazializatuek eta migratzaileek jasaten duten bazterketa sistematikoa salatu dute Gasteizen, agerraldi baten bidez. Apirilaren 5ean Donostiara bertaratzera deitu dute, etxebizitza-eskubide unibertsalaren alde.
Usurbil herri zaintzaileagoa izateko lankidetzan ari diren herrikide, eragile eta erakundeen talde argazkia duzue albiste honi atxikitakoa. Larunbatean Sutegin egindako "Usurbil, herri zaintzailea" izeneko ekitaldian atera genuen. Norabide horretan herri hau egiten ari... [+]
Kargua "ohore handiz, erantzukizunez eta apaltasunez" hartuko duela adierazi du Atano III.a pilotalekuan, 1.800 lagunen aurrean. Aberri Batzarrak Euskadi Buru Batzar berria osatuko duten zortzi kideak ere hautatu ditu.
Egin egunkariko zuzendaritzako kide eta langilea Donibane Lohizunen erail bazuten ere, Algorta jaioterrian egin diote oroimen ekitaldia, igande eguerdian. Bertaratutako lagun zein senitartekoek presente izan dute estatuaren indarkeriak hil zuela.
.jpg)
Historia errepikatzen dela idatzi zuen Marxek, “lehenik tragedia gisa, gero fartsa moduan”. Armagintzaren eta militarismoaren inguruan errepikapen hutsa ez, espiralean goraka doan buklea ari gara bizitzen, fartsatik asko duena, eta tragedian amaitzeko gero eta aukera... [+]