Helduak, baina ez galduak
- Hogei urte bete ditu TMEO aldizkariak aurten. Euskal Herriko komikigintzan lehenbiziko fanzinea izan ez bazen ere, 1980ko hamarkadatik gaur egunera arte biziraun duen bakarra dugu. Horregatik aste honetako Getxoko Komiki Azokan omenaldia jasoko du Gasteizko aldizkariak. Atzera begiratu, eta nostalgiaz gogoratzen dituzte hasierako urteak; baina lortu dutenaz harro, aurrera jarraituko dute, umorea nonahi isuriz.
Komiki eta fanzineak kontrakulturaren ikurretariko bat izan dira beti, nahiz eta, aldi berean, produktu kulturala ere badiren, Antton Olariagaren (Usurbil, Gipuzkoa, 1946) ustez. Baliabide gutxirekin sortutako aldizkariak ziren, gehienetan afizionatuek eginak eta, beti ere, boteretsuak kritikatzeko asmoz sortuak. Hala ere, 1980ko hamarkadan, TMEOk garai berrietara egokitzen jakin zuen eta politika hutsa jorratu beharrean egunerokotasunaren inguruko umorea egiten hasi zen. “Urte haietan umore aldizkariek politika gehiegi jorratzen zuten, eguneroko bizitzatik urrunegi zeuden. Gizartea aldatzen zihoan heinean aldatu behar izan zuten aldizkariek, eta TMEOk hori aski ongi ulertu zuen”, El Jueves astekariko Maikel zuzendariaren hitzetan.
Ernesto Murillo Simonides (Murchante, Nafarroa, 1952) dugu TMEOren sortzaileetariko bat. Santi Orue eta bera hasierako urratsak azaltzeko solaskide ezin hobeak dira.
Hogei urte bete ditu aldizkariak aurten. Zelan hasi zen hau guztia?
Simonides. TMEO lehenagoko fanzine eta saiakera guztiei oso lotuta dago: Octopus, Tbeos Kopón... Baina herentzia behinenak El Txino, Hamelín eta El Víborarenak izan ziren. Aldizkari horietan genbiltzan askoren ondorioa izan zen TMEO: Pedro Oses, Joaquín Resano, Bernardo Vergara, Txas... hiruzpalau aipatzearren. Gainera hasieratik Hegoaldeko lau lurraldeetarako geure banaketa sarea eduki nahi izan genuen.
Santi Orue. Giro hori gaur egungo komikigile askoren haztegia izan zen. Nik bigarren aletik kolaboratu dut, baina banuen erlazioa TMEOkoekin lehenagotik. Erredakzioa Iruñetik Gasteizera mugitu zenean, teknologia berria ere sartu zen, eta orduan hasi nintzen lan gehiago egiten. Repromasterra eta fotolitoak atzean utzita, ordenagailuarekin hasi ginen koloreztatzen.
Teknologiaz aparte, zelan eboluzionatu du TMEOk?
S. Orue. Gizartearekin batera aldatu da. Hasieran politikaz gehiago arduratzen zen, Euskal Herriko gaietara mugatzen zen batik bat. Eta denborak aurrera egin ahala egunerokoari buruzko umorea hasi zen lantzen.
Simonides. Hala ere politikeria larregi ikusten dut egun komikigintzan. Politikariek izugarri aspertzen naute, eta komikigile batek lehenik eta behin egin behar duena bera dibertitzea da. Haserreak umorea galarazten dizu.
Atzera begirada bat eginez, zer esango zenukete gaur egungo egoeraz?
S. Orue. 1980ko hamarkadako urteak alaiagoak zirela. Manifestazioak, punk giroa, euskal rock erradikala...
Simonides. Garai hartan, askatasun gutxiago zegoenez ofiziala ez zen orok zuen indarra. Egun alderantziz gertatzen da: artearen munduan batik bat, ikuspuntu ofizialak du oihartzun handiena. Nekatuta omen dago jendea...
Nekeza da, bai, komikigilearen lana, Olariagaren iritziz: “Sentsibilitatea behar duzu bizitza aztertzeko. Ganbara jantzi behar duzu, lan handia egin, eta ez da erraza irabazi ekonomikoak lortzea”. Baina nekeak ez die TMEOkoei lortutakoen alaitasuna kentzen. Badute pozik egoteko arrazoirik, euskal komikigintzari egindako ekarpenagatik. “TMEOk barre ugari eta esportatzeko marrazkilari asko eman dizkio Euskal Herriko komikigintzari”, Julio Albitre El Karma aldizkariko zuzendariaren iritziz. Olariagak fanzinearen ekarpenen artean garaiko tabu asko hautsi izana azpimarratu du.
Hogei urte hauetan lortutakoaz harro beraz?
S. Orue. Bai. Azken batean, TMEO komikigile gazteentzako erakusleiho bihurtu da.
Atsotitz batek hala dio: Irudi batek mila berba adina. Eta, bineta batek mila editorial adina?
S. Orue. Baietz uste dut. Gauza asko hitz gutxirekin esateko dohaina dugu. Horregatik gero eta bineta gehiago dago beste medioetan ere.
Simonides. El Paísek adibidez, sekulako marrazkilariak ditu: Máximo, El Roto, Forges...
Komikigile gehientsuenak gizonezkoak zarete, eta TMEOn beste horrenbeste. Zer dela-eta?
S. Orue. Komikigintzan emakumezko gutxiago dago zentzudunagoak direlako, eta ogirik ere ematen ez dizuen ogibideetan ez dihardutelako. Pragmatismoa esaten zaio, kar, kar, kar!
TMEOkoek darabilzuen hiztegia erabiliz, komikiak egiteko bi estilo daude: “estilo pinpirina”, txukuna eta landua alegia, eta “estilo arina”, batere ortodoxoa ez dena. TMEOn zergatik nagusitzen da bigarren hori?
Simonides. Hasierako urteetan, ofizialtasunetik aldentzearren izan zitekeen. “Estilo arina” ez-ofizialaren irudikapena izan zitekeen, agian.
S. Orue. TMEO azken batean fanzine bat da, eta kolaboratzaileek ez dute kobratzen. Hori izan daiteke hain landuta ez dauden marrazkiak izateko arrazoietariko bat. Hala ere, badaude estilo landuagoa dagiten autoreak TMEOn: Piñata eta Furillo kasu. Ez ditugu egileak estilo zehatz bat erabiltzera behartzen.
Autogestionatutako fanzine batentzat hogei urte irautea ez da ahuntzaren gauerdiko eztula. Orueren hitzetan, autogestioak askatasuna ematen dizu, baina diru aldetik muga jarri ere bai. Honetaz asko daki Joaquín Delgado Kinik (Salamanca, Espainia, 1960), fanzinearen gaur egungo koordinatzaileak: “Autogestioarekin eta publizitate txikiekin hogei urte irauteko ezinbestekoa da langilea eta tematia izatea. Eta egile berriak izatea ere bai. Baina, baldintzapen editorialik ez izate horretan tinko mantendu behar dugu”.
Simonidesentzat hainbeste urte irauteko gakoa “berritasunean datza”. Eta hori, “askotan egile gazteek ematen dute”. TMEOko gazteenetarikoa Ignacio Murillo Furillo da (Zaragoza, Espainia, 1976). Baina nahiz eta belaunaldi desberdinetako marrazkilariak egon, TMEOn oinarrizko gaietan bat datoz.
Etorkizunari so, zelan ikusten dituzue hurrengo urteak? Internet izango da eboluzioaren hurrengo urratsa?
Furillo. Internet, egun, pertsonen sormenaren ihesbidea da. Eta horixe da etorkizuna. Baina niri irakurtzen dudana eskuetan izatea gustatzen zait, eta gero apalategi batean gorde ahal izatea.
S. Orue. Liburuak ere desagertuko direla esan dute askotan... Rajoyren lehengusuari galdetu beharko genioke, kar, kar, kar!
Furillo. Paperezko komikiak ez dira sekula desagertuko, poesia oraindik desagertu ez bada! Kar, kar, kar!
Kini. Gainera TMEO komunean irakurtzeko aldizkaria da, eta ordenagailua komunera eramatea... Kar, kar, kar!
Enpresa jo dute egoeraren erantzuletzat, baita erakunde publikoak ere. Langile batzuek bost hilabete baino gehiago daramatzate kobratu gabe, eta ostiral honetan egingo dute manifestazio bat, ontziolatik abiatuta: ez dezatela itxi aldarrikatzeko.
Donostiako Udalak Mikel Zabalza Garateren (1952-1985) omenezko plaka bat jarriko du larunbat honetan (hilak 30), Guardia Zibilaren Intxaurrondoko kuartelaren aurrean (Baratzategi kalea, 35). Guardia Zibilak gaurko egunez atxilotu zuen Zabalza, 1985ean, Altzako bere etxean... [+]
Azaroaren 25ean hasi eta abenduaren 1era arte iraunen du Hego Koreako Busan hirian aitzina doan gailurrak. Petrolio ekoizle diren estatuak eta beraien lobbyak oztopoak jartzen dabiltza, ekoizpenaren mugatzerik ez dutelako nahi.
Eguneroko abiadura itogarritik atera eta eskola-proiektua amesteko, gogoetatzeko denbora hartzea aldarrikatu dute solaskideek, Superbotereak liburua aurkezteko mahai-inguruan. Patxadatsu aritu dira, hain justu, eraldatzeaz, inpotentziaz, ilusioaz, eskola bakoitzak egin beharreko... [+]
Barakaldoko Udalak euskararen erabilera “umiliagarria” egin duela salatu du Sasiburu euskara elkarteak. Salaketa argitaratu ostean kanpainaren euskarazko bertsioa ezabatu du udalak. Halakorik berriz gerta ez dadin arduradunen barkamen publikoa eta behar diren... [+]
Abenduaren 14an Bilbon etxebizitzaren negozioaren aurkako mobilizazio nazionala antolatu dute Euskal Herriko Etxebizitza Sindikatu Sozialistak eta Euskal Herriko Etxebizitza Sindikatuen Sareak. Ia 200 izan dira auziarekiko elkartasuna adierazi duten eragileak.
2024ko otsailean Astigarraga-Hernani tartea amaitu zutenean Abiadura Handiko Trena 2027an prest egongo zela aurreikusten zuen Eusko Jaurlaritzak. Orain Arkautiko lotunearen obren lizitazioari ekin dio Jaurlaritzak; Euskal Trenbide Sarea enpresaren esku utzi du, eta 2027an hasiko... [+]
82 urteko abeslari oriotarrak azken disko bikoitza kaleratu du, Gernikan 2023ko azaroaren 11n eskainitako kontzertuaren zuzenekoa. Eta horrekin bere ibilbideari amaiera eman diola iragarri du.
2006. urtean, Baltasar Garzonek, orduko epaile izarrak, errebelazio moduko bat izan zuen, eta jardunbide bat idatzi zuen, terrorismoagatik inkomunikatutako atxilotuen eskubideak bermatzeko. Epaile berak ehunka atxilotu inkomunikatu pasatzen ikusi zituen bere aretotik, horietako... [+]
Duela gutxi, larrialdi klimatikoa zertan zetzan galderaren aurrean, zientzialari batek erantzun bikain hau eman zuen: “Begira, larrialdi klimatikoa hauxe da, zure mugikorrean muturreko fenomeno meteorologikoei loturiko gero eta bideo gehiago ikusten dituzu, eta konturatzen... [+]
Bihotzean ditudan oroitzapenik politenetakoak dira. Euskal Filologia egiten ari nintzen garai hartan, eta Arbizuko elkarte batera joan ginen Ruper Ordorikaren kontzertu batera. Han zeuden Rikardo Arregi Diaz de Heredia eta Juanjo Olasagarre. Ez nintzen Arregiri esatera ausartu... [+]
Gutxi ateratzen naiz azken urteetan. Askotan esan dut, badakit, baina badaezpada ere. Bertso saio batera joan naiz gaur. “Bejondeizula”. Bai, horregatik abisatu dut gutxi ateratzen naizela, pentsatzen dut zuek kultur ekitaldi askotara joaten zaretela, eta... [+]
