Abialekura, hots, Irulegira iristeko, Donibane Garaziko bidea hartu (932 departamentala eta gero 918a) eta Baigorriko bidegurutzera arte segituko dugu, Itsasu, Luhuso, Bidarrai eta Arrosa bata bestearen ondotik iraganez. Arrosara heltzean, Donibane Garaziko bidea utzi eta eskuin hartuko dugu, Baigorriko norantzan (948 departamentala). Baigorriko hirigunea baino pixka bat lehenago, errugbi zelaiaren parean –hau da, Nafarroaren Eguneko gu denon aparkalekuaren parean– ezkerreko zubia zeharkatuko dugu eta D 15 departamentala hartuko Irulegiraino. Kasu, “Irulegi” bide seinalea ikustean ezker hartu behar da,  karrikara heltzeko eta ahalaz eliza ondoko aparkalekuan autoa utzi.
Irulegiko eliza hartu dugu beraz abiapuntutzat. Bertatik ageri da jadanik Jara, aski hurbil dirudi gainera hodei guztiak uxatu dituen zeru garbi honetan, eta gutxitan kukutuko zaigu ibilaldian zehar.

Lehen mahastiak bistan

Herriko Etxerantz abiatu gara, eta eskuinerantz etxe artetik iraganez, ezkerrean etxe eta baratze baten artean bide bat antzeman dugu. Baratzean, txorien uxatzeko dilindan emanak diren zernahi koloretako trapuek –eta baita Colacao ontzi laranja batek– jostaturik, patar xumeari ekin diogu nolabait ibilaldia hasteko. Mahastiak ageri dira baina ez gara bertatik pasako.

Aitzina jarraikiz, goizeko freskuraren azken ferekak gozatuz, bidegurutze batera iritsiko gara. Eskuin Prieuré-ko kapera, XII. mendekoa, eta hilerria. Gu, ondotik igarotzen den errekak bidea xuxurlaturik, harri pikorrezko bidetik joanen gara aitzina.
Atakara heltzean eskuin hartuko dugu. Pasaleku aski hertsi batetik iraganen gara udazkeneko eguzki apalak itsuturik. Seila pasa eta berriz itxi ondoan, ezkerrean soka elektriko zuri baten petik iraganen gara eta eskuin segituko dugu, gorantz, bistan dena. Ezkerrean maison de vigne antzeman dezakegu, tresnen atxikitzeko gunea.

Ezkerrerantz, bihurgune makur batetik iragan eta Jara aitzinean dugula zuzen segituko dugu. Bizpahiru baserri daude txoko eder horretan. Haitz sendoaren itzaletik, Iparla, Buztanzelai eta Izpegi ikus ditzakegu.

Bidegurutzera iristean, eskuin igoko gara. Seinale batek “Jara” eskuin markatzen du, autoentzat, baina gu zuzen joanen gara lurrezko bidetik. Askara heltzean ezker hartuko dugu. Bi aldiz antzemanen ditugu eskuinerantz bideak baina guk zuzen segituko dugu, otezko pasadizo hertsi batetik erreka txiki batera heltzeko.

Beti bide nagusia segituz, Haotza mendia dugu gure aitzinean, ezkerrean aldiz Oilarrandoi, eta behean, Irulegi herria. Lur gorrizko bidearen ertzetan, azpelarrak ageri dira. Harri bidetik segituz haize hego fresko batek kopeta hezea xukatzen digu birikak freskatuz.
Eskuinean den belardira heltzean pausatuko gara. Eguzkiak jotzen du jada, nahiz eta ez udako bero sapa izan. Azpian Baigorri dugu. Intxaurrak eta masustak jateko aukera izan dugu bidean eta ez goaz tripa hutsik. Lehen atsedenaldi horren ondotik, sai batek bidea erakutsirik, gora goaz.

Lurrera erori gaztainen artetik patarra igoko dugu beti zuzen. Haitzaren itzal pean iraganen gara, iratze ihartu artetik bide eginez. Aitzina segitzeko bi aukera daude: belarretan behera jautsi eta lurrezko bidera iristean berriz goiti joan, ezker hartuz, belarretatik, edo bestela, zuzen segitu, bi bideak elkartzen baitira. Beti zuzen goaz. Bidean elorri zuria ikus dezakegu. Patar xut bat igo ondoren ezker hartuko dugu eta arditegian pausa. Arditegitik Arrosa ageri da azpian eta eskuinetik ezkerrera Baigura, Ursuia, Artzamendi, Iparla eta Goramakil ditugu aitzinean. Goramakilen bestaldean, Aritzakun da.

Nafarroa Beherea gure oinpean

Bidean atzeman gibel urdina zakuan sartu eta, ezker, azken aldapari ekinen diogu. Azkena eta zailena. Eta burura heltzean lahar buketa sari! Eskuin, animaliak tratatzeko labirinto bat antzeman dezakegu. Aldapa xuta xendra batetik zeharkatuz, azkenean gailurrera iristen gara. Parean Behorlegi dugu, gibelean Auñamendi eta behean aldiz Ortzaize, Irisarri eta Iholdi herriak.

Bazkaldu ondotik ez gara bide beretik itzuliko. Antenetarantz aitzina segituko dugu, kasko honetatik ageri diren paisaia zoragarriei azken behako bat eman eta, bide nagusitik, gudroinezkotik, abiatuko gara. Azken antenaren parera iristean belarretatik igoz harrizko orientazio mahai zahar bat ikusiko dugu. Maleruski, ez da gehiago erabilgarri.

Saiak lagun

Bide nagusia paraleloki dugula, xendrari jarraikiko gara. Iratzeak kilikaturik beheiti joanen gara, ez dugu belar bidea hartuko. Saiak guri begira ditugu ekialdean. Arraroa da bakarrik ikustea, taldeka ibiltzen dira normalki. Azken hogei urteetan babesturiko animalia da. Miruak ere ikusten ditugu.

Gudroi bidera iristean, ezker hartuko dugu, beherantz. Pentzean zehar zuzen segitu eta ezker hartuko dugu gudroi bidea utzirik. Beti zuzen joanen gara eta bidegurutzean ezker hartuko dugu. Aldiz ondoko aukeran ez dugu eskuin hartuko, baizik eta zuzen.
Harkaitz pareta baten babesean goaz aitzina, ur xirrista bat segituz beti. Ezkerretara beheiti hartuko dugu, bidea utziz eta zuzen segituz. Bidegurutzera iristean zuzen joateko aukera izan arren ezker hartuko dugu, igoeran gaitzetsi “Jara” bide seinaleari jarraikiz. Aldiz Azkarateko seinalea agertzean eskuin hartuko dugu, mahastiak ikusteko gisan. Aurten, hezetasun gehiegiarengatik, mahats-biltzea bi astez aitzinatu dute eta eskuz lanean ikusi ahal izan ditugu biltzaileak.

Mahastietatik ateratzean ezker hartuko dugu eta borda bat ikustean eskuin. Ez gara upatzerakoan bezala soka azpitik lerratuko; aldi honetan, zuzen jarraikiko gara. Berriz hastapenean ikusi kolore guztietako oihal eta Colacao ontziaren ondotik pasatzean, eskuinean etxe bat ikusi eta harantz joanen gara. Zubia zeharkatu eta stop-ean –gelditu gabe– ezker. Ibilaldia astoz egitea proposatzen duen Escap’ane etxettoaren ertzetik iragan eta elizara helduko gara. Ibilaldia, hasi garenetik bost oren baino gehiago pasa direnean, bukatu da, eta aparkaleku ondoko mahaian askal dezakegu. On egin diezagula. n