“Lanerako egun zoragarria gaurkoa; eguzkitsu, eta iparreko ukituaz.” Honela agurtu du Faris Zuber nagusiak bere taldea goizean, eta bat datoz denak. Gutxitan aurki daiteke honelako jarrera baikorra astelehen goiz batean. Eta are gutxiago, anbulantziak zure lantokiaren alboan egon behar duenean, badaezpada. Egia esan, alboan ez, ehun metrora baizik… badaezpada. Ezbeharra gertatzekotan, hobe da Zuber eta bere taldearentzat auto zuria eztandaren erradiotik at egotea. Izan ere, IKMAA(Irakeko Kurdistango Minen Kontrako Ekintza) erakundeak kudeatutako mina-garbitze eremuetako bat da hau. Bertan, lurperatutako bonbak aurkitzean datza eguneroko errutina.

–Joan den maiatzean hasi ginen garbitzen hemen –dio Zuberrek, biktima baten izena duen Gre Barojy eremuan–. Dagoeneko 48 mina indargabetu ditugu, baina hiru istripu larri izan dira bitarte horretan. Italiar mina madarikatu hau da erruduna, Valmara 69a. Ez dugu babesik honen kontra.

Zuberrek aipatutako tramankulua ez-ohiko lehergailua da, bere triku itxuragatik eta, batez ere, bere funtzioagatik. Antza, mina gehienak heriotza ez, zauriak eragiteko eginak dira, soldadu herren batek asko motel baitezake troparen erritmoa. Valmara, baina, erailtzeko sortua da.

–Aktibatu eta berehala, metro erdiko jauzia egiten du; hortik, eztandak mila burdin pusketa, mila bala, bidaltzen ditu kanpora. Italiar lehergailuak 25 metroko erradioan hiltzen du eta munduko minarik arriskutsuena da –gaineratu du desaktibatzaileen nagusiak.

Luze mintzo da gizon hau lur azpian aurki daitezkeen tramankulu hiltzaileez, inongo nahigaberik azaldu gabe: Valmara bezalako fragmentazio-mina hilgarriak, zauritzeko eginak diren pertsonen kontrakoak, blindatuak geldiarazteko jaki ontzi itxurakoak... Azken finean, bere lantresnen deskribapen hutsa baino ez da egiten ari; egunero, eta duela urte askotatik, inguruan izan dituen objektuena. Zuberrek hogei urte eman ditu jada minak indargabetzen, baina txikitatik ezagutzen ditu lur azpiko lehergailuen arriskuak. Dioenez, bere aita izan zen ikusi zuen minen lehenengo biktima.

–Duela urte batzuk Jordaniara gonbidatu ninduten, kooperazio programa baten barruan –ekarri du gogora–. Minen kokapena adierazten zuten mapak zituzten, bazekiten non eta zenbat zeuden. Gainera paisaia hura ezin hobea zen lanerako, laua, eta batere begetaziorik gabea.

Kurdistan, ordea, guztiz kontrakoa da. Sastrakez beteriko mendiak dira gureak, horregatik erretzen dugu aurrena garbitu beharreko eremua. Tenperatura 50 graduraino igotzen da maiz udan, eta jasanezina da gure ekipamendua halakoetan. Neguan aldiz, elurra da nagusi hemen, eta udaberria iritsi arte ezin diogu lanari berriz ekin. Eta, jakina, ez dakigu non eta zenbat mina dauden, Saddamek ez baitzion NBEri inongo maparik luzatu…

Pazientzia lagun

Metal detektatzailea da urdinezko gizonen ezinbesteko erreminta, baita bere “itsuaren bastoia” ere. Horri eskerrak jakiten du langileak non zapaldu edo, hobe esanda, non ez. Makil bitxi honek igortzen duen frekuentziak soinua egiten du eta hots horrek metalezko objektuez ohartarazten du.

–Langileak zerbait aurkitzen duenean, lanari utzi eta sekzio arduradunari jakinarazten dio. Eta honek gainontzeko langileei, 50 metroko segurtasun distantzian egon daitezen. Jarraian, bilatzailea seinalearen jatorri zehatzetik 15 zentimetrora hasten da induskatzen, espatula txiki batekin: poliki, eta kontu handiz –azaldu du nagusiak, belauniko prozesu horretan buru belarri ari den langile bati erreparatuz–. Mina bat baldin bada, bere ingurua makil gorriez hesitu eta egunaren bukaeran eztandarazi egiten dugu. Dena den, lehergailua toki arriskutsu batean egon daiteke, hots, etxe baten alboan. Kasu horretan eskuz desaktibatu beharra dago. Mina batzuk herritarrek indargabetzen dituzte hemen ez gaudenean. Mila aldiz esan diegu hona ez sartzeko, eta, jakina, istripuak gertatzen dira.

Askotan, burdin pusketa xume batek martxan jartzen du protokolo osoa. Tamalez, prozesu motel hau oso-osorik burutu behar da seguru egon ahal izateko.

–Jatorri militarra duten desaktibatzaileek istripuak eragiten dituzte maiz –baieztatu du Zuberrek–, lehergailuak indargabetzeko euren prozedurari eusten baitiote beti, segurtasun protokoloa alde batera utziz. Ausardia ez, pazientzia da ezinbestekoa lan honetan, horregatik ez dago soldadu edo peshmerga (gerlari kurdu) ohirik gurean.

Urdinezko gizonak txabola ttipi batean elkartu dira lana bukatzean, Gre Barojy eremuko itzalpe bakarrean. Hiru mina indargabetu eta gero, goizean hasitako langile guztiak bueltatu dira. “0 eta 3” etxekoen aldeko emaitza da hemen. Normalean zazpi orduko lanaldia burutzen du taldeak, baina Ramadanak iraun bitartean sei ordukoa da laneguna. Nolanahi, ez dute itxarongo eguzkia ezkutatu arte ura edateko. Kevlarezko ekipoak batetik, eta lanaren berezko tentsioak bestetik, makina litro likido galarazten diete langileoi.

Mina eremua atzean utzi bezain laster, ume errenkada batekin egin dugu topo errepidean. Pozik doaz denak, eskola bukatzean haur orok duen sentsazio atseginaz. Algara alaiek Gre Barojyko detektatzaileen hots ilunak uxatu dituzte nire belarrietatik. Karretera bazterrean jarri dira umeak gure autoari tokia uztearren. Baina inor ez da asfaltotik atera, badakite denek sastrakek oso lur idorra ezkutatzen dutela.

http://www.argia.eus/kurdistan kanalean, Kurdistanera egindako bidaiaren egunerokoa, argazki bilduma eta ikus-entzunezkoak.