XVIII. mende amaieran sei burdinola eta hamazortzi errota zeuden Zeanurin. XIX.aren bigarren zatian burdinolen beherakadak nekazaritzara bultzatu zuen jende asko, eta horrek uzta oparoagoak ekarri zituen ezinbestean. Gorakada horrek, halaber, laboreak ehotzeko erroten premia ekarri zuen eta lehenago burdinola izandakoak errota bilakatu ziren, Zeanuriko Lanbreabe, Ibargutxi, Altziber eta Olabarrirekin gertatu moduan.

Gero, XX. mendean, aurrerapen teknologikoek erroten errentagarritasuna kolokan jarri zuten. Duela berrogei urte hamaika errotak ziharduten lanean Zeanurin; 1979an, berriz, hiru geratzen ziren, eta euretako bik etxerako baino ez zuten egiten lana. Bakarra da gaur egun lan egiten duena, eta bera, iragan dirdiratsuaren testigantza historikoa emateko dabil: Olabarriko errota. Beste errota bat ere, Ibargutxikoa, jartzen dute martxan noizik behin.

Zeanuriko errotak hidraulikoak dira eta bertako lau erreka nagusien inguruan eraiki ziren: Arratia erreka (Lanbreabe, Ibargutxi, Alkiber, Errotabarri, Altziber, Olabarri), Beretxikorta erreka (Goiko errota, Erdikoa, Barrengoa eta Undurraga), Uribeko erreka (Atxiti, Intxaurbe, Axpe, Zulaibar) eta Asterriko erreka (Ibarre, Landaburu, Akeuri, Uribiarte).

Zeanuritarrek, eta bisitariek, maiatzeko lehen domeka aukeratu ohi dute Zeanuriko Erroten Ibilaldia egiteko. Zeanuriko Joko Alai eta Ipizki taldea elkarteek antolatzen dute ibilbidea. Urteko edozein une da aproposa ordea, Barazarren oinean, Bizkaiko txokorik ezkutuenetako bat bisitatzeko. Ondare historiko itzela gordetzen du Zeanurik eta horren lekuko dira ibilaldi honetan ikusiko ditugun hamabi errotak.

Errotari semea errota konpontzen

Fermin Pujanak, Benigno Pujana Olabarriko azken errotari ofiziala izandakoaren semeak, ez du bakerik izango aitaren errota zaharberritu artean. Olabarrin itzulitxoa egiteko ez dira minutu asko behar. Horregatik, bisitaria nekez izaten da gai Pujanak –erreportaje hasierako argazkian Olabarriko antepararen konporta, edo ponportea, irekitzen– azalpenetan txertatu ohi dituen hitz tekniko guztiak bereganatzeko. Mundu propioa baita errotena, bere hiztegia ere baduena.

Zeanuriko plazatik bertatik ekingo diogu ibilbideari. Udaletxe paretik igaro eta Undurraga urtegira daraman bideari lotuko gatzaizkio, Altzibergo errotaren albotik igaroz. Otsemendiko auzune edo kofradian kokaturik dago 1868ra arte burdinola izandako errota. 1965ean presa apurtu zitzaion arte egin zuen errotarriak. Herrigunetik gertuen dagoena da errota hau eta Altzibergo dorretxearen esku izan zen.

Undurragako urtegiko euste hormatik gertu, Errotabarri topatuko dugu. Zeanuriko errotarik berriena da, 1785ean eraiki zuten arren. Hiru harriko mekanismoa baldintza egokietan dago, lanean jartzeko moduan, nahi izatera.

Undurragako urtegia ezkerraldetik inguratuko dugu, kilometro gutxiren buruan Arratia errekako urak eragindako beste errota bi ikuskatzeko: Ibargutxikoa eta Lanbreabekoa.

Ibargutxikoek, argindarra debalde

Ibargutxiko errota ikusgarria Ipiñaburuko kofradian dago. Egun harri bi baditu ere, hirurekin lan egin zuen garai batean; hirugarren harria garagarra eta pentsuak ehotzeko erabiltzen zen. 1945ean turbina eta sorgailua jarri zizkioten azpiko aldean, eta 1978ra arte bertatik hartzen zuten argindarra inguruko baserriek. Guztiz zaharberrituta dago eta garia eta artoa ehotzeaz gain, etxerako argindarra bertan sortzen jarraitzen dute bertakoek.

Arratia errekan gora segi eta Arimekortako mazelen babesean, eta Iondiagorta urtegipean, Lanbreabeko errota dago. Hori ere burdinola izan zen errota baino lehen. Eta horri ere sorgailu elektrikoa egokitu zion Joanes Egiluz orduko jabeak, 1920 urtearen bueltan. Etxerako zein kanporako ekoiztu zuen energia Mendizabaleko zentral elektrikoa martxan jarri zen arte. 1975ean gelditu zen betiko.

Lanbreabetik Undurraga urtegira itzuliko gara, bestaldeko erreka bazterretik; urtegiko euste horma baino ehun metro aurrerago dagoen bidegurutzean ezkerrerantz joko dugu, Otsemendi kofradiarantz. Ortuzar eta Jauregi baserriak atzean utzi eta San Justo baseliza bisitatuko dugu. Bertatik bertara, harizti ederrean, San Justo baselizarekin egingo dugu topo, inguruan mahaiak, erretegiak, iturria eta karobi zaharberritua aurkituz.

San Justotik gertu, San Lorentzo ermitan egingo dugu bat ostera ere erroten ibilbidearekin. Hurrena Intxaurbeko errota ezagutuko dugu, Uribeko kofradian. Gero, errepide nagusirantz zuzenduz, Zulaibarkoa dator. 1976an gelditu zen eta etxebizitza izateko birmoldatu dute orain gutxi. Jose Barrenetxea, Jose Errota, izan zen bertako azken errotaria.

Areatzarantz zuzentzen den errepidea kilometro batez jarraituz, Karpoko zubia gurutzatu eta Asterriko kofradian sartuko gara; lau errota daude bertan, oso distantzia txikian, eta laurak, tamalez, bertan behera utzita edo hondatuta: Uribiarte, Akauri, Landaburu eta Ibarre.

Olabarri, Pujanatarren bitxia

Zeanuriko Andra Mari parrokia atzean utzita azken kilometroan sartuko gara. Ibilaldia amaitu aurretik, ordea, Ibarguen kofradian kokaturiko Olabarriko errota ederra bisitatzeko aukera dugu. Bisita gidatuak ere antolatzen dituzte hemen (tel: 946739327). Arriolatarrena (Zeanuriko patroiak) zen errota, eta Manterola familiak ustiatzen zuen, XIX. mende amaieran Isidro Pujanak bere gain hartu zuen arte. XX. mende erdi aldera, Benigno Pujanak (Isidroren semeak) errota erosi zion Arriola familiari eta ordutik Pujanatarren esku egon da.

Badira urte batzuk Fermin Pujana errota zaharberritzen hasi zela eta lan erraldoi horretan dihardu egun, poliki baina etengabe. Hiru harrikoa da errota eta, mineri arrazoiak tarteko, betiko bezeroen eskariak erantzuteko lanean darraien bakarra da. Benigno Pujana desagertu ostean –ogibidez errotari izandako azken zeanuritarra–, bere alaba Ana Marik hartu zuen lekukoa, tradizioz familiaren langintza izandakoari eusteko.

Olabarrikoa ere burdinola izan zen; horren lekuko bertan gordetzen dituzten ola zaharreko lanabesak. Errotaren alboako burdinolaren hormak ere ari da eraberritzen Fermin Pujana.

Hasitako leku berean amaituko dugu ibilaldia: Zeanuriko erdigunean, Ibarguen kofradian. Arratiako bihotzean barrena ibili eta bertako ondare historikoa apur bat ezagutu ostean kosta egingo zaigu orainaldira itzultzea. Baliteke, itzuli nahi ez izatea ere.