Galdu genuen gerla hura
- Nire ezagun batek ANV-EAEkoa zuen aita. Ezagutu nuen gizon hura, txapel eta makulu, Lizarra bere sorlekuko karriketan barrena. 1936ko uztailaren 19an kartzelatu zuten. Gero, “bakea” etorrita, Euskal Herrian bizitzeko debekua ezarri zioten hainbat urtez. Haren semeak, ordea, duda guti izan zuen lehenengo hauteskundeetan nafar eskuinari botoa emateko. Ez da hain bakana. Horra Miguel Sanz, jarduneko lehendakaria. Haren aurrekoen artean errepresaliatu errepublikazaleak izateak ez dio inoiz eragotzi 1936ko errepresio basatia kondenatzeari behin eta berriz uko egitea. Halako kasuek txunditzen gaituzte. Sumintzen ere bai. Ez kontrakoek.
Azken lerro hauek, jakina, geroagoko gogoeten kume dira. Gerla galduaren aipuak, entzun nuen instantean, ez zidan minik eman belarrian. Guk ere, etxean, halaxe erran izan diogu 36koari. Hartatik zenbateraino sentitzen ahal garen galtzaile eztabaidagarria izan daiteke, haatik, zorrotz aztertzera. Etxekoen mitologian aise egin diegu lekua aitaren aldetikakoen erbesteei, heriotza zigorrei eta kontzentrazio zelaiei. Aldiz, inon ez dira agertzen amaren hiru osaba Jainkoaren eta Espainiaren alde hilak. Bertzeak bezain familiako dira, baina nekez ateratzen dugu haien solasik. Herri honen historiaren gainean abertzaletasunak (ere) egin duen eraikuntza alderdikoiaren irudira, gogaidetasuna dugu inor arbaso izendatzeko giltza, ez odolkidetasuna.
Zazpi hamarkada iragan dira 1936tik honat. Gertakari haien lekuko izan zirenetarik bizirik gelditzen diren apurrek 80 urtetik goiti dituzte. Hala izanik ere, oroimen bizia dira geure burua galtzaile egiten segitzen dugunon artean. Oroimen bizia, irabazleen iloba ideologikoek ahanztura hobesten duten neurri berean noski. Madrilgo Gobernuak atera nahi duen Memoria Historikoaren Legearen gaineko eztabaidak agerian utzi du noraino mintzen dituen gai honek bazterrak. Gauza bera erakusten dute Durangoko eta Gernikako bonbardaketen edo San Kristobal gotorlekuko ihesaren urteurrenek. Dokumentalak, fikziozko pelikulak, liburuak, diskoak... gerla galdu hura inoiz ez bezalako inspirazio iturria dugu, sormenerako nahiz ikerketarako. Nor harrituko, hainbertze hilotz izanda gaizki edo behar ez zen tokian ehortziak? Nor miretsiko, hainbertze zauri izanda hetsi gabe?
Dena ez da, nolanahi ere, hilotz eta zauri. Aukera historiko galdu baten oroiminak ere zafratzen gaitu gerla gogora ekartzean. Egungo ezkertiar petoak, Berlingo murrua erortzen ikusi duen berak, segitzen du gordetzen bere arimaren zokoren batean Francok eragotzi zuela paradisu sozialistaren etorrera. Bertzalde, zenbat abertzalek ez ote dion orduko derrotari egozten (Hego) Euskal Herriaren independentzia lortu ez izana? ETA litzateke, bistan dena, orduko haren ondorio eta segida logikoa.
Kontua da Euzkadik –erran nahi baita, Espainiako Errepublikak– gerla irabazi balu ere, datu bakarrik ere ez dugula aurkituko testuinguru historiko-geografikoan lur puska hau independente eta/edo sozialista izan zitekeela pentsarazten ahal digunik. Aitzitik, testuinguru horri berari begira aiseago ondorioztatzen ahal dugu Euzkadik –erran nahi baita, Espainiako Errepublikak– gerla irabazi balu, egungo Hego Euskal Herriak erkidego autonomo bat osatuko lukeela, Europa Mendebaldeko gainerako estatuekin guztiz parekagarria izanen zen errepublika espainiar baten barnean. Erkidego bat –eta ez bi– kasurik hoberenean, bistan dena.
Horren guztiaren segurtasuna izanagatik ere, ezin, alabaina, gerla hura gogora ekarri bihotza kordokatu gabe. Niretako ere, haren amaiera baino 21 urte geroago sortuagatik, galdu genuen gerla da dena delako gatazka hura. Mundura orduko, galduan ginen gu. Agian gure seme-alaben seme-alabak irabazian jaioko dira noizbait. Eta ez naiz prezeski gerla batez ari.
50 urte bete dira Polizia frankistak Mikel Gardoki Azpiroz ETApm-ko kidea tirokatuta hil zuenetik. Egiari Zor fundazioko kideek eta Gardokiren kide Juan Miguel Goiburu Mendizabal 'Goiherri'-k hartu dute parte ekitaldian.
1945ean Neuengammeko nazien kontzentrazio esparruan hil zen Jean Iribarne gamerearraren diru-zorroa berreskuratu eta bere senideei eman diete. Ipar Euskal Herrian gutxienez 350 herritar deportatu zituzten erresistentzian parte hartzeagatik, eta ia erdia ez ziren bizirik atera.
Kirola eta oroimena uztartuko dituzte, bigarrenez, mendi-martxa baten bitartez. Ez da lehiakorra izanen, helburua beste bat delako. La Fuga izeneko mendi martxak 1938ko sarraskia gogorarazi nahi du. Ezkabako gotorlekuan hasi eta Urepelen amaituko da. Maiatzaren 17an eginen dute.
Fusilamenduak, elektrodoak eta poltsa, hobi komunak, kolpismoa, jazarpena, drogak, Galindo, umiliazioak, gerra zikina, Intxaurrondo, narkotrafikoa, estoldak, hizkuntza inposaketa, Altsasu, inpunitatea… Guardia Zibilaren lorratza iluna da Euskal Herrian, baita Espainiako... [+]
Gogora Institutuak 1936ko Gerrako biktimen inguruan egindako txostenean "erreketeak, falangistak, Kondor Legioko hegazkinlari alemaniar naziak eta faxista italiarrak" ageri direla salatu du Intxorta 1937 elkarteak, eta izen horiek kentzeko eskatu du. Maria Jesus San Jose... [+]
Familiak eskatu bezala, aurten Angel oroitzeko ekitaldia lore-eskaintza txiki bat izan da, Martin Azpilikueta kalean oroitarazten duen plakaren ondoan. 21 urte geroago, Angel jada biktima-estatus ofizialarekin gogoratzen dute.
Bilbo Hari Gorria dinamikarekin ekarriko ditu gurera azken 150 urteetako Bilboko efemerideak Etxebarrieta Memoria Elkarteak. Iker Egiraun kideak xehetasunak eskaini dizkigu.
33/2013 Foru Legeari Xedapen gehigarri bat gehitu zaio datozen aldaketak gauzatu ahal izateko, eta horren bidez ahalbidetzen da “erregimen frankistaren garaipenaren gorespenezkoak gertatzen diren zati sinbolikoak erretiratzea eta kupularen barnealdeko margolanak... [+]
1976ko martxoaren 3an, Gasteizen, Poliziak ehunka tiro egin zituen asanbladan bildutako jendetzaren aurka, zabalduz eta erradikalizatuz zihoan greba mugimendua odoletan ito nahian. Bost langile hil zituzten, baina “egun hartan hildakoak gehiago ez izatea ia miraria... [+]
Memoria eta Bizikidetzako, Kanpo Ekintzako eta Euskarako Departamentuko Memoriaren Nafarroako Institutuak "Maistrak eta maisu errepresaliatuak Nafarroan (1936-1976)" hezkuntza-webgunea aurkeztu du.
ELA, LAB, ESK eta STEILAS sindikatuek eta M3 elkarteak "herrikoia eta sozialki plurala" den memoria eguna "errepresiorik gabe" egitea eskatu dute. Eusko Jaurlaritzari zuzendutako eskaera da, "iaz ez bezala", aurten manifestatzeko eskubidea bermatzeko... [+]
Irungo tren geltokian, Aduanaren eraikinaren atzealdean dagoen Pequeña Velocidad pabiloiak zutik jarraituko du, 1936ko gerraosteko giltzapetze-sistema beldurgarriaren lekuko gisa, talde memorialisten borrrokaren ondorioz. Pabiloia frankistek erabili zuten 1936tik 1942ra,... [+]
Donostiako eta Gipuzkoako beste udalerrietako irudiak ikus daitezke unibertsitatearen webgunean.
PSN, EH Bildu eta Geroa Bai talde parlamentarien sinadurarekin aurkeztu da gaur eta onartua izateko babesa izango du.
Lazkaon 1960-70ko hamarkadan galdu ziren inauteriak berreskuratzeko asmotan dabiltzala irakurri dugu azken asteetan. Festa haietatik abiatuta herriko hainbat talde elkartu eta otsailaren 28an plazaratuko dira inauteriak ospatzera. Xehetasun gehiago jakin nahian Oin Arin dantza... [+]