“Berorrek nahi baduzu egingo yau”

  • Hitanoa hobeto erabiltzeko ikastaroa egin dute Orion (Gipuzkoa) Udalak antolatuta. Ez da hitanoaren inguruko ikastaro asko antolatzen eta halako gehienetan hikako erabilera bultzatzea izaten dute helburu. Orion, berriz, hitanoaren jardun egokia bultzatzea izan dute xede.

    Oriotarren artean hika jardutea zabalduta dago. Gizonezkoek, esaterako, egoera informaletan eta lagun artean ia denek erabiltzen dute, emakumezkoen artean berriz gutxi dira egiten dutenak. Iñaki Iturain, ikastaroaren irakasleak azaldu duenez, “gizonezkoen artean, zazpi urtetik-edo hasita, ia denek erabiltzen dute, emakumeek berriz gutxi, galtzen ari da. Emakume heldu gehienek badakite, baina gutxi erabiltzen dute, gazteen artean ere badira batzuk”. Batez ere kalean erabiltzen da, lagun artean; familia barruan, berriz, aitek semeei hika hitz egiten diete, “ohituraren arabera, mutil jaio berriari zuka hitz egiten zaio, eta behin koxkortzen denetik aurrera hika, baina neskei beti zuka, galdu egin da”.
Ikastaroan parte hartu dutenak
Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara, jarrai dezagun txikitik eragiten.
Hitanoak izan du zenbait herritan, hizkera itsusiaren fama, baina Orion ez da hala gertatu: “Familia batzuetan badu fama txar hori, eta susmoa dut eskualde batzuetan ere hala gertatu dela, baina Orion orokorrean ez da joera hori nagusitu. Zukako jardunak balio duen moduan, hikakoak ere bai. Bakoitza, bere tokian eta bere esparruan, egokitasun kontua da”.

Lehen, hika norekin eta zein egoeratan erabil zitekeen gauza jakina bazen ere, orain hikaren mugak lausotu egin dira, eta erabilera-arauak ez daude oso garbi, Iñaki Iturainen ustez. Gazte batek apaizari esandakoa ekarri du gogora: “Berorrek nahi baduzu egingo yau”. Gizarte ohituren eragina ere aipatu du: “Hitanoa maila berekoen artean edo goitik beherako harremanetan erabiltzen da, behetik gora ezin da erabili. Ez da lege gramatikala, baina bai gizarteak bere egin duen ohitura, belaunaldiz belaunaldi jarraitu duena. Gauza bera gertatzen zen berorikarekin, beti behetik gora egiten zen, gizarte-maila gorenekoekin, alkatea, apaiza, medikua, aitona…, hitanoa alderantziz, behe mailakoekin. Hika behetik gorako harremanean egitea errespetu falta da, baina oraingo nahasketa honetan batzuek egiten dute”. Nahas-mahas horren adibide herriko elkarte batena aipatu du Iturainek: “Ordezkariak jende aurrean hitz egin behar eta hika egiten hasi zen. Hori ezin da egin, are gutxiago entzuleen artean gizon eta emakumeak daudela kontuan harturik. Hikak batak besteari egiteko balio du, maila berekoak direnean, eta multzo bati ezin zaio egin”.

Toka eta noka

Hitanoa erabiltzen bada ere, zenbait alorretan ez da erabilera zuzena egiten. Hala, mutil gazteak neskei hitz egiterakoan toka aritzen dira “ekarri ezak” esanez, mutilen arteko hika mota, noka erabili beharrean, neskei zuzenduriko hika mota: “Noka asko jaitsi da, ia galtzear dago”.

Ez da hori egiten duten erabilera oker bakarra ordea; hika menpeko esaldietan ere erabiltzen baitute Orion: “Hitanoaren hiper erabilera dago; hau da, hika menpeko esaldietan erabiltzen dute eta hori ezin da; aditza, esaldiaren barruan, nagusia denean soilik erabil daiteke hika. Esaterako, joaten gaitukenean, etorri naukelako, ikusi diagun pelikulan… eta horrelakoak maiz entzuten dira. Gazte gehienen artean hika bizi-bizi dabil baina modu horretan erabiltzen dute. Hitanoak bere mugak ditu bere morfologian, bere baitan, ezin da erabili nonahi, noiznahi, nolanahi eta nornahirekin”.

Noka eta tokaren arteko nahasketaren eta hitanoaren hiper erabilera oker horren kezka zutenentzat antolatu zuen ikastaroa Orioko Udalak Euskara Biziberritzeko planaren barruan. Joera desegokiak zuzentzea izan da asmoa. Lau asteko iraupena izan zuen, eta bertan akatsen inguruko gogoeta egitea izan zuten helburu, hortik aurrera norbera gai izan dadin erabilera zuzena egiteko. Irakaslearen aburuz, ez da lan erraza: “Gazteen artean erabilera okerra nagusitu denean, horri buelta ematea zaila da eta ez dakit lortuko den ere. Gainera, susmoa dut gaizki hitz egite hori ez ote den gazteek beren buruari ezarritako marka bat, belaunaldiari ezaugarria ematen diona. Nik uste dut eskoletan eta euskaltegietan gogoeta egin behar dela gai honen inguruan; seguru nago erabilera hori bere onera ekartzea erabakiz gero, okerra zuzentzeko bitartekoak jarrita, gaia bideratuko luketela”.

Euskaldun berriak

Euskara ikasten ari direnek hika erabiltzen ote duten galdetuta, zera dio Iñaki Iturainek: “Oso gutxi ausartzen dira, nekez. Garai batean, euskaltegirik ez zen garaian, euskara modu natural integratuan ikasten zen garaian, kaleko jarduna ia %100 euskara zenean, batzuk itsasoan-eta hasten ziren lanean eta era normalean ikasten zuten, hizkuntzaren zera guztiak ikasten zituzten, hitanoa barne. Esaterako, bazen Cadizen jaio eta Oriora umetan etorritako gizon bat. Hark hika eta zuka primeran hitz egiten zuen eta sekula ez zituen horiek eskolan ikasi”.

Iturainek dioenez, “hikako jarduna euskaltegietan eta ikastoletan ez da batere landu, agian, irakasleek ez dutelako garbi zer eta nola irakatsi behar den. Bestetik, ahozkotasuna bera ere bazterturik egon da; hitz egin duena irakaslea izan da beti, eta haurrei ia ez zaie hitz egiteko aukerarik eman. Hikako formak aberastasun bat ematen dio hizkuntzari eta pozgarria litzateke sumatzea eskoletan sumatu dutela horren beharra”.

Azkenak
Gazako %36 guztiz suntsitu dute, base militarrekin lurraldearen kontrola segurtatzeko

Forensic Architecture erakundearen ondorioetakoa da hori, ikusita Israelgo Armadak nola antolatu duen Gazaren egungo kontrola. Suntsiketa maila hori bakarrik litzateke Gazaren kontrola segurtatzeko, zeren eta, berez, txikitze maila askoz handiagoa da lurraldearen gainerako... [+]


2024-11-22 | Andoni Burguete
Etekin egarriak itotzen duenean

Tanta hotzak Valentzian eragindako hondamendiak irudi lazgarriak utzi dizkigu; batetik, izan dituen berehalako ondorioengatik, eta, bestetik, nolako etorkizuna datorkigun aurreratu digulako: halako fenomeno klimatiko muturrekoak gero eta ugariagoak eta larriagoak izango direla,... [+]


Planifikatzen ez duen Nafarroako Energia Planaren kontra alegatu dugu

Nafarroako Energia Planaren eguneraketa oharkabean igaro da. Nafarroako Gobernuak jendaurrean jarri zuen, eta, alegazioak aurkezteko epea amaituta, gobernuko arduradun bakar batek ere ez digu azaldu herritarroi zertan oinarritzen diren bere proposamenak.

Gobernuak aurkeztu... [+]


2024-11-22 | ARGIA
Languneko zuzendari Lohitzune Txarola
“Hizkuntza gutxituen pisu ekonomiko eta estrategikoa aldarrikatu nahi du Langunek”

Azaroaren 26an eta 27an, Langune Euskal Herriko Hizkuntza Industrien Elkarteak eta FUEN Federal Union of European Nationalities erakundeak antolatuta, ‘Hizkuntzen irabazia. Benefits of language industry in the economy’ kongresua egingo da Donostiako Kursaalean. Han... [+]


2024-11-22 | Estitxu Eizagirre
Biriatuko Arbolaren Besta hemen da

Azaroaren 23an egingo dute tokiko arbola, fruitondo eta landare ekoizleen azoka. Horrez gain, egitarau oso indartsua prestatu dute 22 arratsaldetik hasita 23 iluntzera arte: bioaniztasunari buruzko mahai-ingurua, sagarrari buruzko mintzaldia, "Nor dabil basoan?"... [+]


Euskarazko testuak ahots bihurtzen dituen patrikako gailu inteligentea merkaturatu dute

Lup izeneko gailuak testuak ahots bihurtzen ditu adimen artifizialari esker. Hainbat hizkuntza bihurtzeko gaitasuna dauka. Teknologia gutxiko gailua da, hain zuzen aurrerapen teknologikoetatik urrun dagoen jendeari balio diezaion. Ikusmen arazoak dituztenentzat sortu eta... [+]


2024-11-22 | Antxeta Irratia
“Feministon aurkako oldarraldia” gelditzeko indarrak batu dituzte Lizuniagan

Udan izandako indarkeria kasuen gorakada batetik, eta hainbat gizonezkok mugimendu feministak antolaturiko ekitaldiak boikotatu dituztela bestetik, Bortziriak, Xareta, Azkain, Bertizarana, Malerreka eta Baztango mugimendu feministek, erakunde publikoen konpromiso irmoa exijitu... [+]


2024-11-22 | Gedar
Espainiako Gobernuak ez ditu harremanak apurtu Elbit Systems armagintza-enpresa sionistarekin

Espainiako Defentsa Ministerioaren 6 milioi euroko esleipen publikoak jaso ditu aurten enpresak. Margarita Robles ministroaren arabera, urriaren 7tik ez diote "armarik saldu edo erosi Israelgo Estatuari", baina indarrean zeuden kontratuei eutsi diete. Elbit Systemsek... [+]


2024-11-22 | Joan Mari Beloki
Errusofobia lehen eta orain (II)

Sobietar Batasuna desagertu zenetik errusofobia handituz joan da. NBEko Segurtasun Kontseiluaren 2002ko segurtasun kontzeptua oso argia da, eta planetaren segurtasun eta egonkortasunak AEBei erronka egiteko asmorik ez duen estatuen menpe egon behar dutela adierazten du. AEBei... [+]


Gemma Piérola
“Historiak ezin du ezikusiarena egin gu protagonista garen eguneroko arazo horien aurrean”

Duela 40 urte sortu zen Geronimo Uztariz Institutua, Nafarroako Historia beste era batera ikertzeko eta zabaltzeko helburuarekin. Jende anitza bildu du lau hamarkada hauetan, eta gai ugari ikertu ditu denbora horretan. Historialari gazteak ere batu zaizkie. Zahar eta berriaren... [+]


Añube
Elkar besarkatzeko musika

Aspaldi ezagutu genuen gaur gaurkoz Añube taldeko abeslari den Aitor Bedia Hans. Garai berean adiskidetu ginen egun Añube taldeko gitarra jotzaile ohia den Beñat Gonzalezekin. Unibertsitateko garaian izan zen, Debagoienako bi gazteak musika zainetan... [+]


2024-11-22 | Sustatu
Euskarazko esamoldeak baloratzen lagundu online galdetegi honetan

Bi irakasle eta ikerlarik inkesta jarri dute sarean, euskarazko esamolde batzuen inguruko datuak biltzeko. Bost minutu hartuko dizu betetzeak baina adi, bi galdetegi daude, egun bakoitian jaio bazara 1A betetzeko eskatzen dizute, eta egun bikoitian jaioa bazara 1B delakoa.


2024-11-22 | Ahotsa.info
Saskien bidez Nafarroako euskalgintzari inoizko ekarpenik handiena egingo dio Errigorak: 230.000 euro

 Euskarari Puzka azken kanpainan 16.000 saski saldu dituzte, eta euskararen alde lan egiten duten elkarteentzat bideratuko zaie lortutako etekina.


2024-11-22 | Julene Flamarique
Voxen aurka Bilbon protesta egiteagatik auzipetutako zortzik ituna egin dute Fiskaltzarekin eta bat epaiketara joango da

Atxuriko irakasle eta ekintzaile batek uko egin dio akordioari kontzientzia arrazoiak direla eta. Voxek bost urteko kartzela-zigorra eskatzen du auzokidearentzat, Fiskaltzak aldiz zazpi hilabeteko espetxe-zigorra hauteskunde-delituagatik eta hiru hilabeteko isuna mehatxu... [+]


Eguneraketa berriak daude