1975 eta 1990 artean urtero dozenaka hildako eta zauritu eragiten zituen ETAk. Euskal gizarteko alderdi nagusienek jarduera armatu honen aurkako jarrera agertu bazuten ere, gaitzespen politikoa eta hileta elizkizunetara joatetik haragoko jarrerarik ez zen biktimekiko. Hori asko jota, zeren eta euskal herritarren zati handi batek, atentatuokin ados ez egon arren, ez zuen erakusten inongo dolu motarik –eta are gutxiago sostengurik– euskal gizartean errepresio jarrera bortitza agertzen zuten estatuko segurtasun indarretako kideekiko. Ñabardura asko jarri dakizkioke aipatutakoari, baina orokorrean hala zen.

Estatuaren jardun molde desberdinen biktimek aldiz, bazuten herritarren multzo esanguratsu baten sostengua eta elkartasuna. Esan liteke urte luzeetan, gizartean ez zela ozen lantzen ETAren biktimekiko elkartasuna eta aldiz, Estatuaren jardun errepresiboaren biktimek hori bederen bazutela.

Hala izan zen urte luzetan, baina egoera aldatuz joan zen apurka, eta hainbat eragile tarteko –Ajuria Eneko Ituna eta ETA beraren jardun moldea, besteak beste– ETAren biktimekiko jarrera aldatuz joan da, eta baita Estatuko eragileen aldetik eragindako biktimekikoa ere. Segurtasun indarrek torturatutako pertsona batek, esate batera, zaila du bere kasua ozen agertu ahal izatea komunikabide nagusienetan, eta hori ezean zaila du gizartearen zati handienaren elkartasuna jasotzea. ETAren azken 10 urteetako atentatu moldeak, halaber, gizarteko sektore askoren salaketa eta elkartasun jarrera alboratzera eraman du.

Euskal gizartean biktimekiko oro har izan den jarreraren inflexio puntu batera heldu gara agian Euskaldunako ekitaldiarekin, eta inflexio puntutik abiatzen den marrak aurrerantzean goranzko joera izango duela espero liteke. Egoera laburbiltzeko, eta ñabardura askorekin, Euskaldunako ekitaldiak biktima molde bat kontuan hartzen du eta bestea bazterrean uzten du, horrekin justiziaren bideak nabarmen estutuz.

Egia da biktimei egin dakiekeen omenaldirik onena biktima gehiago ez izateko akordio politikoa lortzea dela, baina une hori iritsi arte zain egoteko asmorik ez duela dio biktimekiko hausnarketa horrek. Hasi besterik ez da egin eta luze joko duen eztabaida da, halakoetan normala denez. PPk kontrolatutako biktima elkarte zenbait –adibidez AVT– ez zen Euskaldunan izan; torturatuek, sakabanaketaren ondorioak pairatzen dituztenek, GALek hildakoen senideek eta beste askok ere, beren burua baztertuta ikusi dute joan den igandeko ekitaldian. Eta horiek guztiak ere Euskal Herrian bizi den gatazka bortitzaren biktima dira.

Hainbat alde ditu biktimen eztabaida sakon horrek eta horietako bat da gizartearen hainbat sektorek erakutsitako jarrera; hau da etorkizunera begira berradiskidetze prozesua markatuko duena. Baina zuzenbide estatuaren ikuspegitik, berau ordezkatzen duten erakunde nagusien jarrera ere funtsezkoa da eztabaida hori laguntzeko eta alde horretatik, badirudi horiek euskal gizartearen atzetik daudela gai arantzatsua behar bezala bideratzeko. Ikuspegi horretatik begiratuta, ETAren biktimek Estatuaren estaldura izan dute biktimen eragileak atxilotu, epaitu eta zigortzerakoan. Maila horretan, Estatuaren biktimekiko defizita oraindik ere erabatekoa da.