Haizezko dorreak. Ez zen horrelakorik gertatu. Alta, 2000. urteak teknologia berriekin lotutako bestelako aldaketa nabarmenak zekartzan eta horiek ere hekatonbe kolorez marraztu zituzten hedabideek.

XXI. mendeko eztabaida

Duela zazpi urteko apirilean Metallica taldeak auzitara eraman zuen musika elkartrukerako Napster ataria, web gune horretako erabiltzaileek oraindik argitaratu gabe zegoen I Dissapear kanta eskuz esku zerabiltelako, egile eskubideengatik zentimo bat ordaindu gabe. Ordurako taldearen aurreko diskoak ere Napsterreko sarean barrena zebiltzan, beste hainbat talderenak bezala.

Eztabaida publiko egin zen eta Napsterren kideko beste elkartruke sareak azaldu ziren nonahi. Eta etorri ziren salaketa gehiago, kanpaina instituzionalak eta kulturaren elkartruke digitalaren aurkako jazarpen giroa. Baina egile eskubideak kudeatzeko bestelako moduek ere protagonismo berezia hartu zuten. Copyleft hitzak software mundutik sorkuntzaren alor guztietara jauzi egin zuen.

Egilea ala industria?

Galdera mahai gainean dago: zer egin behar du egileak: kopia kopurua kontrolatu orain arteko zabalkunde industrialaren ildotik ala teknologia berriek eskaintzen dituzten aukerak baliatuz bere lana zabaltzen, kopiatzen eta eraldatzen utzi?
Copyrightak egileari, “gurasoari” ematen dizkio sorkuntza lanen zabalkunde eta eraldaketaren inguruko eskubide guztiak. Egilea hiltzean ere berak erabakitako pertsonek izango dute “haurren” kontrola, mende erdi baino gehiagoz sarritan.

Legeriek ere ildo bera jarraitzen dute. Gurean Espainiako eta Frantziako Jabego Intelektualaren Legeek ezartzen dituzte sorkuntza lanen inguruko eskubideak. Biek erabateko eskumena ematen diote egileari bere lanaren gainean.

Kritikari askoren ustez horrek kulturaren zabalkundea oztopatzen du. Horren adibide izan liteke Hegoaldeko kasuan, ekoizpen kulturalen kopia pribatuak egitea baimendua egon arren, joan den urteko azken erreformaren ondorioz kopia horiek egiteko erabiltzen diren euskarriengatik erabiltzaileek kanon bat ordaindu behar izatea. Kanon hori gainera egile eskubideen kudeaketaz arduratzen diren erakunde pribatuen –SGAE kasu– kutxetara joango da.

Bidasoaren iparraldean berriz, hori ere ez. Joan den astean Frantziako Kasazioko Auzitegiak obren egileei bakarrik aitortu die kopia pribatuak egiteko baimena.

Joko bikoitza

Baina musika, literatura, artelanak eta abar luze bat kopiatzea eta zabaltzea hain da erraza, eta Internetek hainbeste aukera eskaintzen ditu… Xabier Barandiaran Bilboko Metabolik Bio Hacklab taldeko kidearen ustez industriak badaki hori. “Marketin kanpainen barruan kontuan hartzen da kopia ilegalek izugarrizko eragina dutela produktu bat zabaltzeko. Industriak bi aldetara jokatu behar du: abesti bat ezaguna egiten denean edo liburu bat asko saltzen denean bere hedapen askea murriztuz, baina produktu ezezagunak zabaltzeko erabiliz”.

Horregatik, Barandiaranen ustez, industriak sarea kontrolatu nahi du. “Nire sentsazioa da, eta beste askorena ere bai, orain arte bizi izan dugun Internet barruko askatasun aroa amaitu egingo dela eta guztiz erregulatutako beste aro batera helduko garela. Ez da erraza. Gaur egun copyfight gerrateak daude: gizartearen parte handi bat industriaren aurka legitimazio debatea sortzen ari da”. Publikoa eta egile asko kontrolaren aurka mugitzen ari dira, alternatibak sortzeko. Barandiaranen ustez “Copyleftarekin autoreek ere asko irabazten dute, besteen sorkuntzak berrerabiltzeko libre baitira, kultura kolaboratibo eta metagarrian parte hartuz”.

“Eman ta zabal zazu munduan frutua”

Halaxe zioen Iparragirrek Gernikako Arbola kantuan. Urretxuko koblakaria ote euskaldunon artean copyleftaren alde egin zuen lehenbizikoa? Ekoizpen kulturalen elkartruke librearen aldekoentzat behintzat leloak antzekoa izaten segitzen du: publikoari eskubideak eman, sortutakoa era askean zabaldu.

Barandiaranek azaldu duenez, “copyleftaren filosofia obra zentroan egotea da, eta ez autorea. Obrari askatasun guztiak eman behar zaizkio”. Sortutako lanak ikusiko du norekin elkartzen den beraz, baina “aita eta amak” ez diote printzipioz debekurik jarri behar. Sortzaileak guraso aurrerakoiak izan behar du.

Gakoa egilearen jarreran dago beraz: bere lana kopiatu, banatu eta publikoki zabaltzeko askatasuna eman dezake, hala nahi badu horiek egiteko baldintzak jarriz.

Baldintza horiek artikulatzeko lizentzia moten artean arrakastatsuenak Creative Commons izenekoak dira. www.creativecommons.org web guneak edozein sortzaileri aukera ematen dio bere lizentzia aukeratzeko bi galderari erantzunez: lehenbizikoa,“zure lana merkataritza xedeetarako baimendu?”; bigarrena, “zure lanaren aldaketak onartu?”. Behin horiek erantzunda, lana zein baldintzatan kopiatu eta banatu daitekeen azaltzen duen lizentzia jasoko du sortzaileak. Creative Commonsak egiletza aitortze hutsetik, lan eratorriak eta erabilera komertziala debekatzera joan daitezke eta beti baimentzen dute lana kopiatu eta banatu ahal izatea egiletza aitortuta.

Zer egin? Leninen itaunarekin hasi da artikulu hau; Barandiaranen hitzekin amaituko dugu: “Gure etorkizuna nolakoa izango den definitzen ari gara eta gizarte osoaren inplikazioa behar dugu”.

Creative Commons by-sa. Libre zara artikulu hau kopiatu, aldatu eta elkarbanatzeko, autoretza eta lizentzia hau mantenduz gero. Informazio gehiagorako: http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/deed.eu