Azkenaldian hain entzuna den arazoari helduz, nola eta zenbateraino eragingo luke klima aldaketan energia nuklearraren aldeko apustuak?

Rosa Lago. Erreakzio nuklearrean bertan egia da CO2rik ez dela isurtzen, baina uranioa ustiatzeko erregai fosilak eta energia erabili behar dira eta prozesu horretan CO2a botatzen da. 2000. urtean, bi fisikarik txosten bat egin zuten Europar Parlamentuko Alderdi Berdeak eskatuta eta txostenak erakustsi zuen zentral nuklear batek bere bizitza osoan behar duen uranioa ustiatzeko prozesuan askatzen den CO2a gas naturaleko zentral termiko batek zazpi urtetan isurtzen duena bezainbestekoa dela. Eta hori mea aberatsak edo gradu altuko meak ustiatuta ere, hau da %0,1eko uranio oxidoa baino gehiago daukatenak. Beraz, ziklo osoa kontuan hartuta, ez dago batere garbi energia nuklearrarekin CO2rik askatzen ez denik. Energia fotovoltaikoan ere, panel fotovoltaikoak eraikitzeko CO2a bota behar da, ustiatze prozesu bat dagoelako atzean, baina hori egiteko behar den silizioa oso ugaria da lurrazalean, bigarren elementu ugariena da, eta horretaz gain, hondakin erradioaktiboak ez bezala, panelak ez dira bildu behar funtzionatzeari uzten diotenean; berreskuratu daitezke, hondatzen den gauza bakarra kanpoko geruza delako. Hala, silizio hori betiko erabili daiteke, uranioa bezainbeste ustiatzea beharrezkoa ez delarik.
Igor Peñalva. Agian konparaketa hori ez da egokiegia, zentral nuklear bat panel fotovoltaikoz jositako zentral batekin konparatzea alegia. Konpara dezagun zentral termiko tradizional bat zentral nuklear batekin, azken finean oinarrian gauza bera direlako: energia ateratzeko erregai ezberdina erabiltzen da (ikatza edo uranioa), baina egitura aldetik zentral termiko klasiko batek zentral nuklear baten itxura berbera du. Ez hori bakarrik, Espainiako Estatuan elektrizitatea ekoizteko egiturari begiratzen badiogu, gutxi gorabehera CO2a botatzen duten zentralak %60-61 inguru dira, nuklearrak %31 eta berriztagarriak %2-5 inguru. Beraz, gaur egun %50a baino gehiago erregai fosilak errez ekoizten dela ikusita, CO2aren ekoizpenari dagokionez zentral nuklearra termikoarekin alderatuko nuke eta bi zentralen eraikuntzan isurtzen den CO2 kopurua berdina bada ere, martxan daudenean nuklearrak ez du CO2rik askatzen eta termikoak berriz, asko.
R. Lago. Argitu nahi dut hasieran aipatu dudan txostenak gas naturaleko zentral termikoak eta zentral nuklearrak konparatzen zituela.
Jose Ramon Etxebarria. Rosak esan duenarekin ados nago, baina nire ustez hori sintoma bat baino ez da (garrantzitsua izan arren), benetako gaixotasunaren sintoma, denak aldaketa klimatikoarekin asaldatuta dauden arren. Benetako arazoa energiaren gehiegizko kontsumoa da, eta kontsumo hori ez dela iraunkorra, gastatu egingo dela, ez energiak nuklearra ala termikoa izan behar duen. Gizartea hondamendira doala, horixe da nire kezka; baina ez aldaketa klimatikoagatik. Zenbat iraungo dugun martxa honetan? Ez asko; belaunaldi pare bat edo hiru, ez gehiago. Edo aldatzen da bizimodua, edo arazo honek ez du konponbiderik. Zentral nuklearra urte batzuetarako soluzioa izan daiteke bakarrik. Zer edo zer ona izango dute, hori argi dago, bestela ez litzateke inor nuklearren alde egongo, baina pentsamendua orekatu behar da.
Fernando Plazaola. Planteatu duzuna arazo orokorra da, eta handia, energiaren ekoizpenarena, baina aldaketa klimatikoaren galderari helduz, aurreikuspen gehienek diote ondorio tamalgarrietara iritsi gaitezkeela. Ni ez naiz aditua aldaketa klimatikoan, ez dakit hala izango den, baina argi dago arazo bat dagoela. Duela 10 urte pronuklearra eta ekologista izatea ezinezkoa zen eta gaur egun hainbat pronuklearrek ekologistatzat hartzen dute euren burua. Bi adibide: Lovelock Gaiaren sortzailea eta Moore Greenpeaceko sortzaileetako bat. Horiek balantza batean jartzen dituzte batetik aldaketa klimatikoa eta bestetik energia nuklearrak ekar ditzakeen onurak eta kalteak, eta ondorioztatzen dute hobe dela energia nuklearra erabiltzea, aldaketa klimatikoak ekarriko digun hondamendia baino. Eta uranioaren ustiapenean CO2a askatzeari buruz Rosak aipatu duenari erantzunez, Greenpeacek eta energia nuklearraren kontrakoek ere jada ez dute puntu hori aipatzen. Nire iritziz, momentu honetan energia nuklearrak daukan balio erantsia da aldaketa klimatikoa eragiten duten negutegi efektuko gasak ez dituela igortzen, eta horregatik nuklearrekiko jarrera aldatzen ari dela.
R. Lago. Greenpeacek orain ustiapena ez duela aipatzen? Gai hori aztertuz ikusi dudan txosten zientifiko bakarrak dio botatzen duen CO2a kontuan hartzekoa dela.
J. R. Etxebarria. Dena den, nik insistitu nahi dut CO2a sintoma bat baino ez dela. Anginak izan eta buruko mina kendu nahi izatea bezala da, horrekin ez baita arazoa amaitzen. Atal bat baino ez da.
F. Plazaola. Energiaren problematika antzinatik dator, Erromatarren garaitik hasita, eta gaur egun oso gizarte teknifikatuan egon arren oraindik ez dago harri filosofalik horri aurre egiteko, energia iturri guztiek akatsak dituztelako. Harri Aroan gaude arlo horretan, baina gure bizi maila mantentzen jarraitu nahi dugu denok, oso ekologistak izanagatik. Europar Komisioaren arabera, energia kontsumoa gutxitzea aurreikusten da, baina arazoa globala da, hemen lau katu bizi gara, munduan hainbat jendek ez du energi iturrietara iristeko modurik, baina azkenaldian horietariko batzuk bereganatzen ari dira; Txina eta India, adibidez.
R. Lago. Nire ustez ere arazoa ez dago aldaketa klimatikoan, gure bizimoduan baizik, eta gure gizarte eredua kolokan jartzeko garaia izan daiteke. Baina herri aberatsek mehatxua ikusten dute: barne produktu gordinean galerak egon daitezkeela. Azken finean, aldaketa klimatikoa zoritxarrez hegoaldeko herrialde pobreek guk baino askoz gehiago jasango dute, horri aurre egiteko zailagoa dutelako.
F. Plazaola. Energia kontsumoaren arazoarekin bat nator, eta oso ekologista bihurtzen gara denok, baina mundu osoa hartu behar dugu kontuan, eta ez soilik Europa edo Mendebaldeko gizartea. Tranpa handia egiten dugu hor, atzetik garapenean dauden herriak baitatoz.
J. R. Etxebarria. Bai, Txina eta India gure kontsumo mailara iristen direnean, akabo. Kataklismoak etorri behar du, eta ni desiratzen nago gainera, horrek eraginda erreakzionatu dezagun, pertsona egoistegia delako bestela ezer egiteko.

Energia nuklearrari buruz hitz egiterakoan hainbat ezaugarri aipatu behar ditugu: kostua, energia etengabea izatea, erregaitzat uranioa erabiltzea eta zentralen biziraupena. Abantailak ala desabantailak dira?

I. Peñalva. Kostuari dagokionez, erabiltzen diren datuen arabera batzuek esango dute garestia dela eta beste batzuek merkea. Kostu ekonomikoa aztertzen badugu, nik ez dut zalantzarik: energia nuklearra merkeena da. Kostu sozialaz ari bagara, beste ondorio batzuk atera daitezke, baina ekonomikoki garestiena energia eolikoa da eta merkeena nuklearra. Aztertu ditudan datuetan, zenbakiak gorabehera, energia lortzeko biderik merkeena beti nuklearra da. Etengabe izatea ere abantaila da. Eolikoek, adibidez, haizerik ez dagoenean ez dute energiarik ekoizten; zentral nuklearrak, ordea, urtebetez jarraian lan egin dezake energia eskainiz, eta daukagun energia elektrikoaren egiturarekin beharrezkoak dira etengabeko zentralak (termikoak eta nuklearrak normalean) eta puntak betetzeko hidroelektrikoa eta abar. Zentralen bizitzari buruz, orain Garoñako zentrala da hizpide, ea berriz ere beste 10 urtez lanean jarraituko ote duen. Nik datu bat eskainiko dut: gaur egun, AEBetan 124 zentral nuklear dabiltza lanean eta horietatik 39 dagoeneko 60 urtez aritu dira. Hortaz, Garoñakoa ez litzateke izango 60 urtez martxan dabilen lehenengoa. Erregaiari dagokionez, Mendebaldeko ikuspegitik leku egokian dago uranioa eta beraz, planteatutako ezaugarri guztiak abantailak dira, nire ustez.
F. Plazaola. Hain zuzen, fosil erregaiek duten arazoa da lortu egiten direla justu ezegonkorrak diren estatuetan eta horrek prezio aldaketak-eta sortzen dituenez, Mendebaldeko estatuek egonkortasuna nahi dute prozesu horretan. Uranioa berriz, batez ere Australian, Kanadan eta halako herrialdeetan ustiatzen da, Mendebaldeko ikuspegitik seguruak diren estatuetan. Prezioak aurretik ezarri daitezke eta nahiko egonkorrak dira. Hori energia nuklearraren beste balio erantsia izango litzateke.
R. Lago. Aipatutako ezaugarriak aztertuz, kostuari dagokionez atzo Foro Nuklearraren web gunean irakurri nuen Hego Korean instalatuko duten 1.000 MWko zentral nuklearrak 1.000 milioi euro balioko dituela (hau da, milioi bat euro MWko). Energia fotovoltaikoarekin, 2003. urtean prezioa 2,9 euro/Wp zen, eta merkatuz doa. Espero da, silizio gutxiago erabiliz eta abar, paneletan MWko milioi bat euroko prezioa lortzea, parekoa beraz. Fotovoltaikoen instalazioan prezioa garestitu egiten da, baina instalazio erraldoiekin prezioa merkatu daiteke. Nuklearra energia etengabea izateari buruz: gaur egun sarean jartzen den energia, hidraulikoarekin, gas naturalarekin eta zentral termikoekin kontrolatu daiteke, baina ez zentral nuklearrekin, barruan erregaia sartu eta bukatu arte erreaktorea martxan dagoelako. Eta energia berriztagarrietan ere, badaude aukerak (hidraulikoa edo hidrogenoa bera, adibidez), eskaerak kontrolatzeko, energia metatzeko eta beharrezkoa bada gehiago emateko. Baina energia berriztagarriak ikertzeko inbertitu den diru kopurua askoz txikiagoa izan da gainontzekoetan erabili dena baino eta hidrogenoaren aukera, adibidez, oraindik ez da gehiegi garatu. Zentralen iraupenari helduz, dagoeneko esan den bezala inbertsio osoa hasieran egiten da eta mantentzea merke ateratzen da. Baina zentrala martxan mantentzeko egiten diren konponketak onak ala txarrak diren ez dugu kontrolatzen…
I. Peñalva. Gauzak argitzearren, nire burua aurkeztu nahi dut guztiz berriztagarrien alde. Ahal bezainbeste garatu daitezela. Baina objektiboki begiratuta, berriztagarriekin ezin diogu gaur egungo eskaerari aurre egin. Berriztagarriekin inon ez da heltzen eskatzen den %10era ere. %100era iristen bada, primeran, ahaztu ditzagun nuklearrak eta ikatza, baina hori guk eta gure seme-alabek ez dute ikusiko eta iritsi bitartean arazoari aurre egin beharko diogu, beste energia iturri batzuk erabiliz. Elektrizitateari buruz dihardugunean, kontuan izan behar dugu gauza nabarmen bat: energia elektrikoa ezin daiteke kopuru handietan betiko metatu edo almazenatu eta beraz momentu bakoitzean behar bezainbeste ekoiztu behar da. Hori egin ahal izateko, zentral desberdinak erabiltzen dira eta oinarrizko zentralak deitzen direnek etengabe egon behar dute lanean, horien artean zentral termiko klasikoak, ikatzezkoak, fuel oliozkoak eta nuklearrak. Eta puntak behar direnean, hor sartzen dira hidroelektrikoak eta gas naturalekoak. Berriztagarriek ekoizten duten guztia, errege-dekretu batek esaten du erosi egin behar dela eta horregatik oinarrizko zentralen baitan sartzen dira, baina eguzkia edo haizea ez dagoenean, ezin dute energiarik sortu eta gainera portzentualki gutxi ematen dute. Zentral nuklear handi batek 1.000 MW elektriko ematen ditu, esate baterako, eta hori zentral eoliko baten bitartez egiteko mendate osoa haize errotaz josi beharko litzateke. Bestalde, hidrogenoa aipatu denez, esan nahi dut berez ez dela energia iturri bat, energia bektore bat baizik. Hidrogeno asko dago gure inguruan, baina ez da erabilgarria eta erabiltzeko moduan garatzea lortzeko berriz ere zoritxarrez energia iturri potente bat beharko dugu, eta zentral nuklearrak erabil daitezke horretarako. Hidrogenoaren etorkizuna garraioa hidrogenoaren bidez egitean dago.
F. Plazaola. Izan ere, kontuan hartu behar da energia nuklearra baliagarria izan daitekeela energia elektrikoa sortzeko, baina elektrizitatea erabiltzen dugun energiaren herena da eta gainontzekoa bereziki garraioan eta berotzeko erabiltzen da. Igorrek beste arazo itzela aipatu du: gaur egun ez gara gai sortzen den energia elektrikoa metatzeko (horregatik konpainiek diote gauean elektrizitatea erabiliz gero merkeagoa dela). Ondorioz, oso garrantzitsua da energia etengabe eskura edukitzea. Gogoratu iaz pasa zena Ukrainak Errusiari gasa pasatzen ez ziolako utzi eta aurtengo neguan Europa erdialdean kontu berarekin egon den larritasuna. San Frantziskoko itzalaldiak ere famatuak dira. Eta energia berriztagarriek duten arazo handietakoa horixe da: egunero momenturo ezin dezaketela ekoiztu eta metaketa prozesua ez dela ematen. Gainera, gaur egungo sare distribuzioa oso txarra da, transnazionala: Italiak esaterako ez dauka nuklearrik baina energia pila bat dihoakio Frantziakoetatik, kableen bidez, eta kableak 700.000 voltioetara jartzen dituzte, baina hala ere gutxienez argi-indarraren garraioan sortutako energia elektrikoaren %20 galtzen da. Hau da, gaur egun dagoen antolaketa ez da batere erraza eta onena izango litzateke elektrizitate zentrala eraikitzea juxtu erabili behar den lekuan. Kontua da energia etengabea behar dela eta horretarako gaur egun oraindik iturri tradizionalak eta nuklearrak beharrezkoak direla. Kostuari buruz, Belgikako Gobernuak mende honen hasieran irizpide guztiak kontuan hartuz aurreikusi dituen kostuen arabera, energia nuklearra nahiko ondo paratuta ateratzen da. Argi dago oso lehiakorra dela erregai fosilekin konparatuz. Zentral nuklearrek duten arazoa da eraikuntzan diru asko gastatzen dela, baina gero mantentze lanetan oso gutxi eta erregaiaren prezioa gainera nahiko aurresankorra eta egonkorra da. Hain zuzen, datuen arabera erregaiaren ustiapen abiadura ehuneko bat eta erdi handituko balitz, erreserba oraindik 200 urterako izango genuke. Esan beharra dago ikatza oraindik 400 urterako daukagula eta denetan merkeena dela, baina aldaketa klimatikoa ahaztu beharko genuke. Zentralen bizitza edo iraupenaz, Europan bakarra eraikitzen ari dira, Finlandian, hirugarren belaunaldiko aurreratu bat, eta 60 urteko bizi iraupena izango du. Europan lehenik 30 urterako zentralak eraikitzen hasi ziren, jada hirugarren belaunaldikoak 40rako, eta gehienetan 60 urterako ari dira luzatzen. Hau da, zentral gehienak 80ko hamarkadan eraiki ziren, orduko segurtasun mailarekin eta orain bizitza luzatzeak kezka sortzen du. Konfiantza gehiago daukat zentral berri batekin, bizitza luzatu zaion batekin baino. Gauza batzuetarako eraiki da eta luzatuz suposatzen da salbaguardia guztiak jarri direla-eta, baina kezka pixka bat sortzen dit.
J. R. Etxebarria. Aipatutako ezaugarri batzuk nik ere abantaila bezala ikusten ditut, etengabe funtzionatzea abantaila dela adibidez argi dago, baina bi puntutan ñabardura batzuk egingo nituzke. Kostua tranpa egiteko modurik onena da, segun eta zer kontabilizatzen den. Zentral nuklearraren kontabilizazioa egiten denean, enpresari kostatzen zaizkion gauzak hartzen dira kontuan eta ez koste sozialak, esate baterako. Lurralde bat mugatu egiten da zentral bat eraikitzeko (segurtasun zona bat ezarri behar delako) eta horrekin garapen sozioekonomikorako eta lurralde garapenerako mugak jartzen dira. Edo eman dezagun istripu bat gertatzen dela. Inork baloratu ditu Txernobilgo benetako koste sozialak? Ikaragarriak izan dira, denon artean ordaintzen ditugu eta enpresak ez ditu kontabilitatean sartzen. Lemoizen ere adibide garbia dugu: Iberdrolak inbertsio handia egin zuen hor eta denok ordaindu dugu, elektrizitate fakturetan.
F. Plazaola. Baina gaur egun kontuan hartzen diren parametroetan prezio lehiakorra du energia nuklearrak. Tranpa guztiek daukate eta zentral bat eraikitzen hasteko estatuak oso ondo pentsatzen du hori ala bestea komeni zaion.
J. R. Etxebarria. Zentralen bizitzaren inguruan, kuriosoa da AEBetan dezente daudela, baina 1979tik ez da besterik eraiki, eta gero diote zentral zaharrak Sobiet Batasunekoak zirela. Benetan baloratzen da zein arrisku egon daitekeen luzapenekin martxan jarraitzeko? Oraingoz bi istripu nahiko handi egon dira, bat ikaragarria, Txernobilgoa, eta beste istripurik baldin badago? Gerta daitekeelako. Erabateko ziurtasunik ez dagoela eta arriskua beti dagoela ikasi dugu bizitzan. Beste gauza bat da arriskua hartzeko prest gauden. Gizartea prest dago? Ni behintzat ez. Eta erregaiari dagokionez, ditudan datuen arabera munduko uranio erreserba bost milioi tona ingurukoa da eta munduan dauden 450 zentralek 60.000 tona behar dituzte urtean. Nuklearren aldeko apustua eginez gero, aurreikuspen batzuetan esaten dute 450etik 4.500 zentral egitera pasa beharko litzatekeela benetako eskaerari aurre egiteko, eta orduan 50 bat urterako erreserba baino ez genuke izango, gutxi gorabehera.
F. Plazaola. Baina hori izango litzateke munduko energia elektrikoaren ekoizpen guztia nuklearra izango balitz.
J. R. Etxebarria. Dena den, nik esan nahi dudana da batetik uranioa ez dela betirako eta bestetik, prozesua aurrera badoa, uste baino erreserba gutxiago izango dela. 200 urte urrun geratzen dira, baina 50 ez hainbeste.
F. Plazaola. Baina gauza hauek erabat alda daitezke zentral nuklear tradizionaletatik birprozesaietara pasatzen bagara. Fisioa moderaziorik gabe sortzen bada, hain juxtu.
J. R. Etxebarria. Ez pentsa. Ni zentral nuklearrei buruz ikasten aritu nintzenetik, ia kasik 40 urte, lelo bera entzun dut beti: fusioaren kontua, eta lelo horretan oso gutxi sinesten dut. Ez dut horretan esperantzarik eta ez dut soluzioa hor ikusten.

Ezaugarrien artean, desabantaila garbi bi dituzte nuklearrek: segurtasuna (istripuak, helburu militarrak, erasoetarako jomuga izatea…) eta hondakin erradioaktiboak.

J. R. Etxebarria. Bai, eta segurtasunari lotuta desabantaila garbi bat ikusten dut: informazioarena. Ihes erradioaktiboak daudenean-eta, zentral nuklearretatik ematen den informazioaz ez naiz batere fidatzen. Problema estrukturala da, ezin naiz fidatu ematen didaten informazioaz, eta oso kezka sozial inportantea da. Zergatik? Ez delako ikusten den gauza bat. Egon daiteke orain gure artean eta ez gara jabetzen.
F. Plazaola. Baina erradioaktibitatez inguratuta gaude bestela ere. Gainera gainkontzientiatuak gaude gai honetan, behar dena baino askoz gehiago eta kontrolak arlo honetan ikaragarriak dira, gizarte osoak sortzen dituelako. Talde pila bat daude gainean eta oso ondo iruditzen zait, kontrolpean egon daitezen. Beste energia iturriekin ez dago honekin bezainbesteko gainkontzientziaziorik. Beraz, ihes erradioaktiboei buruzko informazioa ere oso kontrastatua dago, jende pila dagoelako informazio horren gainean.
J. R. Etxebarria. Ez, ez, ez. Ez da egia, sekretu maila bat dago gai honetan…
I. Peñalva. Baina Jose Ramon, Estatu guztian zehar dauden REVIRA sarearen baitan, guk EAEko hiru hiriburuetan etxola bana kontrolatzen dugu eta Garoñan istripu bat egotekotan edo erradioaktibitateak ihes egiten badu, guk igarri egingo dugu Gasteizko etxolan eta datu hori nik neuk irakurtzen dut, ez dit Segurtasun Nuklearreko Kontseiluak (CSN) edo ENRESAk esan behar. Beraz, zuk daukazun beldur hori nik kenduko dizut. Sestaoko ACB enpresan iturri erradioaktibo bat urtu zenean, adibidez, guk igarri egin genuen Bilboko etxolan.

Eta zentraletatik zer edo zer igarri duzue noizbait?

I. Peñalva. Ez, inoiz ez.
F. Plazaola. Txernobilgoa gertatu zenean, esaterako, Sobiet Batasunak ez zuen istripuaren berri eman; Suedian jakin zuten. Gaur denek dakigu, ez dago arazorik eta Jose Ramonek esan duenak nire ustez ez dauka zentzurik.
R. Lago. Eskatzen ari gara gizarteari konfiantza izateko Segurtasun Nuklearreko Kontseiluan edo etxola horietan, eta Kontseiluko zuzendariari entzun nion behin esaten biltegian 1.000 urterako bildutako hondakin erradioaktiboekin ez dela erradioaktibitaterik irtengo. Nik galdetu nahi dut: zein da ziurtasun horren erantzule? Erloju bat erosten badut bi urteko bermea emango didate, baina nor egongo da 1.000 urtetan biltegi horren segurtasuna bermatzeko? Zer etorkizun ari gara uzten ondorengo belaunaldientzat?
I. Peñalva. Eta nork ziurtatuko dizu hegazkin batera igotzerakoan hegazkina ez dela jausiko? Zuk arrisku hori asumitu duzu, bada energia nuklearrak ere desabantailak ditu, segurtasun kontua horien artean. Informa dezagun arrisku horiei buruz, gizarteak jakin ditzala, eta jendeak erabaki dezala hartzeko prest dagoen ala ez.

Eta segurtasun horren maila zenbatekoa da?

I. Peñalva. Kristorena. Ni egonda nago Garoña barruan, errekarga batean nukleoraino heltzeko aukera izan neban eta hor segurtasun neurriak oso handiak dira: bikoiztuak eta hirukoiztuak daude eta batak huts egiten badu hurrengoa sartzen da, diru asko inbertitzen da segurtasunean. Izan ere, Txernobilgoaren antzeko beste bat gertatzen bada, akabo industria nuklearra eta industria nuklearrak ez du hori nahi.
R. Lago. Nolanahi, lehen esan duzunaren harira, gauza bat da nik neuk nire buruarentzako arriskuak asumitzea eta beste bat datozen belaunaldientzako arriskuak asumitzea. Desberdina da eta biltegiekin adibidez hori eskatzen ari gara.
I. Peñalva. Baina agian, eta Pedro Miguel Etxenikeren hitzak dira, okerragoa izango litzateke zentral nuklear gehiagorik ez eraikitzea eta atmosferara CO2a botatzen jarraitzea, ondorengo belaunaldiek ere klima aldaketa hori jasan beharko dute-eta. Nire iritzia da hobe dela zentral nuklear bat izatea eta ez ikatza erretzen duen zentral tradizional bat.
J. R. Etxebarria. Baina segurtasunerako hainbeste neurri hartzen badira, arazoa dagoelako da. Hori nabarmena da. Neurriak hartzen direla? Badakit, eta ez dut eztabaidatzen, baina hartzen dira arriskua dagoelako. Zu zeu prest zaude eta fidatzen zara, nik diotsut ni ezetz. Gainera, istripu militarrak ere hor daude eta une honetan gaurkotasuneko beste arazo larri bat dago: Irango kontua. Eta kontrolarekin dago lotua, munduan agintzen duenarekin, hau guztia ekonomiarekin dagoelako lotuta.
I. Peñalva. Eta ekologiarekin, ez?
J. R. Etxebarria. Ekologia da ordaintzen duguna, baina azken arrazoia ekonomikoa da. Petrolioa, esaterako, behar ez den lekuan dago. Horregatik dugu Irakeko gerra. Eta Iranek bere programa nuklearra garatu nahi du, baina ez omen du horretarako eskubidea. Ari gara esaten ekonomiarentzat eta Mendebaldeko estatuentzat konponbidea nuklearrak direla, baina Irani ez zaio uzten. Eta Iranek eskubide berbera izan beharko luke. Mendebaldeak dio: “Guk kontrolatzen dugu bonba atomikoak egiteko ahalmena eta gutaz fidatu behar zarete”. Eta juxtu eurez fidatzen naiz ni gutxien, AEBek erakutsi dutelako ez dutela inongo eskrupulorik bonba atomikoa erabiltzeko. De facto, horrekin mehatxatu dute Iran.
R. Lago. Energia nuklearrak arrisku larria erakutsi du, Sobietar Batasuna desegin zenean bezala. Europa osoa urduri zegoen horko zentralekin zer gertatuko zen eta hori ez da gertatzen energia berriztagarriekin.

Azter dezagun baita ere hondakin erradioaktiboen arazoa.

J. R. Etxebarria. Gai hori sinplea da: inork ez ditu nahi eta pobre batzuk topatu behar dira dirua eskainiz har ditzaten. Dauden lekutik ekarri behar dira hondakindegi horretara, eta bidean izugarrizko arriskua dago.
F. Plazaola. Hala ere kontuan hartu orain gutxi arte behinik behin Alemaniatik Frantziara egon direla urtero-urtero hondakindun trenak pasatzen. Hainbatetan ikusi ditugu telebistan Greenpeacekoak garraio horiek oztopatzen.

Baina kontrolatuta daude hondakin erradioaktiboak?

F. Plazaola. Egia esan, nire iritziz energia nuklearraren problema handienetakoa dira hondakin erradiaktiboak. Momentu honetan dauden hondakin gehienak zentralaren inguruan daude. Bi proposamen egon dira horiekin zer egin erabakitzeko: batetik, transmutazio* bidez horiek egonkortzea, baina egungo teknologiarekin badirudi horrek ez duela ondoriorik ematen. Horregatik, nuklearretako jendeak biltegi nuklearretan gordetzea ikusten du egokien. Eta ni Rosarekin bat nator; AEBetako araudiak dio horiek 10.000 urtez erabat isolatuta egon behar dutela, baina zer dira 10.000 urte? Denbora tarte hori Homo Sapiensak planetan daraman denboraren neurrikoa da, oso luze. Piramideak ere betiko ziren eta ez zuten asko iraun. Kezka gainera bi mailatan dago: hondakinak lur-azpian zuloetan sartzea, itxita, edo beti kontrolpean izatea, itxi gabe, eta bata zein bestearekin datozen belaunaldientzako problema dagoela argi dago.
I. Peñalva. Ados nago, hondakinena arazo gogorra da, baina txikia, kopuruari dagokionez. Irakurrita daukat martxan dauden 431 zentral nuklearretan orain arte ekoiztu diren hondakin nuklear guztiak sar daitezkeela futbol zelai batek betetzen duen bolumenean. Beraz, gorde dezagun hori ahal dugun ondoen, 10.000 urtez gorde beharko dugu-eta. AEBek jada erabaki dute non gordeko dituzten euren hondakinak eta Finlandiak ere bai. Estatu bakoitzak erabaki beharko du non gorde hondakinak. Arazoa beraz soziala da, ez teknikoa. Eta Rosak eskatzen zuena berriztagarrientzako, nik ere eskatuko nuke nuklearrentzako: transmutazioa oraindik ikerkuntza fasean dago; sar dezagun diru gehiago transmutazioa ikertzeko eta hondakin horiekin zer egin daitekeen ikusteko.
J. R. Etxebarria. Transmutazioarena nire ustez beste kimera bat da. Hainbeste material eta klase dagoz… Ezinezkotzat jotzen dut.
I. Peñalva. Nik ez.
R. Lago. Puntu honekin amaitu aurretik esan nahi nuen onartzen direla hor daudela arriskuak eta arrisku horiek beste energia iturriekin ez direla hainbesterako. Azkenean, galdera da zenbat energia kontsumitu behar edo nahi dugun.

Hain zuzen, nuklearren aldekoen arrazoi bat energia kontsumoaren joera geldiezina izan ohi da: hirukoiztu egingo omen da hurrengo hamarkadetan.

R. Lago. Foro Nuklearreko liburuxketan agertzen diren datuen arabera, 1975etik hona kontsumoa bikoiztu egin da Espainiako Estatuan. Galdera da: gure giza garapen indizea ere bikoiztu egin da? GNBPk (Garapenerako Nazio Batuen Programak) indize horretan sartzen dituen bizitza itxaropena, alfabetatze tasa… bikoiztu dira? GNBPk bi kontzeptu horiek (energia kontsumoa eta giza garapen indizea) erlazionatuz atera dituen txostenen arabera, puntu batetik aurrera, kontsumoak gora egin arren giza garapen indizeko faktoreek ez dute gora egiten, ez dira hobeak. 1,5 eta 2 tona petrolio arteko per capitatik gora ez da hobetzen eta gu EAEn 2005. urtean 2,7 TEP (Petrolio Tona Baliokidea) per capita mailan geunden; puntu horretatik pasa gara hortaz, kontsumoaren igoerak ez dakarkigu giza garapen handiagorik. Aurreikuspenek diote, ordea, gero eta energia gehiago kontsumituko dugula, ez dela egonkortuko. Ongi bizitzeko behar dugun energia maila kontsumitzen duguna baino askoz beherago dago. Efizientzia energetikoaren eta aurrezpenaren aldekoa naiz, noski, eta Roberto Bermejok esan zuen bezala, gure gizartearen paradigma aldatu egin behar da, globalizazioa gelditu egin behar da, Eusko Jaurlaritzaren eta nazioartearen politika globalizazioa bultzatzearena den bitartean.
I. Peñalva. Puntu horretan denak ados gaudela uste dut. Larregi kontsumitzen dugu denok eta kontsumo hori jaisteko joera izan behar dugu. Mentalitatea eta norabidea guztiz aldatu behar dugu, bakoitza bere bizitzatik hasita. Kontzientzia hori izan behar dugu, baina errealitatea bestelakoa da: urtean zehar, elektrizitate kontsumoa batez beste %4 igotzen da urtero eta horri nola egin behar zaio aurre? Hor sartzen da energia nuklearraren eztabaida.
J. R. Etxebarria. Ni ere ados nago mentalitate aldaketarenean, baina uste dut ez dugula ikasiko derrigorrez ez bada. Ni erdia kontsumituz hobeto bizi naiz orain, baina prozesu pertsonala da hori eta horrekin ez dugu ezer konpontzen. Gizartea da problema. Etorri beharko da edo krisi ikaragarri bat, edo kataklismo bat edo gaixotasun ikaragarri bat beste moduren batean bizitzen ikasteko.

Politikoki nahikoa egiten da kontsumoa jaisteko?

J. R. Etxebarria. Politikoki oso gutxi egiten da, nire ustez. Eta problema da politikak ez, beste indar batzuek agintzen dutela. Arazoa ekonomikoa da, eta munduaren kontrolarena.
F. Plazaola. Nire ustez, Mendebaldeko gizartea energiaren kontsumo maila orekatzera iritsiko da azkenean, egonkortzera; prospektibak ere horiek dira eta erabileraren efikaziak hori ekarriko du, horrek ez dit kezkarik sortzen. Ondorengo belaunaldiak erosotasunean hezi ditugu eta zerbait oso txarra gertatu arte inor ez da aldatuko, baina hala eta guztiz ere ez dit ikararik ematen, problema ez garelako gu, gu oso gutxi gara eta kontsumoa egonkorra da, problema globala da, atzetik asko datozelako: milioika pertsona (Txina eta Indian) hurbiltzen ari dira jada gure kontsumora. Gero eta energia gehiago behar dutela konturatu dira eta zein gara gu esateko besteei guk egindakoa ez egiteko? Arazoa Lurra da, oso egoera txarrean dago eta energia iturriak oso txarrak dira denak, ez dago etorkizunik energia iturri horietan. Atzetik datozenak gure bizi mailara iritsi nahiko dute, horretarako dentsitate handiko energia iturriak behar dira eta daudenak txarrak dira. Ez baldin bada harri filosofala aurkitzen, energia iturri agortezina, kutsadurarik gabekoa, kostu baxukoa… ez dut soluziorik ikusten.

Horren guztiaren aurrean, zein paper jokatzen dute energia iturri berriztagarriek? Badaude horiek bultzatzeko ezaugarri egokiak Euskal Herrian? Kontsumoari aurre egiteko zein neurritan dira aukera interesgarria?

R. Lago. Greenpeacek ateratako txostenaren arabera, energia berriztagarriekin bi aldiz asebete daiteke 2050. urtean Euskadin kontsumituko dena. Nire ustez, oso baikorra da txosten hori. Izan ere, hori lortzeko fotovoltaikoetan adibidez 5.400 MWp instalatu beharko lirateke, eta gaur egun 2,8 MWp-tan gaude. Eolikoarekin berriz, Hego Euskal Herriaren %46a estali beharko litzateke. Beraz, berriztagarrietan ere noski daudela mugak. Ikusi behar duguna da non dauden gure energia beharrak eta hortik aurrera ikusi zein energia motarekin produzitu dezakegun arrisku edo kalte handi barik. Nik eguzki energia fotovoltaikoa ikertzen dut eta eguzkiak 800-1.000 W/m2 ematen du; hots, eguzki plakek %20ko efizientzia daukate.
F. Plazaola. Oso txikia.
R. Lago. Eta motor elektriko batek zenbat efizientzia dauka? Sartzen baduzu gasolina auto baten motorrean, zenbat energia aprobetxatzen duzu? Gutxi.
F. Plazaola. Energia dentsitatea da kontuan hartu behar dena.
R. Lago. Bai, hori beste arazo bat da. Horregatik esan dut lehen hidrogenoa edo hidraulikoa erabiliz metatu egin daitekeela. Gainera, energia berriztagarriek beste abantaila bat daukate: deszentralizatuak dira eta galerak gutxiago izango dira energia zentral batetik beste leku batera garraiatuta baino. Nire ustez berriztagarriak aukera bat dira eta askoz arrisku baxuagoak dituzte.
J. R. Etxebarria. Eguzki energia ikertzen duzula aprobetxatuz, nik galdera bat dut: posible izango litzateke teilatu guztiak panelekin estaltzea?
R. Lago. Greenpeacen txostenean aurreikusten diren 5.000 MW horiek instalatzeko teilatuen %60a estali beharko lirateke eta iparraldera begira ez dauden hormen %20a.
F. Plazaola. Esan beharra dago eguzkian eta airean dagoela guk behar dugun energia baino gehiago, baina oraindik ez dakigu hori behar bezala aprobetxatzen. Orain eguzki zelulak %20an daude, ea %34ra iristen diren. Baina %20a muga ikaragarria da, oso energia dentsitate txikia da eta handiagoa lortzeko AEBetan adibidez jada pentsatuta daukate desertuetan-eta ikaragarrizko zentral fotovoltaikoak egitea, baina hori dagoeneko ez litzateke prozedura deszentralizatua izango.
R. Lago. Azken finean, ezin da hainbeste energia ekoitzi eta horretarako politika eta bizimodua aldatu behar dugu. Adibidez 5.400 MW horiek instalatuko balira, urtean Euskadin 15 TWh ekoitziko lirateke elektrizitatean eta 2005. urtean gurean orduko 19 TWh ekoitzi ziren denera. Hau da, ia-ia fotovoltaikoarekin bakarrik ekoizpen hori bete zitekeen. Orduan posible da? Bada bai, diru asko inbertitu behar duzu panel fotovoltaikoak ipintzeko, gutxienez 5.000 milioi euro (Abiadura Handiko Trenerako bezala, gutxi gorabehera), baina salto handia litzateke.
F. Plazaola. Fotovoltaikoekin korronte jarraitua sortzen da eta alterno bihurtzeko diru pila bat behar da. Gastu horretan kontuan hartuta al dago?
R. Lago. Instalazioaren inbertsioaren baitan hartzen da kontuan.
I. Peñalva. Agian zure ikerketarengatik azken eztabaida hau energia fotovoltaikoarekin larregi lotu dugu, baina berriztagarriak ez dira bakarrik eguzki energia fotovoltaikoa. Eguzki energia termikoa ere badago, eolikoa, itsasoko mareak aprobetxatzen dituena… Elektrizitate ekoizpenari dagokionez, nire proposamena honakoa litzateke: ahal den neurrian berriztagarriak erabiltzea topera, eta falta dena, eta asko faltako da zoritxarrez, %90a baino gehiago, nuklearrez hornitzea. Hori guztia fusioaren esperoan, ze honek aurrera egiten badu, askoz hobe. Garraioari dagokionez, hidrogenoa erabiltzea da irtenbiderik egokiena, non lortzen dugun da arazoa; eta etxeak berotzeko berriztagarrietara joko nuke berriro: eguzki panel termikoak jartzera. Nire ustez, ekologikoki onena hori izango litzateke eta planteamendu ekologiko horren baitan, nuklearrak badu zeresanik.

Baina fusioa* alternatiba erreala da?

I. Peñalva. Fusioa noiz egongo da prest? Konstante unibertsal bat dela dio txisteak: beti 20 urte barru. Dena den, nik baietz espero dut eta baikorra naiz horretan.
F. Plazaola. Oraindik ez dago frogatuta posible izango den, baina nire ustez ez zaizkio ateak itxi behar ezeri, eta ondo ateratzen bada, soluzio bat izan daiteke.
R. Lago. Litioa ere ez da betiko…
F. Plazaola. Baina asko dago. Litioa fusiorako behar den tritioa sortzeko erabiltzen da. Kasu horretan tritioa eta deuterioa fusionatuz ekoitziko litzateke energia. Hala ere, deuterio nukleo bi fusionatuz ere ekoitzi daiteke energia eta kasu horretan litioa ez da behar.

Lehen aipatzen zenuen harri filosofal edo energia iturri ideal hori izango litzateke?

F. Plazaola. Izan liteke, edo eguzkia ere izan liteke, energia hori behar den bezala bideratzea lortuz gero. Fusioa energia iturri bezala Lurrean erabili daitekeen ez dago frogatuta oraindik. Egia da AEBek ikerketa hori alboratu ostean atzera horretan sartu direla eta hori zerbaitengatik izan daiteke. Gauzak asko aldatu dira. Luzerako gauza da, hala ere.
J. R. Etxebarria. Ni hasi garenera bueltatzen naiz. Etorkizunari buruzko aurreikuspen asko ikusi ditugu, baina nik ez dut uste mugarik gabeko energia iturririk lortuko denik, ez dut fusioan asko sinesten. Eta gainera ez dut nahi mugarik gabeko energia lortzerik, Lurrarentzat benetako minbizia gu garela uste dudalako eta naturak derrigorrez jarritako mugak ez baditugu, hondamendira goazelako seguru. Askoz ere zoriontsuagoa izango litzateke gizateria mugarik gabeko energiarik gabe; derrigorrez ikasi beharko genuke. Erosotasuna aipatu dugu lehen; deserosotik erosotasunera egitera gaude ohituta, baina ez alderantziz eta horretarako derrigorrez kataklismoa iritsi beharko da. Ez nago nuklearren alde, partxe bat direla uste dudalako, dituzten abantailak izanda ere, eta energia nuklearrik izatea ez da komeni.
F. Plazaola. Zu oso ezkorra zara, atzerabiderik ez dagoela diozu. Erosotasuna da arazoa, argi eta garbi, baina niri ez zait inporta orain daukagun bizi mailarekin Lurreko guztiak bizi ahal izatea Lurrak horretarako gaitasuna ematen badigu.
J. R. Etxebarria. Akatsa hor dagoela uste dut.

Bukatzen joan behar dugu. Etorkizunari begira zuen proposamenak zeintzuk diren esan dituzue dagoeneko, baina errealitatean zein uste duzue dela nagusituko den joera? Europar Batasunak arlo honetan duen politika zer iruditzen zaizue?

I. Peñalva. Europak dio estatu bakoitzak erabaki dezala bere iturriak zeintzuk izango diren.
R. Lago. Nik dakidanez, ITER (fusio nuklearreko erreaktore esperimentala) proiektuan 13.000 milioi euro inbertitu dira eta erdia Europar Batasunak jarri behar du. Bada kopuru hori da energia berriztagarrietan orain arte inbertitu den kopuru bera. Proiektu bakarrean, fusio nuklearrean, berriztagarrietako energia mota ugarietan bezainbeste inbertitu da, alegia. Europar Batasunak ikusten du globalizazioan ezin dugula atzera egin, eten barik jarraitu behar dela enpresak deslokalizatzen eta abar eta eredu horren barruan energia beharrezkoa ikusten du, edozein motakoa, baina beharrezkoa. Hori gelditzea, beste eredu ekonomiko bat bilatzea zaila izango da, nahiz eta nire ustez hemen kontsumitutakoa hemen ekoiztera jo beharko genukeen. Eusko Jaurlaritzak ere Europaren ildoa jarraitzen duela uste dut.
F. Plazaola. Esan duzuna oso polita da, oso ondo deritzot, baina gaur egun hori utopia dela uste dut, gizartea nolakoa den ikusita. Europa kontsumoaren egonkortasunera iristen saiatzen ari da, ahal duen neurrian erregai fosilak ahalik eta gutxien erabiliz. Energia mota ahalik eta gehienak erabiltzen saiatzen ari da baita ere, energien dibertsifikazioa inportantea delako. Nire ustez, energia nuklearrak trantsiziozkoa izan beharko du, gauden bezala mantentzeko, hemendik 10-20 urtera zentral nuklear asko itxi egin beharko baitira eta horiekin batera gaur egun sortzen duten elektrizitatea: Europako %33a eta munduko %16a. Hala ere, ez dut uste arazoa Europarena baino ez denik, mundu osoarena baizik. Guk, europarrok, gauza asko egin ditzakegu, baina ez gara bakarrak eta gainontzekoek egiten dutenak garrantzi handia du. Azken finean, energia iturri filosofal hori agertzen ez den bitartean, Lurraren problematika handiena izango da, ziurrenik.
J. R. Etxebarria. Gehiegi garela eta ondoegi bizi nahi dugula, alegia.
F. Plazaola. Azkenean kontu horretan zuk eta biok gauza bera diogu. Diferentzia da nik zerbait aurkituko den esperantza dudala eta zuk ez.
J. R. Etxebarria. Eta ez dut nahi gainera!