lagun ditugu solaskide eta berriemaile zaildu: Sonia Gonzalez baserritarra, Joxe Mari Alix trenbideetako ingeniari erretiratua eta Kontxi Trigo irakasle jubilatua. Honen Lur txakurra ere usnan ibili dugu denbora guztiko.

%70 baserritarra

Gonzalezek soroa du ogibide. “Karrantzan baserria da nagusi oraindik. Bizilagunen %70 horretan ari da lanean. Diote, Euskal Herrian geu garela lehenengo sektorearen bihotza, nahiz eta egoera hori ere aldatzen ari den. Orain arte lurra lantzetik bizi izan gara haraneko gehienok. Gaur egun, esne sektorean, berrehun haztegi baino gehiago daude, gehienak berrogei eta berrogei eta hamar esne-behiz osatutakoak. Haragitarako behiak ere badira, jakina. Eta Karrantzako ardi famatua ere hor da, ardi burubeltza, oso gazta goxoa egiten da haren esneaz, baina, zoritxarrez, desagertzeko zorian dago. Ekoizpenari eusten diogula dioenak ezkutatu egiten du gertatzen ari den aldaketa: ekoizpenari eutsita ere, baserritar gutxiago ari da lanean. Gazteak, adibidez, Bilbo aldera ari dira, ikasi eta lanera; ez dute lurreko lanari lotuta bizi nahi, oso gogorra iruditzen baitzaie. Beldur gara gure gurasoen belaunaldiarekin batera ez ote den desagertuko hemengo paisaia bera ere, harrezkero ez ote den pinua nagusituko Karrantza Haranan”.

Eskerrak bide nagusitik at den

Denbora geratu egin da hemen. Industriak eragindako garapen ekonomiko handirik ez da Bizkaiko bazter ederrean. Zalla herria du hainbat behar eta premiatarako zerbitzugune. Bilbo aldetik Zallarantz errepidea, autobia izango da aurten bertan. Zalla eta Karrantza lotzen dituena, aldiz, bere horretan da aspaldi. Aukeran, batek baino gehiagok Kantabriako itsasaldera jotzen du, bi erraileko bide bila. Handik samurrago da Bilborako bidea, laburragoa ez bada ere. Haranean garraiobide azpiegiturak garai batekoak dira, errepide estu eta bihurria batetik; autobusa eta trena, bestetik. Autobusez, adibidez, ordu bat dute Zallara, bi ordu Bilbora. Hemen ez da autoestrata eta AHTrik. Gonzalezek ez luke horrelakorik nahiko. “Ez, faborez! Horrela hasiz gero, laster beteko litzateke hau luxuzko etxez. Hain zuzen, bide nagusitik aparte egoteagatik dugu paisaia eder hau. Kito ginateke bestela”. Ados da Alix eta zehaztasuna egin nahi du Kontxi Trigok. “Dena dela, nik neuk nahiago dut txaleta egin dezaten, eta ez Raneron, Pozalaguako leizezuloaren ondoan, hemengo udala egiten ari dena. Balizko auditorioa egiten ari dira, eta etxea baino handiagoko ebakiak egin dituzte haitzean, laser izpiz. Txikitu egin dute parajea. Zertarako, eta urtean behin egiten den musika jaialdi baterako”. Gonzalezek badu esatekorik. “Aldiz, hainbat baserrik bide negargarria du oraindik”.

D eredua, eredu bakarra

Alixen arabera, X. edo XI. mendean jo zuen erreka euskarak haran honetan. “Gaztelar oldea etorri zen, nonbait, mairuengandik ihesi, eta hementxe jarri ziren. Juduek, notario lana egiten zutenez, euskarazko toponimo batekin topo egin eta gaztelaniaz itzultzen saiatzen ziren. Adibidez, hemen bada mendi magal bat Espaldaseca izenekoa. Bistan da euskarazkoaren itzulpena dugula hori: Bizkarralegorra, alegia. Eta Trigok aipatu duen Ranero izenari itzuliz, gauza batek harritu nau beti. Ez ote da akaso izango arrano hitzaren itxura aldatzea?, ezen Raneron arrano piloa baitago”.
 
Gaur egun, euskaraz mintzatzen dira Gonzalez eta Alix, eta inkili-mankala Trigo. “Gurasoak nituen bertokoak. Hemendik kanpo egin dut lan eta duela bost urte itzuli nintzen Karrantzara. Euskaraz ikasten ari naiz bizi guztian! Francoren garaian hasi nintzen, eta segitu egin nuen gero. Estatu kolpearen ahaleginak ere euskaltegian harrapatu ninduen. Eta hurrena beste estatu kolpe bat baldin bada, euskaltegian harrapatuko nau. Halakoxea naiz ni. Gaztetan, euskaraz militatzen nuen. Izan ere, pertsona dezente xamarra izanez gero, eta ezkerrekoa, euskaraz ikasi beharra zegoen per coullons. Espainola zinen bestela! Are gehiago, hemen, espainolek euskaraz ikasten zuten, gutxi-asko aurrerakoiak baldin baziren, behintzat”. Finean, ideologiak eta 60ko hamarkadako giro suharrak bultzatu zuen Trigo euskaraz ikastera. Besterik da Gonzalezen kasua. Karrantza Haranan bertan jaio eta hazia, gaztelaniaz ikasi zuen eskolan. D hizkuntza eredua duela hogeita bi urte ezarri zen haranean, eta euskarazko eredu hori baino ez da eskaintzen bertako herri ikastetxean. “D eredua ezarri zenean tirabirak izan ziren irakasleen artean; alde ziren batzuk, eta kontra, beste batzuk. Euskarazko eredua aurrerapauso handia izan zen. Irakasle eta guraso jakin batzuei esker lortu zen”. Garai hartan, Lehen Hezkuntzara bitarteko irakaskuntza aukera besterik ez zegoen Karrantzan. Handik aurrera, herritik irten beharra zuten bertakoek, dela Balmasedara, Sopuertara, Gueñesera edo beste norabait. Gaur egun, aldiz, DBH osoa egin liteke Karrantzan. Arrunt aldatu da egoera.
 
Nola da gaur egun euskararen egoera? Gonzalez da mintzo: “Duela hogeita bi urte lortu zenaren emaitzak ikusten ari gara. Omenaldirik beroena merezi dute lan egin zuten guztiek. Aldi berean, gogoan hartu lan handia dugula eginkizun, normalkuntza eta ofizialtasunaren arloan.”

Korrikako lehen herria

Karrantza Haranako udaletxe ataritik irtengo da Korrika 15. Hilaren 22an izango da hitzordua, 17:30ean. Trigo liluraturik dago. “Egongo ez naiz ba! Enkarterri Euskal Herriaren betiereko ahantzia izan da! Lekeition lan egiten nuelarik, zera esaten zidaten, gutxiesgarri: Kantabriakoa zara, hortaz?, Ez, Karrantza Bizkaian dago!. ‘Bai, baina Bilbotik oso urrun!, eta erantzun behar izaten nien: Bilbotik hurrago dago Karrantza, Lekeitio baino. Horixe da Karrantzaren gaineko aurreustea, eta ezjakintasuna!”. Korrika, hala ere, Enkarterrin izana da lehenagotik ere. Zalla, Balmaseda eta beste, euskararen aldeko korrikaldiak ez du ingurua arrotz. Aurten, aldiz, Karrantzatik bertatik abiatuko da Korrika.
 
Gonzalezek poz handiz hartuko du lasterketa herrian. “Urguilu handia da Korrika hemendik irtetea. Umeekin bai, hainbat Korrika txiki egin izan dugu, baina benetako Korrika hemendik abiatzea kristolakoa izango da. Guretzat, behintzat”.
 
Gauza ziurra ez bada ere, baliteke Karlos Santisteban idazle ezaguna, karrantzarra baita sortzez, izatea lehenengo lekukoaren eramailea. Trigok badu esperantza. “Karlosek Karrantzaren berri zuzen eman ahalko du leku guztietan; alegia, Karrantza ez dela herri, ez eskualde, harana baino”. Harana, eta udalerri: berrogeita zortzi auzo, hamasei parrokia, Euskal Herriko udalerririk handiena, hedaduraz, besteak bezain euskaldun zein deseuskaldundua.