Gipuzkoako kostaldeko Deba herrian hasiko dugu txangoa, bertan itsasoratzen den izen bereko ibaia gurutzatzen duen zubia zeharkatuz. Lasaitu ederra hartu du zubi zahar honek Mutrikurako trafikoa saihesbide berritik desbideratu dutenetik. Atzean geratu dira garai batean zubi honetan gertatu ohi ziren auto pilaketak.

Urasandi izeneko auzunera heldu bezain laster eraikinen atzealdetik mendi aldera jotzen duen pistan gora abiatuko gara. Kalbario, edo Galbaixo, ermitara eramango gaituzte Santiago Bideko gezi horiek eta Mutrikura doazen GR-121 (Gipuzkoako Bira) ibilbideko margo ikur zuri gorriek. Jarraitu beharreko bideak ez du galtzeko arriskurik, bidegurutze garrantzitsuetan egurrezko zutoin adierazleak baitaude. Ez da, beraz, galdu beldurrik Debatik Ermuaraino, zutoin horiei erreparatuz gero behintzat.

Kalbarioko ermitara heldu baino lehen Mutrikuranzko margo ikur zuri gorriak utzi eta kostaldeko Santiago Bideko gezi horiak jarraituz osatuko dugu azken txanpa. Kalbarioko ermitatik Mutriku eta inguruko kostaldearen gaineko ikuspegi paregabeaz gozatu ahal izango dugu. Antzina Urkamendi zeritzon tokian kokatzen da Kalbarioko ermita (250m); diotenez, pertsona batzuei aitortza hartu zitzaien inguruko Arategi baserrian, ermita dagoen lekura igo eta bertan exekutatu aurretik. Mutrikuarrek, arrantzaleek batez ere, debozio handia diote Kristo Kalbariokoari eta bere eguna, irailaren 14a, jai egun handia izan ohi da urtero.

Kalbarioko ermita dagoen gaintxotik Arno mendigunea parez pare ikusiko dugu ibilaldian estreinakoz. Kare harrizko Arno mendia artadi ederrez inguratua dago; hain dira aberatsak mendi multzoa inguratzen duten artadiak, ezen, Europako Batasunak, Kantauri isurialdeko oparoena delako, natura interesdun guneen Natura 2000 zerrendan sarturik baitauzka. Arnoko gailurretarantz zuzenduko ditugu, beraz, ondorengo urratsak.

Gailur nagusi bi dauzka Arnok: Arnoko gurutzea dagoen gailurra (601m), kostaldeko ikuspegi ederrenaz gozatzeko aukera ematen duena, eta Bandera deritzona (618m), aurrekoa baino garaixeagoa baina ikuspegi murritzagokoa. Mendizale petoak izaki, biak igoko ditugu, gailur bildumatxo pertsonala loditze aldera. Egia esan, oso gertu dago bata bestearengandik, eta ez digu aparteko ahaleginik eskatuko biak igotzeak. Malda gogorrenak aurretik igo behar dira gailurrerian sartzeko... Bidean goazela Apaingo Ama Birjinaren iruditxo batekin egingo dugu topo, "Apaingo Ama - Zaindu mendizaleak" dio idatzirik irudia gordetzen duen kutxa gardenak. Hausnarketarako tartetxo bat hartu ondotik aurrera egingo dugu Arnoko eremu garaienera heldu asmoz. Luze baino lehen Arnoko gurutzea kokaturik dagoen muinora helduko gara eta, eguraldia lagun, Bizkaia eta Gipuzkoako kostaldeko ikuspegi paregabeaz gozatuko dugu merezitako atsedena hartzen dugun bitartean.

Harri pila txiki edo kairnak jarraituz Arno mendiguneko Bandera deritzon gailurrera igo ostean Arnoate lepora eramango gaituen bidexka nagusira itzuliko gara kontu handiz; margo ikur zuri gorriak gidari. Poliki-poliki atzean utziko dugu Arnoko artadi berezia; aurrerantzean pinua bidelagun. Edozein kasutan, gustura egingo dugu bidean aurrera, jende gehiegi ibiltzen ez den paraje hauetan barrena. Gure lasaitasunerako egurrezko zutoin batek Arnoatetik gertu gaudela iragarriko digu halako batean, eta ustekaberik gabe ailegatuko gara bidegurutze garrantzitsu honetara. Leku honetan Olatzeko bailaratik igo diren Santiago Bideko gezi horiekin egingo dugu topo; laster Markinarantz desbideratuko dira geziak. Urkarregiko mendateko errepidea da gure hurrengo mugarria eta bertara abiatuko gara Arnoateko baserri ondoan dagoen ikuzleku ederrari argazki bat edo beste atera ondoren.

Bide zabala jarraituz Urkarregiko mendatera inguratuz goazen heinean, Markinako ibarreko ikuspegi paregabeaz gozatu ahal izango dugu; Urregarai, Bedartzandi eta Iluntzar gailurrak erraz ezagutuko ditugu, baita, nola ez, Oiz konfundiezina ere. Konturatu orduko, Urkarregi lepora helduko gara, Gipuzkoako Elgoibar eta Bizkaiko Markina lotzen dituen errepidera, hain zuzen. Une honetan, garrantzitsua eta komenigarria da gure indarraren diagnosi koxkor bat egitea; hau baita ibilaldia modu errazean eteteko puntu egokiena -San Migel auzora eta, hemendik, bospasei kilometro beherago dagoen Elgoibarrera jaisteko aukera-. Kontuan hartu behar da, jarraian egin beharko diegula aurre eguneko malda gogorrenei -Kalamua eta Urkoko igoerak, besteak beste-.

GR-121 eta GR-123 ibilbideetako margo ikur zuri gorriak jarraituz, Kalamua mendiko maldari aurre egingo diogu, larre eder bat zeharkatu ondoren. Izerdi pixka bat isuriz erraz irabaziko ditugu metroak harik eta bidegurutze garrantzitsu batean egurrezko zutoin adierazle batekin topo egin arte. Kalamuako gailurra saihesten dute berez, ezkerretik zein eskumatik, GR-121 eta GR-123 ibilbideek baina guk, Kalamuako azken maldari zuzen-zuzenean egingo diogu eraso, parean dugun erdiko bidexkan gora, ikuspegi ederra eskainiko digun gailur magiko honetara igo asmoz.

Basotik irten eta azken ahalegintxo baten ondoren jende ugarik bisitatu ohi duen Kalamuako gailurrera helduko gara (771m). Tontorretik txangoaren azken txanpa beha daiteke parez pare: Garagoitxi, Akondia eta, atzean, Urko. Eguraldia lagun, Gipuzkoa eta Bizkaiko mendi gehienak ezagutuko ditugu mugako gailur honetatik, bereziki: Arno, Andutz, Agido, Sesiarte, Erlo, Kakuta, Atxolin, Karakate, Irimo, Aizkorri, Udalaitz, Anboto, Oiz, Iluntzar, Urregarai eta Bedartzandi. Markinako ibarra eta Elgoibarko San Pedro auzoko bailaratxoa ere, esku eskura ditugula dirudi Kalamuako dorretik.

Zelai goxo batean behera egingo dugu jarraian Kalamuako leporaino; une honetan aukera bi: Garagoitxi (723m) eta Akondia (749m) gailurrak igo eta zuzen zuzenean, Usartzako atseden lekutik, Ixuako mendatera jaistea, edo, ibilaldia pixka bat luzatuz, Arrateko Amari bisitatxoa egitea. Bigarren aukera honek, ibilbidea hiruzpalau kilometro luzatzea eskatuko digu. Edozein kasutan Urkoko gailurra eta txangoaren amaiera gertu suma daitezke dagoeneko.

Arrateko santutegia Euskal Herri osoan da ezaguna; horren erakusgarri irailaren 8an ospatu ohi den erromeriara hurbiltzen den jendetza. Arrateko Amaren XIV. mendeko irudia gordetzen du elizak, Ignazio Zuloaga margolari eibartarraren zenbait lan ere badira han hormetan eskegita, baita itsasontzia ere sabaitik zintzilik.

Aurrera eginaz Akondia mendiaren magalean kokaturiko Akondia baserria eta San Pedro baselizaren albotik igaroko gara; 1936 eta 1937 urteetan gerrako frontea egon zen inguru honetan. 70 urte beranduago trintxerak dira orduko orbainak. Lehenago, XIV. mendean, Ahaide Nagusien arteko guduan banderizoen borroka gertatu omen zen hemen. Eta San Pedro egunean (ekainaren 29a) meza eman eta soroak bedeinkatzeko ohitura bizirik dago oraindik.

Gutxi falta da zeharkaldi zoragarri hau amaierara hel dadin; bidexka nabarmena jarraituz Ixuako mendatetik Urkoko gailurrera igoko gara (795m). Hemendik jaitsiko gara Eibarrera. Egia esan behin Urkoko gailurrean egonda antzera kostako zaigu Eibar edo Ermuara jaistea. Batera zein bestera jo, Ego ibaiaren arroara jaitsiko gara. Eibar pasa eta gero, Maltzaga parean, isurtzen da Deba ibaian Ego. Garaiera pixka bat galdu ahala, eta batik bat Elorreta baserrira heltzearekin batera, mendi bideak ugaldu egingo dira norabide guztietan eta erraza izango da herri batera edo bestera jaistea. Gure proposamena ibilbidea Eibarko Amaña auzoan amaitzea da.