Ihesi: Harrizko mahastien Nafarroan zehar
Aspaldiko kondaira batek dio artzain batek uso bat ikusi zuela Uxueko muinoko kobazulo batetik sartu irtenean. Egun batean, artzaina kobazulora sartu zen eta Santa Mariaren irudia aurkitu zuen barruan. Antza, orduz geroztik sortu zen Uxue izeneko herrixka. Aldiz, historiak dio Uxue IX. mendean sortu zela musulmanen erasoaldiei aurre egiteko. Hain zuzen, Santa Maria elizak gotorleku izaera hori gorde du gaur egun arte.
Uxueko elizaren parera iristearekin batera bertako amona bat azaldu zaigu, irribarrea ahoan, almendrak edo oroigarriak nahi ote ditugun. Sartu gara eliz ondoko etxean duen denda txikira eta liburu mordoa ikusi dugu bertan, txoko batean: «Elizako artxiboko liburuak dira, obrak egin bitartean hemen gorde dituzte... XVI. mendekoak ere badaude!» azaldu digu aho zabalik ikusi gaituenean.
Santutegiaren beste aldean, begiratoki bat dago eta handik ikusi daitezke, eguraldi garbirik bada behintzat, Pirinioetako tontor ezagun ugari -Hiru Erregeen Mahaia, Auñamendi, Bisaurin...-.
Inguru guztian aztarna erromatarrak aurkitu izan dira -inskripzioak dituzten zenbait hilarri, horien artean-. Baina San Martin Unxeko kaleetan zehar paseatzean, zaldun eta errege-erreginen garaiko istorioak etorriko zaizkigu burura batez ere. Erdi Aroko egitura eta izaera mantendu duten etxe ugari ikus daitezke bertan. XVI-XVIII. mendeetako armarridun jauregiak ere apartekoak dira -Jaso, Leoz eta beste zenbait familia boteretsuk eginak-.
Hiribildu honek 1196an lortu zuen forua eta ondoren jaurerri izan zen, Beaumont edo Ezpeleta bezalako jauntxoen esku. 1512an Fernando Katolikoak bertako defentsak eraitsi zituen, Nafarroa osoa konkistatzeari ekin zionean. Hain zuzen, Pololoko Santa Mariaren eliz atarian -herriaren behe aldean- antzinako harresiaren zati bat ikus daiteke oraindik. «Parrokiarako igoera» izeneko harrizko kalean gora egin eta San Martin Tours eliza parez pare topatu dugu. Tenplua 1156 urtean bukatu zuten eta elizaren azpian ezkutatzen den kripta garai hartakoa da. Kripta eliza txiki baten antzekoa da, zutabe, arku eta kapitel zakarrez egina. Bertara sartzean, aureola batek inguratu gaituela dirudi: zoruaren hoztasuna, hormen soiltasuna, argi izpien zartadak... Gerra, gaixotasun eta goseteen erreinuan, erlijioa errege zela konturatu gara orduan. Espiritualismoaren gainetik, kriptaren funtzioa praktikoagoa da ordea: eliza altuera berdinean mantentzea. Kanpora atera eta tenpluaren atzeko aldeari begiratzen badiogu, konturatuko gara abside izugarri altua duela, izan ere, absidearen azpialdean gordetzen da gure kripta txikia eta horrek ematen dio altuera hori.
Erriberri edo Olite -Ologuit, euskara zaharrean- merindadeko hiriburua da eta 3.200 biztanle inguru ditu. Hasierako hiria erromatar asentamendu baten gainean egin zuten, «barruko zerkoa» deitzen dioten eremuan, gero, Erdi Aroan hiria hazi eta «kanpoko zerkoan» kale estuak eta jauregi dotoreak eraiki zituzten. Loraldia XIV. mendean izan zuen hiribildu honek, Nafarroako Gortea bertan ezarri zenean. Rua Nagusian, Juderian, Teobaldo plazan... horietan guztietan erriberriar nahiz kanpotarrak merkataritzan jarduten ziren, hiri guztia intsentsu, espezie eta ardo usainetan mozkortuz.
Herriaren erdigunean, Karlos III.a enparantzaren alde batean dagoen dorre ikaragarria ikusteko okertu dugu lepoa gorantz. Chapitel dorrea da, merkatal produktuak kontrolatzeko antzinako postua; eraikina, «erlojuaren dorrea» izenarekin ezagunagoa da ordea -XIV. mendeko kanpai erloju bat izan zuen, Europako aurrenetakoa-. Plazaren azpian Erdi Aroko hainbat galeria bisitatu daitezke, adituek ez dute zertarako egin ziren jakiterik izan, baina gaur egun erakusketa areto gisa erabiltzeko moldatu dituzte.
Nafarroan ardoaren inguruan dauden erakunde gehienak herri honetan biltzen dira: Nafarroako jatorri-deituraren kontseilu arautzailea, Ardoaren kofradia, Enologia ikerketa estazioa, Museoa... Azken hau propio eraberritutako XVII. mendeko jauregi bat da, bertan mahastien eta ardoaren historia ezagutu, ardogintzaren teknikak ikusi eta katak egiteko aukera dago.
Eraikina XV. mendean jaso zuten Karlos III.a erregearen aginduz. Luxuzko jauregia izan zen, erregeen gutizi guztiak biltzeko neurrikoa. Dena den, hurrengo mendeetan jauregia erabiltzeari utzi zion Nafarroako Gorteak eta harrapaketa ugari jasan zituen, hondamendi egoeran geratu zen arte. 1813an (Independentzia Gerraren amaieran) Espoz y Mina gerrillari nafarrak su eman zion eraikinari, Frantziako tropak bertan gotortu ez zitezen; sutearen ondorioz barruko dekorazio guztia erabat kiskali zen. Gaur egun ezagutzen dugun eraikina Yarnoz anaien obra da, Diputazioaren aginduz eraikia. Lanak 1937an hasi zituzten eta 30 urte behar izan zuten bukatzeko. Dena den, berreraikuntza ez zen aurreko egitura erabat errespetatuz egin: harbelezko teilatuak ez dira bereak eta dorre gehienak egitura ezberdina dute (Atalaiako dorreak izan ezik).
Jauregitik atera garenean, Santa Maria eliz atarian dagoen klaustroan eseri gara arnas pixka bat hartzeko. «Etxera itzultzeko ordua da» esan diogu gure buruari, eta zain geratu gara, agurtuko gaituen tronpeta soinua entzuteko asmoz.
- Santa Maria eliza (Uxue): Egunero irekita, 09:00-18:00.
- San Martin Tours kripta: Egunero irekita, 11:00-12:30 / 15:30-17:00.
- Erregeen jauregia (Erriberri): Egunero irekita, 10:00-18:00.
- Santa Maria eliza (Erriberri): Meza baino ordu erdi lehenago irekitzen dute.
- Ardoaren museoa: Astelehenetik ostiralera, 10:00-17:00. Asteburuan, 10:00-14:00.
PITILLAS-ko aintzira bisitatzeak ere merezi du (Erriberritik 10km-ra, ikus mapa). Hezegune zoragarri horretan hainbat hegazti ikusteko aukera dago, horien artean, hegazti migratzaileak eta desagertzeko arriskuan dagoen txori zezena (botaurus stellaris).
Epaileari nahikoa izan zaio azaroaren 27an Ertzaintzak egindako deklarazioa kasua artxibatzeko. Erabakiaren aurrean helegitea aurkeztuko duela adierazi du Xuhar Plataformak. “Xuharrek ez du begia galdu, Ertzainak begia galduarazi dio”, salatu du mugimenduak.
Hobekuntza horiekin izokinak eta beste espezie migratzaile batzuek erruteko eremu optimoak lortzea eta bizirik irauteko aukerak handitzea espero da. Europako funtsekin finantzatutako jarduera da, Life Kanturibai proiektuaren baitakoa.
Epaiketa prozesua abiatu du ostegun honetan gazte antolakundeak. 2023an egindako bi ekimenen ondorioz 290.500 euroko zigor ekonomikoa jarri dio Eusko Jaurlaritzak. Ekonomikoki "ito eta desagerrarazteko" mekanismoa dela salatu du Ernaik.
Adinekoen egoitzako egoiliarra da asteazken gauean hildako emakumea. Larriki kolpaturikoa ospitalera eraman zuten, baina bertan hil zen emakumea. Bertako egoiliarra den 68 urteko gizon bat atxilotu dute, indarkeria matxista leporaturik.
Hego Euskal Herriko gazteen osasun mentalaren egoera “kezkagarria” da, Gurea Geroa atari digitalak egindako txosten batek agerian utzi duenez. Inkestaren arabera, gazteen erdiek ondoez emozionala pairatzen dute, eta hamarretik seik pentsamendu suizidak izan dituzte... [+]
Petronorreko langileek borrokarako eguna izan dute osteguna. Enpresa batzordeak deituta, lanuztea egin dute eta Barakaldoko BECen elkarretaratu dira, konpainia urteko batzarra egiten ari zen tokian. Salatu dute diru publikoa jaso arren "enplegua suntsitu" besterik ez... [+]
Asteazkenean banatu dituzte Rikardo Arregi sariak, Andoainen. Kazetaritza Saria Berria-n argitaratutako Feminizketak elkarrizketa sortak jaso du, eta Komunikazio Saria Euskal Wikilarien Kultura Elkartearen Ikusgela proiektuak. Ohorezko mugarria Ana Galarraga Aiestarani eman dio... [+]
Threes! edo 2048 klasikoen bertsioa prestatu dute Julen Irazokik eta Ibai Aizpuruak, Mikel Dale musikagilearekin batera. Android-en doan deskarga dezakegu euskarazko bideojokoa.
Urtarrilean salmenta espekulatibo bat salatzeko ekintza egin zuen Arberoa Lurra eta Etxebizitza kolektiboak, eta horrekin lotuta egon daitezke atxiloketak. Goizeko seiak aldera atxilotu dituzte, "atea kasik hautsiz eta esku-burdinak segidan ezarriz", Ostia sareak... [+]
Israelgo lehen ministro Benjamin Netanyahuk "immunitatea", hau da, babes politikoa duela adierazi du Frantziako Kanpoko Aferen ministroak. Israelgo Haaretz eta Maariv komunikabideek jakitera eman dute Libanorekin adosturiko su-etenaren baldintzen artean zuela... [+]
Enpresa jo dute egoeraren erantzuletzat, baita erakunde publikoak ere. Langile batzuek bost hilabete baino gehiago daramatzate kobratu gabe, eta ostiral honetan egingo dute manifestazio bat, ontziolatik abiatuta: ez dezatela itxi aldarrikatzeko.
Ostegun eta ostiral honetan 40 hizlari baino gehiago ariko dira EHUko Leioako campusean Lana eta sindikalismoa XXI. mendean Nazioarteko Lehen Biltzarrean. Lan munduaren eta sindikalismo eraldatzailearen erronkez eta estrategiez eztabaidatuko dute.
Donostiako Udalak Mikel Zabalza Garateren (1952-1985) omenezko plaka bat jarriko du larunbat honetan (hilak 30), Guardia Zibilaren Intxaurrondoko kuartelaren aurrean (Baratzategi kalea, 35). Guardia Zibilak gaurko egunez atxilotu zuen Zabalza, 1985ean, Altzako bere etxean... [+]