Onddoen bidea
Herritarrak nekazariak eta abeltzainak izan dira betidanik, baina gaur egun familia gutxi batzuen jarduera osagarria baino ez da ganadua eta laborantzarekin lotutakoa. Berrehun biztanle inguru ditu herriak eta egun zerrategi-zurgindegiak, artisautzako forja lantegia, landetxeak eta jatetxeak dira ekonomiaren motorea.
Klima atlantiarra du, negu heze eta epelak eta uda leun eta atseginak. Mendi eta zokoguneak, erreka anitzen sorleku dira. Herriko basoetan haritza eta pagoa dira nagusi baina gaztainondoa, lizarra, akazia eta pinu landatua ere aurkituko ditugu, zelai eta iratzadiekin batera. Leku paregabea onddoentzat. Izan ere, Elgorriagak badu onddoari eskainitako ibilbide bat, garai batean mando-bidea izandakoa.
Txangoaren ibilbidea Onddo eta Zizaren Kofradiak moldatu zuen orain hamar urte inguru Elgorriagako Udalaren laguntzaz. Toki ezin hobea naturaz gozatzeko, arnasa hartu eta euskal kultura eta usadioak ezagutzeko.
Gaurko proposamena beraz, Onddoen Bidea egitea da. Doneztebetik kilometro eta erdira dago Elgorriaga. Doneztebe eta Leitza lotzen dituen NA-170 errepidetik iristen da bertara. Herriaren bukaeran, eskuinetara, hormigoizko pista batean barrena sartuko gara. Berehala ikusiko dugu onddoari eskainitako monolitoa. Hor hasten da ibilbidea, eta hor ikusiko dugu bide bazterran burdinezko hizkiez osatutako seinalea "Onddoen Bidea". Ez dago galbiderik. Seinale txuri-berdeak jarraitzea beste lanik ez dugu. gainera onddo itxurako irudiak topatuko ditugu sarri-sarri.
Harizti batean gaudela ohartarazten digun karteltxoa ikusiko dugu. Lurra, haritz hostoez estalita dago.
Ezkerretara berriz, ardi borda. Ez da txangoan topatuko dugun borda bakarra. Anitz daude, bazterrotan artzaintzak izandako berebiziko garrantziaren lekuko. Gaur egunean ere, behi, ardi eta zaldiak urteko zenbait hilabetetan Elgorriaga inguruko mendietan dauden herri-lurretan egoten dira. Belarrak eta larreak aprobetxatzen dituzte eta bordetan igarotzen dute gaua.
Hurrengo argibidea onddo mota batena da. Izen zientifikoa, gaztelerako izena eta euskarazkoa agertzen dira. Jangarria den edo ez ere zehazten da. Eta sardeska kopuruak onddo horrek sukaldaritzan duen estimazioa adierazten digu. Nafarroa, onddo barietatean aberatsa da. Hirurehun bat dira jangarriak, baina kontsumorako askoz gutxiago jasotzen dira, apenas ehun mota.
Adituak dira onddoen munduan, eta aholku garrantzitsu asko ematen dituzte; onddoak biltzerakoan bete behar diren oinarrizko arauak, nola prestatu eta kontserbatu, eta garrantzitsuena, zer ez den egin behar onddoak biltzeko garaian:
- Onddoak errotik atera.
- Pozoitsuak izan ala ez, bildu behar ez ditugun onddoak hondatu.
- Plastikozko poltsatan sartu.
- Baldintza kaskarretan bildu (idorte ondotik edo egun haizetsuak eta gero).
- Zalantza izanik, bildu.
Bukatu ditugu dagoeneko aldapa gogorrak. Alertzez betetako basoan murgilduko gara eta ibilian-ibilian beste zabaldi batera eramango gaitu bideak. Bunogain mendiari bira ematen ari gara. Aurrez aurre Axkin mendia dugu. Seinaleei jarraituz, aurrera, iturri bat pasa eta iratzadian sartuko gara. Iratzea ganaduarentzako ohea egiteko erabiltzen dela esaten digu panelak. Behe lainoa paisaiaren parte da hemen. Era berean, kolore biziak ikusten dira basoan.
Eta dagoeneko beherantz. Berriz ere hariztian sartuko gara. Bidean egokitutako eskailerek txondor batera eramanen gaituzte. Antzinako ikaztegien eraginez eta etxeko sua egiteko egurra bildu izanagatik, harizti honetako haritz gehienak motzak dira, lepatu egin zituzten-eta urte askoan.
Azken txanpan sartu gara. Igotako guztia jaitsiko dugu ttipi-ttapa eta laster batean hormigoizko pistara aterako gara berriz ere. Sasoi honetan onddoak topatzea miraria den arren bueltaxka egiteaz inor ez da damutuko.
Aspaldiko garaietan bainu etxea izan zuten Elgorriagan eta urtebete barru berriz irekiko dute. Jose Migel Galarregi alkateak esan digunez hamasei millioi euroko aurrekontua du egitasmoak; hotelak 100 gela izango omen ditu eta 50en bat lanpostu sortu nahi dituzte.
Bestalde, Mikologiaren Museoa zabaltzeko ere lanean ari dira. Ondddoen ibilbideko panelak, eta Mallengo lepoan dagoen orientazio mahaia, berritu eta konpontzeko asmoa ere badute.
Gaur egun, zorionez, garai haietako premiarik ez dagoenez, jendeak zalantzazkoa izan daitekeen onddorik ez du jaten. Pozoitu gutxi izaten da, eta izaten diren kasuek ez dute sasoi batean bezainbesteko larritasunik. Adituek diotenez duela urte batzuk onddo hilgarriak jaten zituzten hamar pertsonatik zortzi hil egiten ziren; gaur egun, aldiz, zientziaren aurrerapenari esker, pozoitutakoak garaiz hartuz gero, hiltzeko arriskua % 5 - % 10ekoa besterik ez da.
Ascomicota taldekoak dira gehienak, 32.000 espezie orotara. Baina Euskal herrian hain ezagunak diren perretxiko jangarriak bigarren talde handi batekoak dira: basidiomikotak. Esan beharra dugu, perretxikoak, goi-mailako zenbait onddoren fruitu-gorputzak direla. Onddoaren gorputza harizpiz osatutako sarea da eta ugal garaian ugal egiturak daramatzan fruitu gorputzak eratzen ditu. Onddoa lur azpian dago eta kanpora ateratzen dena, perretxikoa da.
Perretxikoak oina eta txapela ditu. Txapelaren azpian esporak deritzen ugal egiturak dituzte. Esporak askatzean onddo ale berriak sortuko dira. Esporak ernetzeko hezetasun handi samarra behar da. Horregatik onddoak leku heze eta laiotzetan hazten dira. Elgorriagako inguruetan baldintza aproposak daude izaki hauentzat. Hori dela eta Onddoen Bidea aparteko ibilbidea da bertako onddo barietate izugarriaz gozatzeko.
Otsailean atxilotu zuten Iturmendiko pertsona bat, eta bi urte eta erdiko espetxe-zigorra eskatzen dute bere kontra, sare sozialetako zenbait mezu direla-eta. Uztailaren 16an epaituko du Espainiako Auzitegi Nazionalak.
Frente Herritarrak irabazi ditu hauteskunde legegileak Pirinio Atlantikoetako seigarren hautesbarrutian, Peio Dufau izanen delarik diputatu heldu diren urteetan. Bozen %36,28 bildurik, 27 117 bozekin, historiako lehen diputatu ezkertiar abertzalea izanen da. Haren gibeletik,... [+]
Euskara eta euskal literatura, programaketatik ikasgelara jardunaldia antolatu dute elkarlanean Seaskak eta UEUk Baionan, Udako Ikastaroen barruan, eta bertan parte hartuko du Katixa Dolhare Zaldunbidek. Ezpeletan sortu zen 1982an, Lapurdin, eta familiarekin Nafarroa Beherean... [+]
Alex Gabilondo software librearen zaletuaren gida batetik probatu dugu, eta ibili dabil: PDF eta ePubak euskaraz entzun mugikorrean (edo Android gailuetan zehatzago) audioliburuen gisa. Software libreko doako tresnekin, gainera.
Espainiako Auzitegi Nazionaleko apelazio aretoak astelehen arratsean esan du baliogabetu egin behar direla Tsunami auzi judizialaren ikerketako azken hiru urteak, "ilegalki" luzatu zelako. Erabaki hori behin betiko bihurtzean Puigdemont eta Rovira kasutik aterako... [+]
German Rodriguez eta Joseba Barandiaran omendu, eta langile mugimenduaren alde egindako lana txalotu dute Iruñean. Palestinari ere elkartasuna adierazi diote, sanferminetan urteroko zitan Iruñean.
Nork aurreikusten ahal zuen 2024an Peio Dufau –Marie Heguy-Urain duelarik ordezko– EH Baiko hautagaia, diputatu izanen zela? Eskuin muturraren kontrako kanpainak eta estrategiak funtzionatu du. Ipar Euskal Herriak ez du faxistarik bidaliko Frantziako Asanblea... [+]
Zigoitian 100 hektareako parke fotovoltaikoa eraiki nahi du Solariak, eta eskualdea gurutzatuko luke oso goi tentsioko linea batek ere. Urkabustaiz, Zigoitia eta Zuiako bizilagunek herritarren 5.540 helegite aurkeztu dituzte ingurua “mehatxatzen duten proiektuak gelditzeko... [+]
Udaltzaingoak gizon bat atxilotu du larunbat honetan Tuteran, emakume bati sexu-erasoa egitea egotzita. Emakumeak Poliziari deitu zion laguntza eske gizona jarraika zuelako.
Ostiral arratsaldean deportatu behar zuten, baina hegaldiaren komandanteak ez zuen sahararraren bidaia ahalbidetu, hegaldia segurua ez zela izango argudiatu zuelako, EFEk jaso duenez. Bilboko Guardia Epaitegiak larunbat goizaldean gaztearen “askatasun-gabezia... [+]
Itsasoan gertatutako istripu baten ondorioz hil da arrantzalea. Hunekin Aski itsasontzian lanean ari zelarik erreskatatu zuten gizona, larunbat arratsaldean. Erietxean hil zen.
Iñaki Echanizek irabazi du Zuberoa, Nafarroa Beherea, Hazparne eta Biarnoko zati bat barnebiltzen dituen laugarren hautesbarrutian. 2022an bezala, garaile atera da, ezkerreko Fronte Herritar Berriaren izenean.
