Kubako lurra lehen aldiz zapaltzean, bertan aurretik izana zarenaren sentsazioa duzu. Bertako jendearen gertutasunak argi uzten du Kuba turismora bideratutako lursail arrunt bat baino gehiago dela. Aireportutik Habanarako bidean, Kubako negu goxoak ongi etorria ematen dizu. Aireak, Karibeko usain eta zaporeak gerturatzen dizkio bisitariari.

Kubatarrek bizitza kalean egiten dute, eta edozein aldera begiratuz gero jendea ikus daiteke, autobusari itxaroten, lagunekin solasean edo lau aulki eta mahai baten inguruan Kubako kirol nazionala praktikatzen: dominoa, hain zuzen ere. Habanako bidean, gamelu famatua aurreratu dugu. Autobus tankerako erremolke honek lanera edo etxera doan jende mordoa darama barruan. Garai batean Bilboko kaleak zeharkatzen zituen Bilbobusa ere aurreratu dugu. Euskal Herriak Kubarekin duen elkartasunaren aztarnetako bat dugu autobus hori-zuria. Izan ere, Kuba osoan zehar ikus daitezke urtetan euskaldun eta kubatar brigadistek egindako lanak: ikastetxeak, osasun zentroak edota berreraikitako azukre fabrikak.

Bidean goazela, gure begi aurrean ageri da argazki askotan ikusi dugun irudi ezaguna: goitik behera Che Guevararen aurpegi erraldoia duen Barne Sailaren eraikina. José Martí aireportutik Habanara doan 30 kilometroko ibilbide honetan, 59 urtez Kubaren gidaritza izan duen Fidel Castroren aldeko kartelak ugariak dira: «Con Fidel, te seguimos», «Abajo el imperialismo», «Viva la revolución».

Kubatarrek ondo babesten duten altxorra dugu Habana. Hiriburuak badu xarma berezi bat. Kubatarren erritmoak harrapatuz gero, hilabeteak pasa daitezke Habanako zokoetan. Bertan murgilduz gero, atzean utziko duzu Europako erritmo eta bizimodua, lasaitasuna baita nagusi Habanan. Presa hitza beraien hiztegietatik at geratzen da. Askotan esan ohi da kubatarra alferra dela izatez, baina gogor egiten dute lan aurrera egiteko. Dituzten baliabide eskasekin, beti ari dira buruari jira eta bueltaka aurrera egiteko. Beraiek esaten duten moduan, kubatarra beti dago inventando. Horretan oso iaioak dira. Adibide sinple bat aipatzearren, metxeroa agortzen denean guk zakarretara bota ohi dugu. Kuban, aldiz, dena da baliagarria eta horregatik edozein kale bazterretan aurkitu dezakezu metxero konpontzaileren bat. Bete ezin daitekeen metxero bati iltze baten bidez zulotxoa egin, gasa sartu, trebezi bereziarekin zulotxoa berriz itxi eta gure ustez baliorik ez zuen gailua erabilgarri bihurtzen dute.

Vedado auzoko Linea 23 kalean behera jotzen badugu, parez pare Kubako leku xarmangarrienetako bat topatuko dugu: malekoia, kubatarrek atseden hartzeko duten lekua. Itsasoari begira orduak ematen dituzte bertan. Asko zekien horretaz Kuba denbora luzez bizileku izan zuen Ernest Hemingway idazle amerikarrak. Kubatarrek malekoiko harrizko horman beren afaria arrantzatzen ari diren gizonei so pasatzen dute eguna, baita harkaitzaz harkaitz saltoka eta jolasean egon ohi diren gaztetxoei so ere. Orduak pasatzen dituzte urrunari begira, ikus ez daitekeen lur horrekin ametsetan. Egunero malekoia ezagutzeko asmoz bertara hurbiltzen diren turistak ere kubatarren begiraden jomuga dira, beren hitz jario trebearen bidez dolarren bat aterako ote dieten esperantzarekin.

Malekoian zehar ikus daitezke denboraren ajearengatik zaharturiko garai bateko etxe dotoreak. Oraindik nabaria da garai batean eraikin haiek izandako distira. UNESKOk Habanako hainbat leku ondare historiko izendatu zituenetik, herrialde askok diru laguntzak eman dizkiete etxe horiek garai bateko jantzi dotoreak berreskuratu ditzaten. Hori dela-eta, etxe asko dira berrikuntza lanetan ikus daitezkeenak.

Malekoiaren xarma atzean utzita, iraultzaren museoa zeharkatu eta Habana zaharrak ongietorria eman digu. Kanpotarra izanik, segituan agertu da laguntza eskainiz amigo bat: alde zaharra erakutsiko digun laguna, puruak preziorik onenean salduko dizkigun laguna... Habana zaharrean hanka sartu bezain laster egin ditugun lagun mordoek edozein trikimailu asmatuko dute dolartxoren bat irabazteko. Habana zaharreko etxe gehienak oraindik distiratsu eta dotore mantentzen badira ere, zaharkituak eta ia erortzeke dauden etxeak ere badaude bertan. Eraikin horiek Espainiaren kolonialismo garaikoak dira.

Habana zaharreko kaleetara kubatar musikari ugari hurbildu ohi dira turistei Karibeko erritmo beroak nola dantzatu erakusteko asmoz. Erretzen topatu daiteke adineko aitonaren bat, gitarra eskuetan duela eta abesten, musikaren bidez bere bizitzako ajeak atzean utziko balitu bezala. Kuba biztanle zahar gehien duen herrialdetariko bat da. Ez dakigu elikagaia, eguzkia edo bizitzari aurre egiteko duten lasaitasunagatik izango ote den, baina bertan ikus daitezkeen aitonak gazte sentitzen dira.

2006ko abuztuaren 1ean Fidel Castrori egindako ebakuntzaren ondorioz, Kubako agintaritza Raúl Castro bere anaiaren eskuetan utzi zuen. Horrelako erabaki bat hartzen den lehen aldia izan da Fidel Castrok 1965ean Kubako gidaritza hartu zuenetik. Kubako Gobernuak ofizialki Fidel gaixo zegoela aitortu zuen arte, zurrumurru ugari etorri zitzaizkigun uhartetik, batik bat beti etsai amorratu izan duen AEBetatik.

Gauza jakina da AEBek saiakera ugari egin dituztela urte hauetan Castroren gobernu komunista hankaz gora jartzeko. Ez dute halakorik inoiz lortu, ordea. Gaur egun, inork ez daki Fidel Castro estatuburua zehazki zein egoeratan aurkitzen den. Kubako Gobernuak publikoki irudi gutxi batzuk erakutsi dizkio munduari; esanguratsuenak, Castro Hugo Chávez Venezuelako presidentearekin solasean agertzen direnak. Argi dago bideo horiek Castroren osasunaren inguruan sortutako espekulazioak isilarazteko kaleratu direla. Pasa den abenduaren 27an, Kubako Gobernuak eskatuta, José Luis García Sabrido Madrilgo Gregorio Marañon ospitaleko mediku espainiarra Kuban izan zen Fidel Castro aztertzen. Ondoren, Madrilen eskainitako prentsaurrekoan, ukatu egin zuen Castrok minbizia zuenik; aldiz, Kubako gobernuburuaren osasuna apurka hobetzen ari zela esan zuen.

Hala ere, argi dago, nahiz eta Castro osatu, nekez hartuko duela berriro Kubaren gidaritza. Gainera, Fidel Castro ospitalean dagoen bitartean sortutako lantaldeak ondo baino hobeto gainditu du proba. Kubari eta bereziki nazioarteari ederki erakutsi die Fidel Castro gabe Kuba aurrera joateko gai dela. Silvio Rodríguez abeslariak Euskal Herrira egindako azken bisitan, honakoa erantzun zion kazetari batek gobernuburuaren inguruan egindako galderari: «Fidelekin ez da amaituko Kubako iraultza, funtsezko aro bat baizik».

Abenduko azken astean egindako bisitan, Kuban irudi bitxi bat ikusteko aukera izan genuen. Lehen aldiz, AEBetako talde kongresista eta errepublikar bat Kubako ordezkaritza talde batekin bildu zen Habanan. Bi aldeak ez ziren inongo adostasunera heldu, baina urtetan emandako lehen urratsa izan zen bilera. Prest egon daiteke AEB Kubarekin negoziatzen hasteko bere erregimena auzitan jarri gabe?

Raúl Castrok Kubako gidaritza hartu duenetik planteamendu aldaketa bat ikus daiteke. Fidelek beti izan ditu bi helburu nagusi: bata, internazionalismoarekin lanean gogor jarraitzea. Bestetik, bere herriaren alde lan egitea. Raúlek badirudi kanpora begira indarrak xahutzea baino, nahiago duela bere herriari behar duen arreta eskaintzea. Raúlen esanetan, Kuban gauzak hobetu daitezen azpi-azpitik hasi beharra dago lanean, iraultzaren lehen urteetan bezala. Hau da, lehenik eta behin Kubak dituen gabeziak ikusi eta ondoren, horiei irtenbidea bilatu behar zaie.

Dena den, Europa eta munduko beste hainbat herrialdetako komunikabideetan hainbeste orrialde betetzen ari den gaiari, Kuban bertan ez diote hainbesteko arreta eskaintzen. Uhartean, lasaitasuna da nagusi Fidel Castroren osasunaren edo geroaren aurrean. Kubatarrek eguneroko bizitza egiten jarraitzen dute, kanpotik etortzen diren berriei inongo jaramonik egin gabe. Kubako Gobernuak Castroren osasunaren inguruan ez die inongo berririk ematen herritarrei, estatuko segurtasun neurriak direla-eta.

Kaleko jendeari gobernuburua hilko balitz zer gertatuko litzatekeen galdetuz gero, argi eta garbi erantzungo dute ez dela ezertxo ere gertatuko; hau da, Kubak bere horretan jarraituko duela. Nazioartean berriz, galdera asko planteatu dira dagoeneko: Zein aldaketa gertatuko dira Fidel Castro hiltzean? Sistemak iraungo ote du? Trantsiziorik egongo al da? AEBek zein jarrera hartuko dute?...

Bai Fidel Castroren jarraitzaile sutsuek eta bai bere aurkariek argi dute Kubak aldaketa ugari behar dituela gaur egungo garai berriari eusteko. Baina nolako aldaketa? Herritarren gehiengoak ez du uste inongo trantsiziorik egongo denik. Ezta sistema kapitalista inposatuko denik ere. Kubatarrek oraindik gogoan dute iraultzaren aurretik zer nolako egoeran bizi ziren eta iraultzak zer eman dien: ikasketak, medikuntza, etxea, lana, janaria... Kubak heziketa eta prestakuntza aldetik oso maila altua dauka. Medikuntza arloan beti izan dira aurrerakoiak eta Kubatik munduko herrialde askotara joan dira medikuak: Afrikara, Errusiara, Txinara, Europara, Hego Amerikara... Edozein hondamendiren aurrean beti agertu dira medikuak bidaltzeko prest. Are gehiago, AEBak urtetan blokeo baten menpe eduki dituzten arren, irailaren 11ko atentatuen ondoren, Kubako Gobernuak berehala eskaini zion laguntza medikuak bidaliz. Baita Katerina urakanaren ondoren ere.

Halaber, urtetan defendatu duten sistema ez da egun batetik bestera desagertuko. Nola azaldu kubatar bati, estatuak 48 urtetan doan eman dizkion baliabideak, orain, sistema aldaketa baten ondorioz, bere poltsikotik ordaindu beharko dituela? Horrelakorik ez zaie buruan sartzen. Argi dago sistemak iraun dezan, hausnarketa sakon bat egin beharko dutela. Baina ez da kanpotik inposatutako zerbait izan behar, beraiek erabakitzen duten zerbait baizik.