Atzo ttun ttun, gaur ere ttun ttun,
beti ttun ttun gaittun gu...

Arrazoi askorengatik gustatzen zait abesti hau. Ttun ahoskera horrek belarria laztantzen duelako. Parranda danbolinaren onomatopeia horrekin identifikatzen duelako. Eta neska gazteak direlako ttunttun ibilketaren protagonistak.

* * *

Txistulariok oso ezagun dugu beste doinu hau ere: Monzonen Minuetoa edo Bergara deitzen dena. Bizente Monzonek, Telesforo zenaren aitak, gaztea zelarik -1880 eta 1890 urteen artean- Bergarako danbolinari entzun zion jotzen Korpus bezpera batean. Doinuarekin maitemindu eta pianorako egokitzapena eginik, RIEVen eman zuen argitara. Handik urte batzuetara Jose Mari González Bastidaren moldaketa batez, famatu egin zen txistularien artean. Pieza ederra eta dotorea da. Baina zaila.

Donostian baziren hiru anaia, Iruretatarrak (Txetxu ikazkina, Anjel garraiolaria eta Iñaxio, biltegi bateko langilea) txistulariei ikasita, Monzonen Minuetoa aho ziztuka jotzen zutenak, hiru bozak eginez: batek lehenengo txistuarena, besteak bigarrena eta azkenekoak silbotearen boza egiteaz gainera, platertxo batean txanpon batzuen laguntzaz danborraren erritmoa ere osatzen zuen. Donostiako Txukun taberna zaharrean elkartzen ziren. Hura zen ttunttun txukun ibiltzeko era berezia.

* * *

Onofre Garraus izeneko doneztebetarrak, 1858.ean jaioa, hogei urte zituelarik Parisera jo zuen beka baten bitartez. Eta han Jaunsaras izeneko beste lagun doneztebetar eta Madrildar batekin hirukotea eratu zuen: Troupe Garraus edo Los tres bemoles izeneko talde komiko-musikala. Beraiek asmatutako tresna bereziez (Zartailogoa, arraisasofoia, pitxertxeloa...) eta ia pailazo gisan jantzita, jotzen zituzten musikarik ederrenak. Les luthiers-en aitzindari ezezagunak. Europan arrakasta handia lortu ondoren, Ameriketara jo zuten hura borobilduz: «El señor O. Garraus es un verdadero genio para la combinación de sonidos (...). Todo canta entre sus manos, porque estos Midas de la música son capaces de arrancar vibraciones sonoras del mismo pedernal». (La Nación, Buenos Aires, 1890-06-15).

Gure lagun Onofreren taldeak arrastoa utzi zuen Musikaren Historian. Pau Casals kataluniarrak -gehienentzat XX. mendeko txelojolerik onena- bere biografian aitortzen baitu talde honen eraginez aukeratu zuela biolontxeloa tresnatzat. Hara non 1886. urtean iritsi diren bere herrira pailazo musikal hauek eta Onofrek soka bakarreko erratzaren -txelo barregarria- agerpena egiten duen. Pau gazteak bat-batean ikusi du zer nahi duen. Hurrengo egunean aitari eskatu tresna horren antzeko zerbait egitea, aitak burutu eta hortxe abiatu zen mundu osoa emozioz betetzera eramango zuen ibilbidea. Ttunttun ona, Onofre.

* * *

Nikolas Ormaetxea, Orixe. Ederki ikusten da Euskaldunak poema luzean, danbolinteroak maite zituela. Bera ere saiatu zen txistu-danbolinaz jabetzen eta konfiantza handiko maisuarengana jo zuen, Isidro Ansorena gure aitonarengana alegia. Honek estima eta errespetu handia zion, baina ez zen zeharbidetan galtzen. Berehala ikusi zuen gaitza zela hura Nikolasentzat. Eta honela esan zion:

- Ez duzu erraztasunik txisturako. Baina erritmo zentzu ona duzu. Atabalarekin hobe ibiliko zara.

Eta horrelaxe egin. Nikolasek Isidroren hitzak ongi hartu eta gogoz aritu zen. Handik gutxira bazen gauza jende aurrean jotzeko. 1929.ean, Juan Ignazio Iztuetari Zaldibian eskaini zitzaion omenaldiaren bazkalondoan Txomin San Sebastian Astigarrako txistulari eta Isidrorekin batera, hantxe jo zuen. Argazkia badago, Txistulari aldizkarian bi aldiz argitara emana (38 eta 174 zenbakietan). Woody Allenek klarineta eta Orixek ttunttuna.

* * *

Nikolas, Monzontarrak, Iruretatarrak, Onofre, Txomin, Isidro, zer esanik ez neskatxa ttuntttunzaleak... denek berriro Pauri eragin nahiko liokete. Pau kataluineraz bakea da. Horixe. Eta Orixe.