Bilbo bonben menpe izan zuten nazionalek gerraren hasieratik. Hegazkin alemaniarrak eta frankistak jaun eta jabe aritu ziren Bizkaiko zeruetan, abiazioan zuten nagusitasuna baliatuz. Hain zuzen, Euskadi autonomoak amore eman zezan bonbardaketen eta Bizkaiaren suntsipenaren mehatxua behin eta berriro erabili zuen Mola jeneralak. Baina ez zen harrokeria hutsa izan: mehatxu epeak bete orduko, Junker, Heinkel eta Fokker hegazkin bonbaketariek Gasteiz edota Burgostik Bilbo aldera jo zuten euren suzko eta heriotzazko zamak lagatzeko prest.

Hala gertatu zen 1936ko abuztuaren 8an, irailaren 25 eta 26an, eta urriaren lehenean. Abiazioak egindako bonbardaketak gauza berria ziren Espainia aldean eta eragiten zuten izua geldiezina zen, are gehiago Bizkaian. Bertan, alde errepublikanoko hegazkinak -Errusiatik iritsitako Polikarpov ehiza-hegazkinak, jendeak «euliak» eta «txatoak» deitu zituztenak- ez ziren inoiz nahikoa izan nazionalen erasoei aurre egiteko. Oso ohiko bilakatu ziren sirena hotsak eta aire erasoen aurrean jendearentzat prestaturiko babeslekuak; behin-behineko salbazioa izateaz gain, zeruko gudaldietan zegoen desorekaren seinale ziren.

Komunikabideetan ere, alde bateko zein besteko indarren desorekak isla zuzena izan zuen. Izan ere, prentsa frankistak berak, sarritan inolako ahalkeriarik gabe, beraien hegazkinek buruturiko balentriak hedatu zituen bitartean, Bizkaian argitaratzen ziren egunkariek pairaturiko biktimen eta txikizioen berri besterik ez zuten eman. Gerrak aurrera egin zuen heinean, egoera hori larriagotuz joan zen eta frankistak, batzuetan egunean bitan ere (goiz eta arratsaldez), Euskadi autonomoko hiriburua eta inguruak bonbardatu zituzten, inolako oposiziorik aurkitu gabe.

1937ko urtarrilaren 4an, germaniar eta frankistak Bilboko zerua zeharkatu zuten, beste raid edo erasoaldi hilgarri bat burutzeko asmoz; bederatzi bonbaketari eta 12 ehiza-hegazkinekin goizean eta beste 18rekin arratsaldean. Dena den, beste aldietako aurrekariak kontuan izanda, arratsaldeko saio hori ez zen hainbesteko ezustekoa izan eta hegazkinen aurkako defentsek eta Lamiako auzotik aireraturiko hegazkinek aurre egin zieten. Ondorioz, errepublikanoek erasotzaileen Junker bat tirokatu eta sutan erori zen, Iralabarri aldean. Junkerreko gidari pare bat hegazkinean bertan hil ziren eta Adolf Hermann deituriko hirugarren batek paraxutaz jauzi egitea lortu zuen. Alferrik izan zuen, lurreratu bezain pronto miliziano batek tirokatu baitzuen, hilzorian lagaz. Berehala hurbildu zen jendetzak akabatu zuen gidaria eta gorpua hartu ostean, segizio antzeko bat burutu zuten, Gobernazio Saila zegoen La Bilbaina elkarteko egoitzaraino. Baina bat-batean sorturiko protesta hura ez zen hor gelditu eta «kartzeletara, kartzeletara!» oihukatuz Begoña aldera jarraitu zuten, gero eta jendetsuagoa zen manifestazioa osatuz.

Aipatutako auzo horretan Bilboko lau kartzela zeuden. Nagusia -XIX. mendeko azken herenean eraiki zuten Larrinagakoa- eta gerraren ondorioz sortu berriak zirenak: El Carmelokoa, Los Angeles Custodioskoa eta Casa Galera deiturikoa. Lau espetxe horietan 2000 presotik gora zeuden. Horietatik heren bat Gipuzkoatik, Donostia frankisten esku erori baino egun batzuk lehenago ekarritakoak ziren. Lehen hilabeteak Cabo Quilates, Altuna Mendi eta Arantzazu Mendi barku kartzeletan eman zituzten giltzapeturik eta 36ko abenduaz geroztik Larrinagara eta gainontzeko lehorreko espetxeetara eraman zituzten. Justizia Sailaren menpe zeudenez, lau espetxeek kanpoan zein barruan zaindariak zituzten eta Espainiako Estatuko beste antzeko presondegiekin parekatuz nahiko seguruak ziruditen.

Hala ere, urtarrilaren 4ko arratsalde hartan, 17:00ak inguruan kartzeletan ate joka izan zituzten Bilboko erdigunetik iritsitako manifestariak eta zaintzaileen aldetik erresistentzia handirik izan gabe, ateak eta galbaheak zeharkatu ostean, patioetan eta ziegetan zeuden presoak beren eskuetan erori ziren. Manifestarien amorruari bi faktore gehitu zitzaizkion lintxamendua areagotzeko. Alde batetik, zaintzaileek erakutsi zuten nagikeria eta profesionaltasun eza. Bestetik, kartzeletaraino iritsi ziren manifestarien artean milizianoek ere parte hartu izana. Azken horiek izan baitziren fusilamendu masiboak burutzen lagundu zutenak. Irekitako epai instrukzioak bildu zuen legez, horietako gehienak Malatesta batailoi anarkistakoak ziren. La Casillako kuarteletik abiatuta, espetxetaraino armaturik joan ziren eta horietan sartzea ahalbideratzeaz gain, lehen hilketak burutu zituzten. Gainera, beranduxeago bertaratu ziren beste hainbat miliziano -UGTko zazpigarren batailoikoak, esate baterako- egoera baretzeko bidaliak izan ziren arren, iritsi orduko erasotzaileekin bat egin zuten, erailketak areagotuz.
Hiru ordu inguru iraun zuten oldarretan, hainbat espetxeratu bere burua defendatzen saiatu zen. El Carmelon gatibu zeudenak, adibidez, azken pisuan metatu eta itxi ziren eta horri esker oso biktima gutxi egon ziren: zazpi baino ez. Aldiz, latzagoa izan zuten Los Angeles Custodioskoek eta Larrinagakoek, 109 eta 56 hildako izan baitziren. Horiei gehitzen badizkiegu Casa Galeran izandako 53ak, 224 hildako egon ziren lau kartzeletan. Beraien artean, hainbat politikari zeuden: hala nola, Juan Olazabal Ramery Gipuzkoako integristen buru historikoa edota Bernardo Elio Marqués de las Hormazas buruzagi tradizionalista. Biktima bizkaitarren artean, aipatzekoak dira Pedro Eguilleor eta Adolfo Careaga politikari kontserbadoreak eta Nafarroako Arellano Dihinx famili eskuindar ezagunaren anai pare bat (Francisco Javier eta Jose Maria) ere hor erail zituzten. Hildako guzti horien berri zehatza, izen-abizenekin, eskaini zuten egunkari faxistek, baita Eusko Jaurlaritzak argitaratzen zuen Euzkadiko Agintaritzaren Egunerokoa delakoak ere.

Hainbat ertzain eta Eusko Jaurlaritzako hiru kontseilari, Telesforo Monzon, Juan Astigarrabia eta Juan Gracia, kartzeletara gerturatu zirenean, fusilamenduak amaitu ziren. Astigarrabia komunistak ondoren kontatu zuen legez, Los Angeles Custodiosera iritsi zirenean, oraindik fusilamenduekin ari ziren eta beraiek lortu zuten hiltzear zegoen taldea ziegetara bidaltzea eta fusilamenduak geldiaraztea.

Hiru kontseilari horiek erailketen lekuan bertan agertzea nabarmen laga zuen Eusko Jaurlaritzak zuen ardura eta erantzukizuna. Kartzelak bere menpe izateaz gain, ordenu publikoaren eta armadaren ardura ere bereak ziren. Hala, Jaurlaritzak ez zituen saihestu erantzukizun politiko eta judiziala eta nahiz eta Telesforo Monzonen dimisioa ez onartu, errudunak epaitu eta zigortzeko zuen borondatea segituan jakinarazi zuen.

Frankisten erasoaldia zela medio, ez zen ahozko epaiketarik egin baina gerra ostean mundu osoan zehar emandako hitzaldietan eta bereziki 1956an egindako Euskal Mundu Biltzarrean, egun hura hizpide izan zuten, Jose Antonio Agirrek buruturiko txosten nagusiaren bitartez. Hogei urte lehenagoko abagune hartan biktimak «gure jendailak» erail zituztelako eta aginte tresnek kale egin zutelako errudun jotzen zuen bere burua lehendakariak berak, nahiz eta erailketak Euskal Gobernutik kanpo zegoen esparru politiko batek -anarkistenak gehienbat- sustatu. Adierazpen hori salbuespen bikain bezain esanguratsua izan zen, Espainiako Estatu osoan, ez alde frankistan ezta errepublikanoan ere, antzeko sarraskien inguruko aitorpenik ez baitzen egon ez gerra zibileko garaietan ezta ondorengo urteetan ere. Baina, Agirrek ongi zioen moduan, soil-soilik gauzak gertatu ziren legez aitortuz gero eduki dezake aginte batek autoritate morala.