Frantsesa ukitu dit Angelek -frantses hizkuntza erran nahi baita-, eta, antzinako Villon hari bezala, dama aspaldikoen oroitzapena egitean sortu zitzaion galdera bera etorri zait niri ere gogora: « Mais ou sont les neiges d'antan?». Hamalau urte da Durangon saltzaile nabilela eta aurten bertan harrapatu nau malenkoniak. Gure standaren atzealdean jarririk, euskal musikaz eta euskal liburuz inguraturik, noizbehinka Imanol -aspaldi ez nuen Imanol entzuten Durangon-, Benito eta Xabier Leteren kantuak entzunez megafoniatik, antzinako elurrez gogoratu eta Xabier Leteren kantu-hitzen liburua inguratu dut etxerako.

Liburu ederra da Elkar etxeko lagunek argitara eman dutena, eta Xabierrek berak egin dio hitzaurre aski dotore eta jakingarria. Gauza asko esaten ditu oiartzuarrak, eta gehiagoren gosez geratzen da irakurlea. Izarren hautsa idatzi duenak badu niretzat leku bat gu guztiok garen hauts horren gunerik bigunenean. Kontra egiteko gogoa sartzen zaio irakurleari zenbaitetan bere kantuei buruz ari denean. Teologia ideologia ez omen zaio bete-betea iruditzen gaur. Zer jakingo du ba kantariak bere obraz... Kantu batzuk ez omen ditu sartu, eta bat edo beste gogoratuta, amorruak harrapatzen zaitu baitezpada. Izan ere, haiexek dituzu lotuen une goxo edo argiekin.

Baina kontua da Letek ere frantsesak ukitu dizkidala liburuaren azken partean -frantses kantariak erran nahi baita-: Jacques Brel eta konpainiaren kantu ezagunak ageri dira liburuan, modu hunkigarrian euskaratuta. Estimu handitan ditut kantari frantsesak, eta Brel haien guztien gainetik. Hiru minutuko ipuinak idazten zituen bruselatarrak. Eta bidegabekeria deritzat Jacques Brel-en izena ez egotea ipuingintzaren orri urrezkoetan. Estilizazioaren jabe zen beste guztien gainetik. Orly kantua entzun eta Julio Cortázar ari zarela entzuten irudi luke. Aditzak asmatzen mutila zen, baita sentimenduak agertzen ere. Nago Jojo bere lagun hilari eskainitako kantua inoiz inork adiskidetasunari idatzitako kanturik ederrena dela: «Six pieds sous terre, Jojo, tu frères encore».

Ez da Brel bakarra, bada tropela frantsesen artean, hiru minutuko ipuinetan maisu-maistra agertzen direnak: Jean Ferrat, Léo Ferré, eta jakina Georges Brassens zaharra. Baina gutxiago aipatzen da nire guztizko Barbara. Ahots sendoko emakume gogorra. Gogoan ditut bere «Ipuin-bilduma»ko hiru «ipuin» entzun nituen ordua: Joyeux Noel, Nantes eta L'aigle noir. Ez zaizkit sekula burutik galdu.

Esango dit irakurleak aspaldiko kantuez eta kantugileez ari naizela hemen, eta badirela erruz izan ere gaur egun horien antzeko edo are kantari hobeak. Beharbada, berrogeien krisian bete-betean ni antzinako elurren xerka nenbilelarik, hala atera zait, baina Imanolen boz zur epelekoa bozgorailuetatik entzutean -aspaldi ez nuen Durangoko bozgorailuetatik Imanolen boza entzuten, esan dut?-, antzinako elurren nostalgiak jo nau bete-betean, eta, zer nahi duzue, begiak bete zaizkit.

Ez dakit zerk egiten duen kantu bat eder. Ez dakit poeta ona izatea nahikoa den kantagile ona izateko. Angel eta Itxaro, nire ttakunkideak, poetak direnez, gustura egingo nieke galdera, jakinik gainera Itxaro Borda dela hainbat euskal kantu eder ezagunen egilea. Poesia da kantua? Ipuina da? Edo biak batera? Zergatik sartzen zaigu barnago poesia arrunta baino. Musika egokiaren laguntza hutsa da guztiaren gakoa?