Batzuetan musikariak gustuko poesiari musika jartzen dio. Beste batzuetan, ordea, letra enkargatu ohi dio letragileari, aldez aurretik doinua emanda edo eman gabe. Letragileek, orohar, nahiago izaten dute lehenengo aukera, Jon Maiak dioenez «aldez aurretik doinua emanda helduleku bat baitaukat; musikak zer inspiratzen didan eta melodiak zertara naraman jakiteak lagundu egiten baitit».

Baina, ezer idazten hasi aurretik, doinua jakitea bezain garrantzitsua izan ohi da zeri buruz idatzi asmatzea. Kontu horretan ere, batzuetan musikariak gauzak argi izan ohi ditu eta gaia ematen die, edo, behintzat letragileari azaldu ohi dio zeri buruz aritu nahi duen. Baina askotan, gaia baino garrantzitsuagoa izan ohi da melodiak berak iradokitzen duena. «Niretzat politena musika jaso eta, ez gaia, baina, gutxienez melodia horrek zer iradoki nahi duen jakitea izaten da» dio Joxerra Garziak. Era horretan idatzi zuen Ganbara taldearen Azken muxarraren testamentua ere: musikariek azaldu zioten melodia horrek zer iradokitzen zien (natura, ekologia...) eta horrekin abestia idazteari ekin zion.

Gerta liteke musikariak emaniko gaia agortu samarra egotea. Esate baterako, gai bezala euskara tokatzea. Zer idatzi daiteke euskarari buruz lehendik esan ez dena? Edo, nola esan daiteke beti esaten den zerbait beti esaten ez den moduan? Joxerra Garziari behin baino gehiagotan gertatu izan zaio hori. Behin, konparazio batera, Legazpin egindako Kilometroak festarako abestiaren letra enkargatu zioten. Aipaturiko arazoa saihesteko, Legazpi hartu zuen erreferentziatzat, Legazpin dago Mirandaola museoa... Eta horrela pentsatu zuen euskarak horixe ez zuela izan behar: museo batean dagoen zerbait.

Noski, hori bururatzerako buelta asko eman behar zaizkio buruari. Eta buru guztiek berdin funtzionatzen ez dutenez, letragile bakoitzak bere metodologia eduki ohi du lanerako. Garziak, normalean, hitz-jokoekin jokatu ohi du, jolas modura ikusten du letra bat idaztea. Jon Maiak, ordea, ez dio hainbeste begiratzen, lehenengo begiratuan behintzat, hitz-jokoak egiteko aukera horri. Beretzat garrantzitsuena hitzak eta musikak guztiz bat egitea da, entzuleak «hemen ezin zen beste ezer esan» pentsatzeraino. Hala, ez du aldez aurretiko eskema edo egitura jakinik pentsatzen; musikariak emandako melodia mila aldiz entzun ondoren ohartzen da lerro batek zerbait iradokitzen diola. Orduan, lerro horretan melodiak iradokitakoa idazten du, eta hortik aurrera edozein lekutatik jarraitzen du. Horrek dena den, arazo bat ekarri ohi dio: «Kantuak iradokitzen badit, melodiak barruan zerbait sortzen badit lana errazago egiten dut. Barruan motibaziorik sortzen ez badit, zer esan daitekeen argi ikusten ez badut gehiago kostatzen zait».

Dena den, beti kontuan izan behar da letra hori abesti baterako izango dela, jendeak ez duela irakurriko. Garziaren ustez, «abestietan egindako errepikapenei esker ahozko diskurtsoa ulerterrazagoa bihurtzen da, eta, gainera, kondentsazio poetiko guztia ez dugu batera sartu behar. Letragileak entzuleari lana erraztu behar dio ahal duen heinean». Gauza ez da hartzaileak guztia lehenengo entzunaldian ulertzea, diskoa erosten duenak behin eta berriro entzuten baitu abestia, eta entzunaldi bakoitzean gauza berriak aurkitzeak bere xarma badu Jon Maiaren ustez. Gainera, zumaiarraren iritziz, «kontuan hartu behar da musika. Musika bakoitzak baditu bere ezaugarriak: Pop kantu batean, beharbada, letra ere arinagoa behar da, eta rock kantu batean ere ezin zara literaturaren ur sakonetan sartu». Abesti batean ziur asko entzuleak identifikatuko ez dituen baliabideak sartu ohi dira. Maiak aipatzen duenez «entzuleak letra aditzen du, letraren istorioa, letraren esanahia ulertzen du, baina, agian, ez da ohartu zortzi 's' jarraian sartu dituzula hitz horietan eta horregatik dela goxoa entzun duen hori».

Abestiaren metrikak buruhausteak eragin ohi dizkie letragileei. Joxerra Garziaren iritziz «estrofa irregularrak oso ederrak dira, baina musikariarentzat zailagoak gerta daitezke». Jon Maiak, ordea, nahiago izan ohi du askatasun handiagoarekin jokatzea eta esaldiak musikak iradoki dion erritmoan ezartzea. Horregatik, ez zaio gustatzen beti bertsoaren arauetara makurtzea letra bat idazten ari denean. Bere ustez ez da beharrezkoa beti errimatzea, askotan «gozoegia» gerta baitaiteke arau guztiak errespetatuz idatziriko abesti bat. Kontuak kontu, errimak berak ere badu bere garrantzia abestietan. Garziaren ustez errima ez da «adornu hutsa»; mekanikoa ez bada behintzat, hau da, errimak ez badira errimatze soilagatik erabili, kondentsazio poetiko handia sartu daiteke bertan. Bere iritziz, «errimatzen duten bi hitzek iradokitzen dute gauza diferenteak bat izan daitezkeela, hau da, bi errealitateren azpiko lotura sujeritzen dute».

Gauza asko eduki behar dira kontuan, beraz, abesti baten letra idazterako orduan. Eta, behin lan hauek bukatuta, egiaren ordua iristen da: «ona al da letra hau?» galdera erantzutea. Funtsean ezin da letra «ona» edo «txarra» den esan. Horretan musikak ere zeresan handia dauka, Garziaren aburuz. Hala, «musikak berak jantzi behar du letra; perfektu izan zitezkeen letra asko ez dira hala musikaren erruz. Eta alderantziz ere gerta daiteke». Jon Maiaren ustez ere musikak badu bere garrantzia, letra perfektua abestiaren silaba bakoitzean, tonu aldaketa bakoitzean juxtu behar diren hitzak sartzea baita beretzat.

Eta, behar denean behar dena esaten duenean, abestia ona dela esan ohi dugu; abeslaria ona dela. Jende gutxi oroitu ohi da, ordea, letragileaz. Batetik, beti itzalean geratu ohi delako, ezkutuko lana delako berea. Eta, bestetik, bere lanaren euskarria CDa delako eta bere lana hainbat CDtan sakabanatuta dagoelako. Beraz, letragintza ez da sarritan langintza bat bezala ikusten. Halaxe dio Maiak: «Zer idatzi du Jon Maiak Riomundoren aurretik? Ez dut ezer idatzi, ez dut ezer kaleratu, baina nire lanik handiena publikatuta dago: nire mundu ikuskera». Koadrilakoek abesten duten horixe, alegia.