Mestizaiaren garaia omen da hau. Sorlekuak ez omen du garrantzirik, bizilekuak baizik. Alta, sustraiak aipatzen ditugu askotan, zailak dira definitzen, «sustraiak gure ezaugarriak dira, giza jende legez nondik gatozen, eta norantza goazen agertzen dutenak» dio Sarrionandiak. Sustraia oso abstraktua den atxikimendua da, baina sortetxe eta sorterriarekin lotu izan dugu askotan. Kantu franko sortu ditugu horren inguruan, aktualitateak berriz ere horren gogoeta bat ekarri digu. Izan ere, duela gutti Donapauleko amategia desagertzeko zorian zela azaldu baitzen. Horren ondorio zuzena: Baxenabarren ez legoke sortzerik, haur guztiak Lapurdin sortuko lirateke. Aspaldi honetan ez da inor Zuberoan sortzen, bertakoek kanpora joan behar baitute, ingurumen medikalizatua nahi badute behintzat.

Bi ondorio zuzen atera daitezke, batetik eta alde sinbolikoari doakionez, Ipar Euskal Herriko sortze guztiak Lapurdin gertatzea, Zuberoak eta Baxenabarrek sorleku gisa duten garrantzia ezabatuz. Erroen zatitxoa astindua zaigu. Bestaldetik, galdera heldu zait: Kasualitatea al da? Huste prozesuaren kasuan ardurarik ez al da? Basamortu bilakatze fenomenoa ez al da nahikeria politikari lotua? Sorlekua sustraien osagaia, babestu behar den ezaugarria ez al da? Hain sinpleki eta errazki hartu erabakiak zer proiekzio dakar, zer proiektu? Sorlekua ez al da sustraietan kokatzen?

Ipar Euskal Herriak bestelako arazoak dituela erranen da, noski, baina herriaren sustraien desagertzea erabaki horien menpe dago, Estrasburgoko Parlamentuan bake prozesuaren aurka dolurik gabe bozkatu den bezala, hemengo arduradun politikoek ez dituzte herri egiten gaituzten ezaugarriak babesten, guttienik ere. Hau da frantses ezabatze politika, arrabotsik gabeko erabaki ondoriotsuak, pixkanaka, gure lurrari lotzen gaituzten elementu guztien desagerpena laguntzea. Datozen hamabost urteetan hogeita bost mila biztanle gehiago aurreikusiak dira, hau da planifikatzen dena, eta ez bertakoen garapena, hau da nonbait pentsatutakoaren ondorioa. Bertako batzuen parte hartzearekin noski!

Hizkuntz politikaren inguruko proiekzioak aipatu dira berriki, Max Brisson buru. Diagnostikoaren aldetik, adostasun nabarmena sumatzen da hizkuntzaren pasabide desberdinetan ari direnen aldetik. Haatik, pazientzia izugarria behar dute aspalditik errepikatzen dutena oraindik ere plazaratzeko, ardura politikoa dutenekin debatitzeko eta medioen eskatzeko. Gaur, medioak falta baitira oraindik, politikoak oso arduratsu agertu nahi badute ere. Lortzen diren guttienekoek, lehenagokoak baino gehiago direnek noski, babesa ez dute segurtatzen. Ezabatze politika denborarekin ari da jokatzen. Betiko politika daramate, eraginkorra izan denez zergatik aldatu!

Hauteskundeak heldu direnez, ateak bortxatu beharko, beste erremediorik ez.