Xamar:«Herri honek beti jakin du bere hizkuntza zuela oinarri»


2021eko uztailaren 19an
Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara, jarrai dezagun txikitik eragiten.
Hizkuntza, historia eta hiztunak. Horra hirutasuna Euskara Jendea lanean bildurik. Xamar (Garralda, Xamarrena etxea, 1956) dugu egile, Pamiela argitaletxearen eta Zenbat Gara elkartearen eskutik. Aurreko Orekan. Herri eta hizkuntzen ekologiaz lanean aztertu zituenak osatu ditu. Herria eta hizkuntza izan ziren estakuru orduan eta dira orain aitzakia. Liburu berrian, hala ere, Orhipean hartan erabilitako molde erakargarrira itzuli da.

Euskara Jendea. Gure hizkuntzaren historia, gure historiaren hizkuntza. Izenburuak berak dio: euskararen eta Euskal Herriaren historia, biak bat eginik.
Nire akats edo bertute izan liteke. Jende ikasia oso espezializatuta dago. Gramatikariak batetik, historialariak bestetik, soziologoak... Ni, aldiz, ez nago deusetan espezializatuta. Dena interesatzen zait eta, irakasle eta hiztun gisa, bizia interesatzen zait, era guztietara. Euskara Jendea gure hizkuntzaren historia da, hiztunen bidez kontatua. Edo, alderantziz, hiztunen historia, hizkuntza ardatz harturik. Ezin dira bereizi. Hizkuntzaren bidez gara euskaldun. Bestenaz, beste zerbait ginateke.

Zergatik merezi du iraganari begiratzeak?
Etorkizuneko gakoak, anitzetan iraganean dira. Gako horiek behin eta berriz errepikatzen dira: zergatik, zertarako, nola motibatu, nola egin aitzina euskara atxikiz... Gure historian dira horiek eta azalera ekarri nahi izan ditut, ez justifikazio bila joateko, ohartarazteko baizik. Etorkinak, multikulturalitatea, mestizajea... gai berriak direla iruditzen zaigu, baina ez da horrela: betidanikoak dira, bizi-bizirik izan dira gure artean.

Kontzeptualizatu gabe.
Horixe. Kontzeptualizatu eta definitu gabe. Multikulturalitatea? Mestizajea? Bizirik diren kultura guztiak dira etengabeko mestizaje baten ondorio. Bizirik daudelakotz! Ez dugu kultura isolaturik aurkitzen, ezta Ozeano Barearen erdian dauden uharteetan ere. Batetik edo bestetik heldu zaien eraginpean izan dira.

Liburuan diozuna, tradizioa aldatzen ari da, eta etengabe gainera.
Bai, tradizioa bai. Jantzi eta ohiturak. Txapela eta beste. Baina herri honek beti jakin du hizkuntza propioa zuela funts eta oinarria. Etorri zaizkigun eraginak gorabehera, badakigu zer dugun bertakoa eta jatorrizkoa, eta kontzientzia hori ere beti atxiki da. Inportantea da hori nabarmentzea.

Hortaz, ez gara herri isolatua izan.
Sekula ere ez.

Hizkuntza isolatua izateak pentsarazi ote digu, bada, herria bera ere isolatua dela?
Hori, batetik. Bestetik, berriz, historialariak gure anormalitate historikoa ezin azalduta dabiltza. Alegia, nola da posible herri honek iraun izana beste guztiak desagertu direnean? Erromatar garaian, bereziki; erromatar uholdea Europan zabaldu ondoren, ordu arteko hizkuntzak desagertu edo erromanizatu ziren, latin inguruko izatera egin zuten, gure herriko hizkuntza izan ezik. Eta nola azaldu dute hori historialariek? Betikoa: «herri basa, interes txikikoa, isolatua...». Ez da egia! Euskaldunok erromatar legioetan parte hartu genuen, historikoki dakigunez. Gainera, hizkuntzalariek garbiki erraten digute gure hiztegiaren %60-65 latinetik datorrela. Horrek isolamendua adierazten al du?

Justu alderantzizkoa.
Interakzio ikaragarria baina, kasu, bertan urtu gabe, oinarriari eutsiz baizik.

Zertaraino elikatu du mito hori geure nazionalismoak?
Ezjakintzatik abiaturik.

«Euskaldunak munduan ez dugu parerik» kantatzen genuen gure gaztetan.
Munduan ez dugu parerik... Mundua oso zabala da eta ez dugu ezagutzen. Geure burua ere ez dugu ezagutzen, hortik kontuak! Gainerakoei buruz aritzeko maneran gara!

«Geure burua ere ez dugu ezagutzen». Horregatik zaizkigu beharrezko taju honetako lanak.
Hori da nire ustea. Bertzenaz, egina egon balitz ez nukeen egingo. Nire ustez, herri honetan izugarrizko leizea dago egiten den ikerketaren eta jendeak, oro har, bere buruaz duen jakintzaren artean. Alde handi hori orekatu behar da, eta hor kokatu dut nik lan hau: jendearen eskuera jarri ikerketa. Jendeak galdetzen dit: «Nondik atera duzu hori?», eta nik: «Baionan argitaratzen den historia aldizkari bateko halako zenbakiko artikulu bat». «Eta beste hori, non irakurri duzu?». «Bada, Bizkaian argitaratzen den hizkuntzalaritzari buruzko argitalpen batean Beñat Oihartzabalek egindako lan ikaragarri bat». Hor da jakintza. Hori transmititzea dugu problema.

Liburuan ageri den mapa bat dut hizpide, «euskaldunen ehunekoa eskualdeka» dio, Siadecorena da, 1979koa. Ezagupena asko hazi omen da harrezkero.
Ezagupena bai, hazi da, baina ez hizkuntza komunitatearen trinkotasuna. Hori ez. Sintomak ere, hizkuntzaren kalitatea dela eta... gaitza dela uste dute, baina sintomak baino ez dira. Sintomak. Lizarraga Elkanokoak idazten zituen predikuak zer dira, bada? Adibidez: «jendeak ze gogorra nola peña». Egiturak osoki erdarazkoak ziren, galtzeko zorian zen euskara. Eta galtzera heldu zen. Izan ere, hizkuntzak ez du egiten perfektu izatetik erdara izatera, ez. Graduak daude. Elebitasuna? Hemen, elebitasuna? Hemen diglosia dago! Diglosia, garbi.

EAEn euskararen normalizazio legea legebiltzarrean lantzen ari zirenean, lege-testuan euskararen «egoera diglosikoa» aipa zedin saiatu omen ziren batzuk. Baina ez zen lortu. Elebitasunaz ari gara beti, diglosia kontuak bazterturik.
Kontzeptuak disimulatzeko joera dugu, eta hori da problema. Diglosia. Euskara ikasten duten gazteak eta, ez dira elebidunak, diglosikoak baizik. Erdara dute nagusi. Euskara, erdarakadaz betetako bat, diglosikoak direlakoz. Hori dela eta, Orekan liburuak bazuen asmo didaktiko bat. Funtsean, materiala irakasleen esku uztea zen asmoa, gazteei hizkuntzen ekologiaz erakusteko, gazteei erakustea beren egoera zein den, ustez eta euskaldunak diren, eta diglosikoak dira. Duela hamasei bat urte Katalunian izan nintzen eta guztiz harritu nintzen ikusirik UBIko gazteek soziolinguistika lantzen zutela: hizkuntza borroka, diglosia, duintasuna eta gisako horretako gaiak. Eta, bidenabar erranik, Txepetx erabiltzen zuten eredutzat, kontzeptu horiek esplikatzeko. Duela hamasei urte! Eta Txepetxek landutakoak! Axular nor zen erakusten diegu, eta on da, baina, ez al da inportanteago erakustea...

Beren baitan gertatzen dena.
Horixe, adibidez. Luzaro irakaskuntzan jardun dut lanean Iruñean. Ikasle ohiekin topo egiten dudalarik, konturatu naiz errutasun konplexua barneratzen ari direla. Baina arazoa ez da beraiena.

Aldiz, irakaskuntzan egin ditugu ahaleginik handienak. Eginahalak eta bi.
Dena, irakaskuntzaren bidez konponduko dugulakoan. Barkatu, hizkuntzak erabilera soziala du, eta eskolak sekula ez du hizkuntza salbatuko. Orain dela mende eta erdi horixe zioen Agustin Iturriagak. Eta duela ehun urte, berriz, Sabino Aranak idatzi zuen. Erabilera soziala da gakoa.


Azkenak
2025-03-26 | Aiaraldea
Eusko Jaurlaritza “prest” Guardian Laudioren erosketan parte hartzeko

Horrela adierazi du Mikel Jauregi Industria, Trantsizio Energetiko eta Jasangarritasun sailburuak.


Munduko energia kontsumoaren igoera eragin dute industriaren, AAren datu baseen eta bero boladen areagotzeek 2024an

Energiaren Nazioarteko Agentziak (IEA) astelehenean argitaratutako txostenaren arabera, %2,2 igo da energia eskaria 2024an aurreko urtearekin alderatuta, besteak beste, egiturazko arrazoi hauengatik: beroari aurre egiteko argindar gehiago erabili beharra, industriaren kontsumoa... [+]


2025-03-26 | Sustatu
Prezio “dinamiko” eta puztuen susmoa etxebizitza aurkitzeko atarietan

Espainiako hedabideetan aurkitu dugu albistea, salaketa egin dutela Fotocasa eta Idealista etxebizitza-atarien kontra, prezioak manipulatzen dituztelakoan. Salaketan ez dugu manipulazioaren deskribapen zehatzik aurkitu, baina Ameriketako Estatu Batuetan agertu den salaketa... [+]


“Hezkuntza Sailak bileran guri hitzez esandakoari uko egin zion gero”

Non daude talka handienak eta zenbateraino dago gertu akordioa, EAEko hezkuntza publikoko irakasleentzat? Greba ziklo luzeari amaiera emateko sukalde lanaren eta gakoen inguruan mintzatu gara, STEILASeko bozeramaile Haizea Arbiderekin. “Grebak bertan behera utziko... [+]


Protestak piztu dira Turkian, Istanbulgo alkate eta Erdoganen aurkari nagusia atxilotu ostean

Ekrem Imamoglu Erdoganekein lehiatzekoa da hurrengo presidentetzarako bozetan, CHP Herriaren Alderdi Errepublikanoa alderdiaren hautagaitzara aurkeztu den bakarra baita. Ustelkeria eta "terroristekin kolaboratzea" egotzi diote, eta bere atxiloketaren ostean piztutako... [+]


Hezkuntza publikoko irakasleen greba egunak %75eko jarraipena izan du, sindikatuen arabera

Astelehen arratsalde-gaueko negoziaketa bilera luzearen ostean aurreakordiorik lortu gabe, EAEko hezkuntza publikoko irakasleak grebara deituak izan dira berriz ere; urtea hasi denetik bosgarren greba eguna izan da asteartekoa. Lanuzteek %75eko jarraipena izan dutela adierazi... [+]


Elkarretaratzeak egin dituzte Euskal Herriko dozenaka hezkuntza zentrotan, Israelek hildako haur palestinarrak oroitarazteko

Gure Haurrak ere Badira ekimenak deituta, Israelek azken egunetan Gazan hildako gehienak haurrak direla salatu dute. Gobernuei eta erakundeei Israelekin harreman oro etetea ere exijitu diete, "genozidio honen aurka argi eta tinko" lerratu daitezen.


Biktima gisa aitortzeko txostenak jaso dituzte Pasaiako segadan eraildakoen eta Rosa Zarraren senideek

Azken astean ezagutarazi moduan, Eusko Jaurlaritzaren Balorazio Batzordeak txosten banatan aitortu ditu estatuaren biktima gisa. Justizia sailburuak ekitaldi pribatu banatan entregatu dizkie dokumentuak.


Koordinakundea eratu dute, Bigarren Mundu Gerran deportatu zituzten euskal herritarrak ezagutarazteko

Deportazioaren Memoriarako Euskal Koordinakundeak aintzat hartu nahi ditu Hego Euskal Herrian jaio eta bizi ziren, eta 1940tik 1945era Bigarren Mundu Gerra zela eta deportazioa pairatu zuten herritarrak. Anton Gandarias Lekuona izango da haren lehendakaria, 1945ean naziek... [+]


Askatu dute kolonoek jipoitu eta militarrek atxilotutako Oscar saridun palestinarra

No other land dokumentalaren zuzendari Hamdan Ballal kolono sionistek jipoitu zuten astelehenean bere herrian, beste hainbat palestinarrekin batera, eta Israelgo militarrek eraman zuten atxilo ondoren. Astarte goizean askatu dute.


ANALISIA
Brandt eta Gorvatxov, non zaudete?

Hitlerren armadak milioika sobietarren heriotza ekarri zuen Bigarren Mundu Gerran Sobiet Batasuna inbaditu zuenean. Gerra amaituta, Iosif Stalinen obsesioa zen Alemania eta Errusia artean babes herrialde-lerro bat osatzea; horra, besteak beste, Varsoviako Itunaren sorrera... [+]


Jaurlaritzaren proposamenak Lehen Mailako Arreta “are gehiago prekarizatzea” ekarriko lukeela adierazi du Espainiako Osasun Ministerioak

EAEn BAMEa (famili medikuen formazioa) lau urtetik hiru urtetara jaistea eskatu du Jaurlaritzak. Osakidetzaren "larritasunaren" erantzukizuna Ministerioari bota dio Jaurlaritzako Osasun sailburu Alberto Martinezek: "Ez digute egiten uzten, eta haiek ez dute ezer... [+]


2025-03-25 | Mikel Aramendi
ANALISIA
Hego Korea: ‘impeachment’-aren kulebroia amaitzear da, baina krisi politikoa ez

Kolpismoaren lehen ikasgaiak errepasatu gabe, abenduaren 3an Hego Koreako Yoon presidenteak jo nahi izan zuen estatu-autokolpeak sututako krisi politiko erraldoia kitatzeko asko geratzen da oraindik. Baina haren porrotak abian jarritako impeachment prozedura amaitzear da.


Nafarroako Euskaraldiaren hamaikakoa, prest

Euskaraldiaren hamaikakoa aurkeztu dute Nafarroan: Julio Soto bertsolaria, Edurne Pena aktorea, Julen Goldarazena musikaria (Flakofonki), Claudia Rodriguez  Goxuan Saltsan taldeko abeslaria, Eneko Garcia (Albina Stardust), Yasmine Khris Maansri itzultzaile eta kazetaria,... [+]


Eguneraketa berriak daude