Ihesi: 50 urte eta gero, dunaz jantzi da hondartza


2021eko uztailaren 19an

1956ko otsaileko enbatak Laidako dunak eta hondartza suntsitu ez ezik, Europako kostalde atlantikoa zigortu zuen, Galiziatik hasita Holanda baino haratago. Holandak itsasoari irabazitako lautada ureztatu zuen. Milaka eta milaka kilometrotan inarrosi zuen harea eta dunak deuseztatu, portuak kolpatu eta, Urdaibaira etorrita, estuario barruan ziren ortu emankorrak gazitu zituen; urtean hiru uzta biltzen zituzten lurrak alferrik galdu ziren, alegia.

50 urteotan asko aldatu dira gauzak Urdaibai inguru honetan. Besteak beste, azken mende erdigunean sortu zen ontziolak egun itsasontzi handiagoak eraikitzen ditu eta, beraz, Muruetatik itsasoraino doan ubidea sakontzeko dragatuak egin izan ditu. Bestalde, aisiarako edota kirolerako ekai bihurtu dira olatuak Mundakako talaiaren aurrean. Bisitan etortzen ziren Zeelanda Berriko jendeak ospea eman zion «ezkerreko olatua»ri; berezia izanik, surflarien estimua lortu du. Hain famatu egin da, ezen Billabong munduko surf sariketan parte hartzen duela Mundakak. Bi berezitasun horiez gain, badute Laidako duna berriek beste duna sistemekin zerikusirik: hondartzara doan jendearen eragina.


Boluntarioek sortutako lan aitzindaria

2001. urtean, Urdaibaiko Galtzago-rriak taldeko boluntarioek Laidak zituen aukerak aztertzeari ekin zioten, ikerketak, materiala eta hainbat metodologia bilduz. Horrela abiatu zen Laidako dunak berreskuratzeko egitasmoa. Esperimentua dela esan daiteke, gure kostaldeko beste hondartzetan duna sistemak berreraikitzeko balio dezakeelako. Lan horretan aritu dira Urdaibaiko Patronatua eta Euskal Herriko Unibertsitateko Harea Ikerketa Taldea. Halaber, Europako Batasuneko LIFE programaren laguntza eta ikuskaritza du ekinbideak, 2004. urtetik 2007ra. Kontuan hartzeko da Unescok Urdaibai Biosfera Erreserba izendatu zuela duela hamarkada bi. Ez da, beraz, parke naturala edo biotopo babestua. Halaber, Urdaibain lanean ari direnek garrantzia handia ematen diote arlo sozialari eta, modu batera edo bestera, garapen jasangarrirako bidea jorratu nahi da.

Manuel Monge geologoa da, Harea Ikerketa Taldeko kide eta proiektuaren koordinatzailea. Laidako hondartza berezia dela dio: «Dunak sortzeko behar diren hiru elementuak dauzka: harea bera, harea garraiatzeko indarra eta metatzeko lekua». Harea garraiatzeko indarra haizeak eta marea korronteek ematen dute. Bere esanetan, Euskal Herriko hondartzarik gehienetan, normalean, amildegi bat dago atzean eta hego-haizeak ez du Laidan bezala jotzen. Hortxe datza ezberdintasunik nagusiena. Ipar-haizeak gehiago jotzen badu ere, zailago egiten zaio harea bustia mugitzea. Hego-haizeak, aldiz, harea partikula solteak garraiatzen ditu haizearen indarra 16 kilometro ordukoa baino handiagoa denean. Eta hori beste inon baino sarriago gertatzen da Urdaibain. «Iparrak gehiago jotzen du hegoak baino -azpimarratu du Mongek-, baina harea bustia edo sikua izate horrekin orekatuta geratzen dira indar biak (hegoa eta iparra). Eta dunak egonkorrak direla ikusi dugu».


Dragatuak eta Mundakako olatua

Euskal Herriko dunarik gehienak hirigintza lanen eta porlanaren azpian geratu badira ere, Urdaibain bestelakorik ere gertatu da. 1973. urtetik aurrera, urte gutxiko maiztasunarekin Urdaibai itsasadarreko ubide nagusia dragatu ohi da, Muruetako ontziolako itsasontziak atera ahal izateko. Horren eraginez, harea piloak metatzen joan dira itsasadar barrutik kanporantz. Hala, urteen poderioz hareatzak pilatu dira Busturiako San Kristobal auzoko paduretan, Axpe auzokoetan, Sukarrietako Kolonia atzealdean eta, azkenik, Laidan. Tokiok landarez jantzi dira eta duna bilakatu.

2003.urtean beste dragatze bat egin zen eta ubidetik ateratako harea nonbaitera bota behar izan zuten. Azkenik, harea Laidako hondartzan, hegoaldeko marea gaineko zonaldean pausatzea erabaki zuten, hegoaldeko haizearen eraginez dunak elikatzeko asmoz.

Baina marea korronteek, ubide zaharreko ildoa hartuta, itsasorantz harea gehiegi garraiatu eta Mundaka aurrean pilatu zuten, itsasadarraren bokalean, hain juxtu hain famatua den Mundakako olatua sortzen den lekuan. Horrek, surflarien zoritxarrerako, olatua kaltetu zuen, ez bide zuen behar bezala apurtzen. Joan den neguan, ostera, berriro bueltatu da ohiko olatua, unibertsitateko ikerlarien esanetan.

«Dunetarako ekarpen estra izango zela pentsatu zen orduan -azaldu du Eusko Jaurlaritzako Biodibertsitate zuzendari Elisa Sainz de Murietak-. Dunen proiektua martxan zen eta draga egin, egingo zen. Estuario sistemak, ordea, oso ezegonkorrak dira eta sedimentaziorako joera dute». Ingurumenaren arloan ez dago soluzio errazik eta faktore asko hartu behar dira gogoan. Sainz de Murietaren arabera, eragile naturalak zenbat eta gehiago aztertu, orduan eta errazagoa izango da erabakiak hartzea.


Dunak mantentzeak hondartzari on egiten dio

Onura nabarmenak dakarzkiote dunek hondartzari. 50eko hamarkadan deuseztatu zirenetik, forma asko izan ditu Laidak. Hareatza txikia izan da urte luzetan, itsasgoran apenas lekurik gabekoa. Haizeek eta korronteek lekurik leku garraiatu izan dute harea. Dunekin, ostera, jendearentzako lekua zabaldu egin da eta udan ez ezik beste urtaroetan ere eguzkia hartzeko aukera eman du, dunek ipar-haizetik babesten baitute.

Mantentze lanak Urdaibaiko Patronatuaren esku daude, 2007. urtean Europako proiektua amaitu arte behintzat: dunen perimetroan taket eta soka berriak ipini dira, dunak garbitu dituzte eta landareak berriz landatu dituzte. Era berean, Urdaibaiko Patronatuak sentsibilizazio eta hezkuntza kanpaina abiatu zuen Laidako hondartzan. Besteak beste, informazio panelak, triptikoak, bideoak eta gidariak jarri dituzte, ume, gazte zein nagusiei bertako landaredia, animaliak eta paisaia errespetatzeko eskatuz. Hala ere, Sainz de Murietak argi utzi du ez dutela ezer debekatu nahi, kanpaina ez dela «ezin da hemendik igaro» motakoa.

Bizkaia eta Gipuzkoako beste duna sistemen mantentzeaz galdetuta, Biodibertsitate zuzendariak argi utzi du legearen arabera Jaurlaritzak Urdaibain eta Txingudiko badian baino ez duela eskumen zuzena. Gainontzekoetan tokian tokiko udalak dira ardura dutenak eta, Bizkaiko kasuan, udalerriek Aldundiari utzia diote ardura. Herri dezente dira dunen mantentzea indarberritzeko lan ugari egin beharko dutenak, Zarautz kasu.

Elisa Sainz de Murieta: «Harearen ubideratze prozesua saihestea da helburua»
Elisa Sainz de Murieta Eusko Jaurlaritzako Biodibertsitate zuzendaria da. Laidako hondartzan dunak berreskuratzeari buruz mintzatu gara berarekin.

Nolakoa da dunak sortzeko Urdaibain ematen den harea mugimendua?
Harea kopurua beti da berdina Urdaibain. Leku batetik kentzen dena bestera joaten da. Eta dunak dira garraio hori eragozten duten bakarrak. Harea duna batean egonda landareek harrapatu eta bertan metatzen badute, harea hori ez da berriro garraiatuko eta beraz ez da ubidera (Urdaibaiko kanalera) berriro bueltatuko.

Zein onura ekarriko ditu dunen berreskurapenak?
Patronatuan uste dugu dunen berreskurapenak dragatuaren arazoa arindu egingo duela. Argi izan behar da betirako dragatzerik ez dela existitzen. Itsasadar batean gaude eta estuario sistema sedimentuz betetzen da, bai itsasotik datozen sedimentuez, bai ibaiak ekarritakoez eta ibaia eta itsasoaren arteko lehian itsasoak irabazi ohi du. Argi dago Laidako LIFE proiektuaren xede nagusia dunak berreskuratzea dela, baina bidenabar, honek harearen ubideratze prozesua astiroago egitea eta denboran mantsotzea dakar.


Azkenak
Osakidetzan egiturazko eta egiazko konponbideak eskatu dituzte Gasteiz, Bilbo eta Donostian

Milaka pertsona kalera atera dira larunbatean, Eusko Jaurlaritzari eta Osasun Sailari "konponbide errealak" eskatzeko, Osakidetzaren arazo estrukturalak konpon ditzaten.


Aroztegiari ezetz esan dio jende oldeak Iruñean, eta auzipetuen absoluzioa eskatu du

Milaka eta milaka lagun elkartu dira larunbat bazkalondoan Iruñean, Baztango Aroztegiaren makroproiektuari aurkakotasuna adierazteko eta maiatzean epaituko dituzten zazpi auzipetuen absoluzioa eskatzeko. Bideoz grabatu dugu amaiera ekitaldiko hitzartzea [albistearen... [+]


Bonus track: non dago saria?

Jan-edanean zeuden denak, itxuraz alai, baina baten bat urduri zebilen aperitibo eta aperitifa artean. Bigarrenez jasoko zuen saria, baina eskuetan edukiko zuen lehenbizikoa izango zen. Eta urduri zegoen, oroigarriak bulegora heldu beharra zeukalako, joder. ARGIA Sariak ez dira,... [+]


Argia Sarien kronika
Galga azkartasunari

Gauzak bizi eta azkar aldatzen badira ere, zenbait kontu ez dira aldatzen: Argia Sarien ekitaldia da horietako bat. Horixe esan dio kronikagile honi beharrera etorri den kanpoko kazetari batek, ARGIA asko aldatu dela esatearekin batera, sari-banaketa hasi aurretik. Onerako ari... [+]


2025-01-31 | ARGIA
Interneteko Argia Saria: Oroibidea

Galtzaileen herri ondarea sarean jartzeko erakunde publiko batetik egindako ahaleginagatik, ahots gabeen ahotsa entzuteko aukera emateagatik, eta batez ere, Nafarroak aitzindari izaten segi dezan oroimen historikoa berreskuratzeko bidean, Interneteko Argia Saria Nafarroako... [+]


2025-01-31 | ARGIA
Banatu ditugu euskarazko komunikazioaren 2025eko Argia Sariak

Sei sari banatu ditugu aurten: ikus-entzunezko saria EITB Kultura telebista saioari eman zaio, prentsako saria Irutxuloko Hitza Donostiako hedabideari, entzunezko saria BaDa!bil podcastari, interneteko saria Oroibidea bilatzaileari eta komunikazio kanpaina onenaren saria Altxa... [+]


2025-01-31 | ARGIA
ARGIAko lantaldearen mezua: Mundu ilunean, ARGIA gehiago

Onintza Irureta Azkunek egin du hitzartzea ARGIAko lantaldearen izenean:

"ARGIAko komunitatea osatzen duten milaka lagunetako batek berriki adierazi digu batzuetan ARGIA iluna dela, barruak mugiarazten dizkion albiste gogorrak daudela. Lan ona egiten dugula, baina... [+]


2025-01-31 | ARGIA
Urteko kanpaina onenaren Argia Saria: Altxa Burua

Seme-alabek lehen mugikorra izateko adina atzeratzeko eskolaz eskola egindako lanagatik eta lortutako emaitzengatik, ikastetxeak mugikorrik gabeko arnasgune izateko borrokagatik, kanpaina onenaren Argia Saria guraso elkarteek osaturiko Altxa Burua ekimenarentzat izan da... [+]


2025-01-31 | ARGIA
Merezimenduzko Argia Saria: Ene Kantak

Hamabost urteotan gazteenen artean euskara sustatzeko egindako lanagatik eta lortutako arrakastagatik,  Merezimenduzko Argia Saria Ene Kantak proiektuarentzat izan da. Saria Nerea Urbizu, Fermin Sarasa eta Jesus Irujok jaso dute.


2025-01-31 | ARGIA
Entzunezko Argia Saria: BaDA!bil podcasta

Entzunezko Argia Saria BaDA!bil podcastak jaso du, Hiru Damatxo ekoiztetxeak ekoitzitakoa, eta Gerediaga elkarteak eta EITBk finantzatutakoa. Podcastak kulturgintzan dabiltzan lau mahaikidez osaturiko bost mahai inguru jaso ditu Durangoko Azokaren bueltan. Saria jaso dute Amets... [+]


2025-01-31 | ARGIA
Prentsako Argia Saria: Irutxuloko Hitza

Prentsako Argia Saria Irutxuloko Hitza-rentzat izan da, eskuin muturraren igoerari egindako jarraipenagatik eta talde erreakzionarioen benetako aurpegia erakusteko kalean hor egoteagatik. Aurten 20 urte beteko ditu Donostiako hedabideak. Aizpea Aizpurua, Andrea Bosch,... [+]


2025-01-31 | ARGIA
Ikus-entzunezko Argia Saria: EITB Kultura

EITB Kultura telebista saioak jaso du Argia Saria euskal kulturgileen lana bistaratzeagatik, Euskal Herriko txoko guztietako proiektuak telebista publikora ekartzeagatik, eta egiten duten kalitatezko ikus-entzunezkoagatik. Saria Leire Ikaranek eta Kerman Diazek jaso dute, Berde... [+]


Calexit, Kaliforniaren independentzia bilatzen duen ekimena

Ekimenak erreferendum eskaera egin du eta Shirley Weber estatu idazkariak onartu. Orain, prozesuari jarraipena emateko, 546.000 sinadura lortu behar dituzte datorren uztailerako. Marcus Evansek egin du eskaera.


Eguneraketa berriak daude