Arrantzaren etorkizuna hodei ilunez beteta dago. Hala uste du, behinik behin, Jaime Tejedorrek, Gipuzkoako Arrantzale Kofradien presidenteak: «Orain dela urtebete nioen Zaintza Intentsiboko Gunean geundela, eta hortxe jarraitzen dugu, gaitza ezagututa ere ez dugulako hura sendatzeko neurririk hartzen». Gaitz horren berri eman digu laburrean Tejedorrek: «Europako Batasunaren politikak ez ditu oinarritzat itsasoaren ondasunak eta arrantzaleen beharrak. Aitzitik, estatuei, industria handiari, errentagarritasunari... begira ari dira. Hain merkatu globalizatuan, arraina neurriz harrapatzea ez da errentagarria honezkero; hala, ondasunak xahutzen ari dira, eskulangintzako bitartekoak erabiltzen ditugunon kaltetan».

Globalizazioak beste ondorio bat dakar: arraina edonondik etortzen da gaur egun. Euskal Herriko arrantza-porturik handiena lehorrean dagoela esaten dute askok. Forondako aireportuan, hain zuzen. Mundu osotik datorkigu arraina, eta merke gainera. Lehiatzeko, ezin garestiegi saldu hemengoa. Hala, kasu askotan gure arrantzaleek orain dela hamar urteko prezio bertsuan saltzen dute arraina, gastuak -erregaia batik bat- nabarmen hazi diren arren. Arrantza beti izan da lanbide gogorra, eta askotan horri leporatu izan zaio sektorearen gainbehera: gazteek ez omen dute gehiago itsasora nahi. Hori egia izanik ere, ezin daiteke ukatu arrantzak garai bateko pizgarriak galdu dituela gainera. Lehen, sikiera, diru-sari hobea lortzen zen lanaren truke.

Hori horrela, euskal arrantza-ontzidia etengabe murriztuz doa, eta zenbait portutan guztiz desagertu da dagoeneko: Zumaia, Deba, Hendaia... Beste askotan gutxi batzuek eusten diote, iraganaren oroigarri. Badira, azkenik, oraindik sendo antzean dabiltzan bospasei portu -Bermeo, Ondarroa, Getaria, Hondarribia, Pasaia...-, eta askoren ustez horiek izango dira, urte gutxiren buruan, Euskal Herriko arrantza-portu bakarrak.

Eusko Jaurlaritzako Arrantza Zuzendaria, Josu Santiago, baikorragoa da. «Egia da gero eta ontzi gutxiago dagoela, baina gero eta ontzi hobeak dira. Eta hemen arrantza egiten jarraituko da. Sektore batzutan egora latza da, bai, baina ez guztietan, denetik dago eta. Badira ondo dabiltzanak ere». Santiagok dio euskal herritarrok -EAEkook behintzat- Kantauri itsasoko arrain freskoa jaten segituko dugula luzaroan, «arrantzale gutxiago egon arren eta kanpotik arrain asko ekarri arren». Langile kopuruari dagokionez, Santiagok uste du ez dela askoz gehiago murriztuko hemendik aurrera. Gainbehera ez da geldituko, baina motelagoa izango ei da. «Ontziak berritu dira, aurrerakuntza teknikoz hornitu dira... Lan egiteko baldintzak hobetzea da orain dugun erronka, arrantza erakargarri bihurtu, sektorea egonkorra izateko».

Eusko Jaurlaritzak arrantza sustatu nahi duela dio, eta arrantzaleek eurek aitortu egiten dute ahalegin hori, Jaime Tejedorren hitzei kasu egitera bederen. Azpiegiturei dagokienez ere, Andoni Idoiaga Portu eta Itsas Gaietako Zuzendariak dio arrantzak duela lehentasuna: «Gure egitasmo nagusiak, oraintxe, Ondarroan lonja berria eraikitzea eta Bermeokoa egokitzea dira. Baditugu beste proiektu batzuk ere, ez hain garrantzitsuak, Getarian, Hondarribian... arrantzari begira beti».

Kontuak kontu, arrantzaren gainbeherak ez ditu euskal portuak hustu. Olgetako ontziek bete dute arrantzaleek utzitako lekua, edo beste barik kirol-portu berriak sortu dira, gorantz doan eskari bat asetzeko. Orain dela hamar urte, kirol-portu bakarra zegoen Hego Euskal Herrian. Getxon, hain zuzen. 1997an zabaldu zen bigarrena, hiri berean eta lehenengotik oso hurbil; momentuz, hori da Euskal Herriko handiena, Hendaiakoarekin batera: 830 amarraleku inguru dago bakoitzean.

Getxokoaren ostean kirol-portu gehiago egin da Hegoaldean: Zumaia, Getaria, Donostia, Hondarribia, Bermeo... Zerrenda gizenduz doa gainera, uda ostean zabalduko baita Oriokoa. Gehienetan, betiko arrantza-portuaren barruan egokitutako guneak dira. «Guztiz logikoa da, arrantza behera doala ikusita, kirola egiteko erabiltzea lekua. Badaukagu ura, badauzkagu hornikuntzak... eta gero eta jende gehiagok dauka zaletasuna». Hala mintzo dena Guillermo Garate da, Euskal Kirol Portuak (EKP) elkarte publikoko zuzendari nagusia. Gaur egun, Bizkaia eta Gipuzkoako kirol-portu guztiak kudeatzeaz arduratzen da EKP, Getxokoak eta Zumaiakoa izan ezik. «Elkartea 2000. urtean sortu zuen Jaurlaritzak, kirol-portuak sustatu eta kudeatzeko. Jaurlaritzak eraikitzen ditu portuok, eta gero EKPren esku jarri».

Olgeta-sektorea, hortaz, ez da berez hazi, erakunde publikoek sustatuta baizik. Edo alderantziz izan da? «Betiko kontua da hori: zer lehenago, arrautza ala oiloa?», galdetzen du Guillermo Garatek. Adolfo Zabala, Euskal Herriko Kapitain eta Patroien Elkarteko presidentearen ustez, «errepiderik ezean alferrik da autoa edukitzea; beraz, nork nahi du ontzia, hura uzteko ganorazko porturik ez bada? Argi dago Jaurlaritzaren ahaleginari esker zaletasuna sortzen ari dela». Edo, sortu baino, XX. mendeko lehen hamarkadetan galdutako tradizioa berreskuratzen ari dela uste du Zabalak. «Azken urteotan, diru aldetik gaitasun handiagoa dugula-eta, itsasoa aisialdi gune modura ezagutzen hasi gara berriro».

Zabalak aipatutakoarekin bat datoz iturri guztiak: herritar xehearen patrika gizentzeak zerikusi handia izan du olgetako nautika berpiztean. Dena den, ez da eman dezakeen bezain zaletasun garestia. Ontzi gehienek auto baten prezioa dute, eta kirol-portuetako amarralekuen alokera ia edonoren esku dago. Besterik da mantenua, baina arlo horretan beste zaletasun batzuen pare dago olgetako nautika, Adolfo Zabalak azpimarratzen duenez.

Bizkaian eta Gipuzkoan kirol-portu dira; Lapurdin, laket-portu. Hitza gaztelaniatik edo frantsesetik hartu, hori da aldea. Izena gorabehera, Iparraldean askoz sendoagoa da tradizioa, Frantziako Estatu osoan bezalaxe. Eusko Jaurlaritzak eskarmentu hori baliatu nahi du, Andoni Idoiaga Portu Zuzendariak azaldu digunez: «EAEko kirol-portuak Euskaquitaine izeneko erakundean daude, Iparraldeko hirurekin eta Akitaniako beste birekin batera. Uste dut hori ona dela guretzat, haien kalitate maila bera lortze aldera».

Hendaia, Donibane-Ziburu eta Angelukoa dira, hain zuzen ere, lapurtar itsasertzeko laket-portuak. Donibane-Ziburukoa da apalena; beharbada, Iparraldean geratzen den arrantza-portu bakarrarekin partekatu behar dituelako urak. Xabier Martiarena ziburutar arrantzaleak dioenez, «duela 40 urte dago zabalduta hemengo arrantzaleengan politikariek arrantza baztertzen duteneko ustea, laket-portuaren mesedetan. Baina arrantzaren gainbeherak beste arrazoi batzuk ditu».

Antzeko iritziak topa ditzakegu Hego Euskal Herrian. Joxemi Zumalabe elkartearen Fite! aldizkariaren azalak, berbarako, honela zioen 2003ko urtarrilean: «Mutriku, hurrengoa Euskal Herriko kirol portuen festan». Eusko Jaurlaritzak bertako portuan kanpo-dikea egiteko agertutako proiektuak eragin zuen izenburu hura; orain, lanak ondo aurreratuta daudenean, ildo beretik doa Iñigo Agirre, Mutriku Natur Taldeko kidearen iritzia: «Jaurlaritzak kirol-portuak sortu nahi ditu kostalde osoan, klonak bailiran. Denak eredu berari jarraituta. Nik kirol portuen aurka ez daukat ezer, zaletasun bat da beste edozein bezala, baina diru publikoarekin proiektu pribatuak finantzatzea -eta kirol portua horixe da- onartezina da. Gainera, eremu publiko batean». Mutrikun, hala ere, gatazkaren muina ez da kirol-portua bera, Jaurlaritzak hasitako lanek askoren ustez eragingo dituzten kalte ekologiko eta paisajistiko itzelak baizik.

Bestetik, eta Agirreren ustez, kirol-portuak ez dio Mutrikuri Jaurlaritzak iragarritako onurarik ekarriko. «Lanpostuak? Getxon bai beharbada, baina Mutriku ezin daiteke Getxorekin konpara. Zumaiarekin konparatu beharko genuke, eta Zumaiari zer on egin dio kirol-portuak? Bat ere ez. Hemen, adibidez, kirol-portuak lau lanpostu baino ez ditu sortuko, aurreikuspenek diotenez». Agirreren ustez, zerbait ekartzekotan hirigintzaren hazkunde basatia dakarte portuok: «Mutrikun zer egingo dute? Etxeak barra-barra eraiki, eta ez babes ofizialekoak. Dagoeneko ari dira, izan ere».

Bada noski kirol-portuen aldekorik. EKPko zuzendari Guillermo Garatek, esaterako, haien onurak aldarrikatzen ditu: «Lehenik eta behin, garbitasuna: kirol-portuak askoz garbiago daude arrantza-portuak baino, bertako ontziek ez dutelako hondakinik botatzen uretara. Bigarrenik, aukera ematen zaie herritarrei maite duten kirol bat egiteko. Hirugarrenik, herrietan duten eragina: datozenek bertan gastatzen dute, bai ostalaritzan, bai ontzigintzari lotutako lantegietan...». Kontuak kontu, olgetako nautikaren sendotasuna arrantzaren ahuleziaren parekoa da. Garatek emandako datuen arabera, EKPren kirol-portuak beteta daude, eta itxaron-zerrendek ehunka lagun dituzte. Zer ote, tradizio handiagoa bagenu?