Gizartea
Ingurumena
Politika
Ekonomia
Kultura
Euskara
Feminismoa
Hezkuntza
Nazioartea
Iritzia
igandea 2024ko uztailaren 21an
Ihesi: Mendukilo lurpeko Aralar
Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara, jarrai dezagun txikitik eragiten.
Lekunberrira jo dugu (A15), Ultzama, Araitz, Imotz eta Larraun bailarak lotzen dituen Plazaola trenbidearen geltokira. Bertan inguruko interesguneen informazioa jasoko dugu: Bide Berdea, Orgiko hariztia, Beigorri abentura parkea, Aralarko Santutegia, eta hainbat ibilbide azaltzen dituen liburuxka. Guk Mendukilo koba ezagutuko dugu, eta ondoren Iribasko iturburura joango gara. Horretarako, autoz Alli herrira joango gara lehenik, eta Astitzerantz hartuko dugu ondoren (NA750). Herria baino lehen, eskuinera sartuko gara, «Mendukilo» seinaleei jarraiki. Bost minutuan iritsiko gara harrera etxera. Kotxea parkingean utzi, eta bagoaz barrura.
Aralar mendizerra grouyer gazta handi bat dela azaltzen digun maketa dugu ikusgai bertan. Baita lurrazpiaren maketa ere, benetako kobara sartu aurretik presta gaitezen. Ondoko gelan, 15 minutuko ikus-entzunezkoak Aralar mendizerra aurkeztuko digu bertako artzain, mendizale, eta adituen eskutik.
Ibilbide botanikotik koba ahora
Harrera etxearen bueltan 1,5 kilometroko ibilbide botanikoa dugu. Bide hau jarraituta iritsiko gara kobazulora, zonaldeko zuhaitz esanguratsuenak ikusten ditugun artean: elorri zuria, pagoa, lizarra, haritz kanduduna, urritza, hostazuria, haritz amerikarra, gorostia, zuhandorra, zumarra...
Iritsi gara kobaren ahora, eta zortzi laguneko taldea elkartu gara. Berehala iritsi da gida, eta iaz jarritako burdinazko atea zabaldu digu. Ate honen aurretik harrizko horma batek estaltzen zuen kobako sarrera. Izan ere, jendea kontrolik gabe sartzen zen, estalaktita eta bestelako formazioak hautsiz eta lapurtuz. Baina kobaren zikloa eragozten zuen paretak, horregatik jarri dute zulo handiak dituen atea. Barra horizontalak ditu koba sarrerako ateak, bertikalak izanez gero, bertako biztanle diren saguzarrak ezingo bailirateke sartu edo atera.
Aurrean dugun koba duela 160 milioi urte inguru sortu zen. Ikusgarrienetakoa bai, baina ez da inguru honetako koba bakarra: Aralar kararrizko mazizoa izanik, badira 800 kobazulo erregistratuak.
Iritsi gara kobaren ahora, eta zortzi laguneko taldea elkartu gara. Berehala iritsi da gida, eta iaz jarritako burdinazko atea zabaldu digu. Ate honen aurretik harrizko horma batek estaltzen zuen kobako sarrera. Izan ere, jendea kontrolik gabe sartzen zen, estalaktita eta bestelako formazioak hautsiz eta lapurtuz. Baina kobaren zikloa eragozten zuen paretak, horregatik jarri dute zulo handiak dituen atea. Barra horizontalak ditu koba sarrerako ateak, bertikalak izanez gero, bertako biztanle diren saguzarrak ezingo bailirateke sartu edo atera.
Aurrean dugun koba duela 160 milioi urte inguru sortu zen. Ikusgarrienetakoa bai, baina ez da inguru honetako koba bakarra: Aralar kararrizko mazizoa izanik, badira 800 kobazulo erregistratuak.
Artzainzulo
Mendukilok mendiko ukuilua esan nahi du, eta sarrerako gelari Artzainzulo izena jarri zaio, bertakoek eman izan dioten erabileragatik: Astitzeko zaharrenek kontatzen dute nola babesten zituzten bertan 70-80 ahuntzeko taldeak eguraldi txar eta elurretatik. Baina lehenagoko artzainek ere erabili izan zuten gune hau: aurkitu diren aztarna arkeologikoek -zeramikak, su hondarrak, pareta bat...- adierazten dute Burdin Aroan (900-200 k.a), Aralarko megalitoak egin zituzten artzainek erabiltzen zutela sarrerako gela hau.
Kontuz hartzekin!
Zaldain edo pasarela flotakorretik behera abiatu gara, koba barrenera. Baina gidak araua gogor azpimarratu digu: «Ez hormarik ukitu, ez estalaktita eta estalagmitarik, ez bestelako formaziorik».
Berehala iritsi gara Hartz zulora. Bertan, leize-hartzen bi garezur topatu zituzten. Hankak dardarka jarri zaizkigu kobazulo ilunetik horrelako piztiatzarra ateratzean gizaki batek baino gehiagok bizi izango zuena imajinatzean.
Baina hortz polit askoak ere badira koban, begira bestela bertako estalaktita -sabaitik zintzilik daudenak- eta estalagmitak -lurrean altxatzen direnak-. Eszena benetan erromantikoa ikusi dugu koban: estalaktita eta estalagmita, bat egiteko zorian! Tira, «zorian», 500 urte edo bakarrik faltako zaie egun handirako.
Hartz zuloa da beste bi geletarako sarbidea: Laminosin dugu ezkerrera eta Herensugearen gordelekua eskuinera. Goazen Laminosinera.
Berehala iritsi gara Hartz zulora. Bertan, leize-hartzen bi garezur topatu zituzten. Hankak dardarka jarri zaizkigu kobazulo ilunetik horrelako piztiatzarra ateratzean gizaki batek baino gehiagok bizi izango zuena imajinatzean.
Baina hortz polit askoak ere badira koban, begira bestela bertako estalaktita -sabaitik zintzilik daudenak- eta estalagmitak -lurrean altxatzen direnak-. Eszena benetan erromantikoa ikusi dugu koban: estalaktita eta estalagmita, bat egiteko zorian! Tira, «zorian», 500 urte edo bakarrik faltako zaie egun handirako.
Hartz zuloa da beste bi geletarako sarbidea: Laminosin dugu ezkerrera eta Herensugearen gordelekua eskuinera. Goazen Laminosinera.
Laminosin
Lur azpitik 30 metrora gaude eta ipuinetakoa dirudien ur putzua dugu aurrean. Ur putzua zeharkatuta beste zulo bat, eta aurrerago hainbat txoko egongo direla sumatzen da. Baina horra adituak bakarrik sartzen direla azaldu digu gidak: «Publikoarentzat pasabidea jartzeko formazioak hautsi beharko lirateke».
Lurraren kanpoa eta barrua lotuta daudenez, barrua kanpoaren ispilu dela ikasi dugu: kolore beltzeko hormarekin egin dugu topo. Orain 200 bat urte, koba gaineko basoa erre egin zen eta iragazitako urak errautsak ere ekarri zituen, kostra beltz hau sortuz.
Hartz zulora itzuli eta Herensugearen gordelekura sartu gara.
Lurraren kanpoa eta barrua lotuta daudenez, barrua kanpoaren ispilu dela ikasi dugu: kolore beltzeko hormarekin egin dugu topo. Orain 200 bat urte, koba gaineko basoa erre egin zen eta iragazitako urak errautsak ere ekarri zituen, kostra beltz hau sortuz.
Hartz zulora itzuli eta Herensugearen gordelekura sartu gara.
Tssss! Herensugea esnatu gabe
30 metro garai eta 60 metro luze ditu gela honek. Sekulako gaztelua saguzarrentzat. Beste bi sala daude beheko zulotik jaitsita: Gerlariaren gela eta Intxixuren Gordelekua. Baina hauetarako ere ez dago pasabiderik, kobaren formak zaintzearren.
Bat-batean, argiak itzali dira 40 segundoz. Dena ilunpean geratu da, hiri batean sekula ezagutuko ez dugun erabateko iluntasunean, eta isilik, lurrazpia sentituz, koba entzun dugu: ttan-ttan-ttan ttanttoak doaz estalaktitetan behera. Sekulako patxada arnasten da. Argiak itzuli direnean, lehen esploratzaileek berau aurkitu zutenean bizi izan zutena sentitu ahal izan dugu.
Sei metroko estalagmitatzarra eta erabat txuria den zutabea ikusi ditugu. Urak dakarren buztinak ematen die kolorea formazioei, eta zutabe hau, aldiz, batere buztinik gabe datorren urak sortua da.
Eskaileretan gora itzulerako bideari ekin diogu. Baina oraindik uraren ibilbidea dugu deskubritzeko: Aitzarrateta iturburua.
Bat-batean, argiak itzali dira 40 segundoz. Dena ilunpean geratu da, hiri batean sekula ezagutuko ez dugun erabateko iluntasunean, eta isilik, lurrazpia sentituz, koba entzun dugu: ttan-ttan-ttan ttanttoak doaz estalaktitetan behera. Sekulako patxada arnasten da. Argiak itzuli direnean, lehen esploratzaileek berau aurkitu zutenean bizi izan zutena sentitu ahal izan dugu.
Sei metroko estalagmitatzarra eta erabat txuria den zutabea ikusi ditugu. Urak dakarren buztinak ematen die kolorea formazioei, eta zutabe hau, aldiz, batere buztinik gabe datorren urak sortua da.
Eskaileretan gora itzulerako bideari ekin diogu. Baina oraindik uraren ibilbidea dugu deskubritzeko: Aitzarrateta iturburua.
Aitzarrateta iturburua
Mendukilokoak agurtu, kotxea hartu eta Iribas herrira joan gara -Lekunberrirantz jo eta bidegurutzean Lekunberrira beharrean gora hartu, NA-7504-.
Herri sarrerako seinalearen parean utzi dugu kotxea, eliza atzean. Bertatik jada seinaleztatuta dago Aitzarrateta iturbururako bidea, marra txuri berdeekin. Horiei jarraiki eta bi kilometroren buruan iritsiko gara haitz ikaragarrien artetik ateratzen den Ertzilla errekaren iturburura. Parean errota izandakoa eta presa moduko bat ditu.
Nola ez, ura edanaz bukatuko dugu gaurko eguna, zenbat indar duen argi geratu zaigu eta.
Herri sarrerako seinalearen parean utzi dugu kotxea, eliza atzean. Bertatik jada seinaleztatuta dago Aitzarrateta iturbururako bidea, marra txuri berdeekin. Horiei jarraiki eta bi kilometroren buruan iritsiko gara haitz ikaragarrien artetik ateratzen den Ertzilla errekaren iturburura. Parean errota izandakoa eta presa moduko bat ditu.
Nola ez, ura edanaz bukatuko dugu gaurko eguna, zenbat indar duen argi geratu zaigu eta.
Kobak du lehentasuna
Orain urtebete (2005eko uztailaren 22an) ireki zitzaion publiko zabalari Mendukilo koba. Astizko biztanleak gonbidatu zituzten ikustera, eta zaharrenak harrituta geratu ziren «jakin bagenu hau zegoela hemen azpian!». Eurak betidanik ezagutu zuten sarrera dena lokatzez josia, eta ez ziren barrurago sartzen. Obrak egin eta zuzentzeko kontu handia izan dute, horretan aditu gutxi baitago inguruan. Andaluziako bi adituk markatu zieten gauzak nola egin. Azaroan Kobazulo Turistikoen Nazioarteko Lehen Kongresua egin zen, Cuevatur 2005 deitua. Urtarrilean eta otsailean koba itxita izan zuten, irekieran sumatutako gabeziak bete eta kongresuan ikasitakoa aplikatzeko. Martxoan hobekuntzak eginda ireki eta ekaina arte, 9 hilabetean, 23.000 ikusle pasa dira, horietatik 3.000tik gora eskolako ikasleak.
Proiektuaren arduradunek garbi dute Mendukilo ez dela koba turistiko bat bakarrik: Laborategia da, eta Lurrazpiko Nafarroako I. Eskola ere bai. Ingurumen heziketako programak eskaintzen dira, eta ikastetxeekin lan egiten dute, lurrazpiko ekosistemaren berezitasunak ezagutzeko. Izan ere, euren helburua jendea sentsibilizatzea da eta horretarako ezinbestekoa da ezagutzea.
Lurrazpiko laborategia
Kobazuloek egonkortasun klimatiko izugarria dute. 8,5 gradu egiten ditu Mendukilon, eta urte osoan gehienez gradu bat berotzen da. Hezetasuna %100ekoa da. Baina gu koban sartzen garenean kobako klimatikan eragiten ari gara. Hau dena ikertu eta kontrolatu ahal izateko, koba barruan estazio klimatiko bat dago bisitatuko dugun gela bakoitzeko. Hauek neurtzen dute CO2, hezetasuna, tenperatura, presio atmosferikoa... Datu horiekin bi urte inguru iraungo dituen ikerketa bat osatzen ari dira, Alfontso Antxia Zientzia Espeleologiko Elkartearekin. Helburua, zehatz eta datu objektiboekin, kobaren karga gaitasuna zein den neurtzea da, eta hori kudeaketan aplikatzea. Hau da, kobako klimatikak kalterik nozitu gabe zenbat pertsona sar daitezkeen eguneko jakin nahi dute. Kopuru zehatza jakin artean, prebentzio gisa 375 pertsona sartzen dira koban egunean.
Gaitz berderik ez
Argiztapena dinamikoa dela ohartuko da kobara sartzen dena. Kobazuloko gune bat pizten da, eta bertan bisitariek pare bat minutu eman ondoren, gune hau itzali eta hurrengo gunea pizten da. Argiztapen mota honi esker lortzen da bisitak 50 minutu irautea, eta gaitz berdea deitzen dena saihestea. Gaitz hau da koba turistikoen arazo nagusietakoa, argiztapen artifizialak sortzen baitu. Izan ere, kobako paretetan bizi diren mikroorganismoek moldapen gaitasun handia dute, eta argi izpirik sumatzen badute, gai dira klorofila sortzen hasteko, eta ondorioz, landareek bezala fotosintesia egiteko.
Zegoen bezala uzteko moduan
Kobazulo sarreran zaldain edo pasarela baten gainean egiten ditugu beheranzko lehen metroak. Material bereziak erabili dira hau egiteko, izan ere, koban ura etengabe iragazi egiten da, eta pasarelak urari iragazten eta bere bidea jarraitzen uzten dio. Hortik aurrera, zaldain flotakorretik ikusiko dugu koba osoa. Hau ere zuloz josita dago, helburu bera lortzeko. Gauzak okertuko balira, zaldain osoa kentzeko moduan dago eginda.
Troglobio eta saguzarrak: Kobako biztanleak
Troglobioak izaki ornogabeak dira, eta gehienak kobatik atera gabe bizi direnez, hezetasun handi, tenperatura iraunkor eta erabateko iluntasunera moldatuta daude. Itsuak dira, gardenak -eguzki erradiaziotik babesteko pigmenturik ez baitute behar-, eta ez dute azal edo kutikularik lehorretik babesteko. Entzumena eta ukimena oso garatuta dituzte euren antena, ile eta hankei esker. Materia organikoa jaten dute: saguzarren gorotzak, koba ahotik sartzen den lohia... Hauetako asko erabat espezie endemikoak dira, hau da, Aralarko leizeetan bakarrik daudenak.
5 saguzar espezie daude Mendukilon. bizitzaren 3/4 koba barruan ematen dute, eta jaki bila irteten dira kanpora, iluntze eta egunsentian. Ziklo biologikoaren arabera aldatzen dira gela batetik bestera, gordelekutik gordelekura. Izan ere, guk gizakiaren neurrira izendatzen dugun kobaren barruan, zenbat koba ote daude saguzar edo troglobio batentzat? Mitoek sortu dute ugaztun hegalariarekiko beldurra, baina adiskide izateko motibo gehiago ditugu, gizakion odola zurrupatzen duten eltxoak eta intsektuak jaten baitituzte saguzarrek.
Irakurrienak
Matomo erabiliz
#1
dantzan.eus
|
Oier Araolaza
#2
#3
Urko Apaolaza Avila
#4
#5
Xabier Arana Eiguren
#6
Leire Narbaiza Arizmendi
Azkenak
2024-07-19
Manex Usarralde Garmendia
Zestoako Gaztetxearen desalojoa geratzea lortu dute
Uztailaren 19an, 8:00etan zegoen gaztetxea husteko agindua emanda. Momentuz, lortu dute desalojoa atzera botatzea. Zestoako Gazte Asanbladak Bilboko Aresti Zentro Sozialistaren desaloa jasan zutenei elkartasun osoa adierazi die.
2024-07-19
Xabier Letona Biteri
Yael Braun-Pivet izango da berriz Frantziako Asanbleako lehendakaria
Frantziako Asanbleak Yael Brau-Pivet hautatu du legebiltzarreko presidente. Lehia aurreikusten zen FHB eta Macronisten artean, eta azkenean, gutxigatik bada ere, lehendakariaren alderdikoak gailendu dira.
2024-07-19
Nagore Irazustabarrena Uranga
Margolan figuratibo zaharrena
Sulawesi (Indonesia) uhartearen hegoaldean, Leang Karampuang kobazuloan hiru irudi antropomorfoz eta basurde batez osatutako margolana aurkitu dute Griffith eta Southern Cross unibertsitateetako eta Indonesiako Agentzia Nazionaleko arkeologoek. Nature aldizkarian argitaratutako... [+]
2024-07-19
Nagore Irazustabarrena Uranga
Leonard Peltierren ihes ukatua
Lompoc (Kalifornia, AEB), 1979ko uztailaren 20a. Leonard Peltier ekintzaile indigenak eta beste bi presok espetxe federaletik ihes egin zuten. Iheskideetako bat kartzelaren kanpoaldean bertan tirokatuta hil zuten; bestea ordu eta erdi geroago atzeman zuten handik milia batera... [+]
2024-07-19
Manex Usarralde Garmendia
Adin txikiko neska baten erasotzaileari jarritako epaia salatu du Gasteziko Mugimendu Feministak
Gasteizko adin txikiko neska bati sexu erasoa egin zion adin txikiko mutil batek, 2023ko ekainean. Gasteizko Mugimendu Feministak ez ditu bidezkoak ikusten epaileak erasotzaileari ezarri dizkion neurriak. Uste du erasoa jasan duenaren birbiktimizazioa bultzatzen dutela... [+]
Donostiako udaltzainek Parte Zaharreko hainbat gazte “jipoitu eta zauritu” dituztela salatu dute
Alde Zaharreko Gazte Asanbladak (AZGA) salatu du Donostiako Udaltzaingoak auzoko hainbat gazteren aurka astelehen gauean egindakoa: “Auzoko hainbat gazte futbolean jokatzen ari ziren Trinitate enparantzan, Udaltzaingoa hurbildu eta mehatxuka guztiak identifikatzeko agindua... [+]
2024-07-19
Mikel González De Reparaz
Patinete elektriko bat erostean, su-detektagailu bat oparitu beharko litzateke
2024-07-19
Julen Ugartemendia Carcedo
Ursula von der Leyen Europako Batzordeko presidente izendatu dute
401 aldeko boto eta 284 kontrako jaso ditu, baina gehiengoa lortu du 41 botogatik. Hurrengo bost urteetan berriro ere presidente izango da, popularren, sozialdemokraten, liberalen eta berdeen babesa jasota. EH Bilduk kontra bozkatu du, eta EAJk alde.
2024-07-19
Jon Hidalgo Gereñu
Hamabost urte beharko dira Gazako genozidioan Israelek sortutako 40 milioi tona hondakin jasotzeko
NBEren ikerketa baten arabera, lehertu gabeko artilleria, substantzia kaltegarriak eta palestinarren gorpuak daude hondakin artean. 50.000 bonba baino gehiago bota ditu Israelek urritik, eta 40 milioi tona hondakin sortu dituzte.
2024-07-19
Jon Hidalgo Gereñu
1.200 soldadu israeldarrek baino gehiagok egin dute beren buruaz beste azken 50 urteetan
Genozidioarekin lotutako suizidio ugari identifikatu dira, armada sionistak datuak ezkutatzen baditu ere.
Eguneraketa berriak daude