Ez naiz usu ibiltzen botere politikoa edo pentsaera zuzena ordezkatzen dutenekin. Medikuak kendu zidan aspaldian, eta horrek begiratu dit dudan osagarri apurra. Baina noizbehinka harrapatzen naute, eta horra nahigabeak! Bake prozesu, negoziazio edo dena delakoari buruzko azalpenak entzun ditut eta oraindik ikaratua naiz.

Ausaz, Euskal Herrian ez da gatazkarik izan -"konfliktoa" erran didate erdaraz, beste hizkuntzarik ez baitute behar...-, zeren eta "gatazka" kontzeptuak erran nahi omen du bi kausa ulergarri defendatzen dutenen arteko borroka izan dela. Hemen baditugu estatu demokratikoaren "biolentziaren monopolio zuzena" eta talde terrorista baten bortizkeria onartezina. Prozesua estatuaren garaipenaz bururatzen ari da, eta beste edozein bukaera ez litzateke onargarri, ez etikoki, ez politikoki. Bukaerak hobendunen zigorra ekarriko du, baina zuzenbidezko estatuak esku zabala izateko arrazoi politikoak izan ditzake, eta horrek irtenbide bat emanen dio presoen arazoari. Halere, irtenbide horrek ezin ekar lezake terrorismoaren biktimendako inongo laidorik, eta desegoki litzateke terroristek eta isiltasunean ibili den euskal jendarte osoak barkamenik ez eskatzea.
Hobeki ulertu nahiz, galdetu nuen ea noiz hasi zen hain ederki bururatuko den "prozesua". Erantzuna, garbi: ETAk egin lehen asasinatuarekin, 1968an, ekainaren 7an.

Hasieran txunditua, pentsaketak egin ditut gero. Ez dut onartzen estatuaren monopolio hori, gero itzuliko naiz, baina estatu demokratiko batentzat zilegia dela onar baliteke ere, 1968an ez zen Espainia eta bere kolonietan inongo demokraziarik. Nik dakidanez, Franco jenerala zen; bere erregimena Errepublikaren aurkako jazartze faxista baten ondoan eraiki zuen, Italia eta Alemaniako laguntxoei esker. Errepublika defendatu zen armak eskuetan, Francoren kontra ibiliak ziren makiak, eta alderdi demokratikoak klandestinitatean zeunden.

Saldu zidaten -saltzen diguten...- parabolak Francoren erregimenari ere ematen dio "biolentziaren monopolio legitimorako" eskubidea...! Nola da posible oraingo ikusmolde hutsekin duela berrogei urte gertatu zena hain faltsuki ebatsi? 1968an frankismoaren aurka altxatu zirenek biltzen zituzten herri sostengua, munduko iraultzaileen eta demokraten oniritzia, eta, ondorioz, hango egoera historikoan beraiek eramaten zuten askatasun eta duintasunaren ikurra. Hori, edozeinek daki.

Beldur naiz. Edo ETAri -eta euskaldungoari- dioten gorrotoak itsututa daude, edo edozein estaturi eman nahi diote nahi duena egiteko ametoa.

Hori, hain zuzen, eta ez da gauza tipia, terrorismoa estakuru, gertatzen ari da hemen eta nonahi. Orain, askatasunaren alde altxatzeko herri eta populuen eskubidea ukatu nahi da, eta betirako. Historian gaindi, tiranoen aurka armak hartzea onartua eta ohoratua izan da. Orain ez, bukatu: historia ere bukatu omen da, eta ez da eta ez da izanen estatuen aurka altxatzeko zilegitasunik. Estatuek bai, horiek badute biolentzia erabiltzeko eskubidea... eta ederki erabiltzen dute; hogeigarren mendean, diotenez, estatuen arteko gerlek 110 milioi jende hil dute... eta estatuek beraiek beren mugen barnean... 170 milioi hil dituzte. Konfiantza izateko, ba. Eta halere entzun behar askatasunaren alde hiltzea ez dela ohoragarri, ez dela haizu, ez dela... normala. Bada, erran dezadan baietz. Eta horrekin ez dut Euskadin egin diren guztiak justifikatu edo esplikatu nahi, ARGIAren irakurleek ongi baitakite lerratze terroristak arbuiatzeko ez dudala ahoan bilorik izan.

Baina desohoratu nahi gaituzte, eta hori da arazoa. Desohoratu, eta hasian hasi ez soilki frankismoaren aurka edota oraingo estatuen desmasien aurka borrokatu dutenak, baizik eta borroka hori ohore bat bezala onartu duen herri osoa. Desohorearen mugak zabaldu nahi dituzte, hasi 1968an, hildakoei herriz herri egin omenaldien zentzua aldatuz, iritzi artikuluen kontua eramanez, olerkien zentsura gibelatuz... hots, abertzale eta iraultzaileei ezer ez zaigu zilegi izanen gure historia osoaren barkamena eskatzea baino.

Ez dakit ETAk eta Batasunak nola jokatuko duten. Usteak uste, terrorismoaren autokritikak bidea erraztuko ligukeela uste dut, bakoitzari berea emanez; alta, ezker abertzale horrek sekretua onetsi du, eta ez dakigu zer izanen den estatuarekin bilatuko duten ituna. Horiek hola, eta irtenbidea edozein izanik ere, gutariko anitz ez gara apoak eta sugeak irensteko gai.