Euskal Prentsaren Bidegurutzea


2021eko uztailaren 16an
Francok denbora luzez eman zuen hiltzorian eta hilabete amaigabe haietan, aldaketa sumatu zuten askok. Ez bakarrik politikan, gizartean ere bai; prentsan esaterako. Frankismoaren azkenetan, prentsaren egoera zaila eta aldi berean itxaropentsua zen. Hamar urte lehenago Inprenta Prentsaren Legea onartu zuen Gobernu frankistak. Manuel Fragak sustaturiko lege honek zirrikitu batzuk utzi zituen prentsaren kontrol zorrotzetik arnas pixka bat hartzeko. Hala ere, zentralizazioa erabatekoa zen diktaduraren amaieran. Uztailaren 18ko Mugimenduak hainbat egunkari sustatu eta babestu zituen -La Voz de España, Unidad, Arriba España...- eta gainerako egunkariek ez zuten frankismoaren inguruan duda-izpirik erakusterik, baldin eta otsoaren agin zorrotza probatu nahi ez bazuten. Telebista kate bakarra, parte ofiziala emateko derrigorrezko deskonexioa irratietan... Franco hiltzorian zegoen, baina autoritarismoak inoiz baino osasuntsuago banatu zituen bere perla goxoenak: debekuak, egunkarien bahiketak, isunak...

Sistema politikoaren aldaketarekin, jakina zen komunikabideak zentsuraren zamatik libratuko zirela -horrela uste zen behintzat-, eta egoera berriari egokitzeko postura bila hasi ziren Estatu mailako prentsan. Euskal Herrian inon baino gehiago nabaritu zen trantsizioaren lurrikara; eta dardara hartatik atera ziren Deia lehenengo eta hilabete batzuk beranduago Egin.


Bidegurutzea: Euskal Kazetaritzaren Urtea

Euskarazko aldizkariak 70garren hamarkadako giro gazi-gozotik probatu zuten. Orduan baziren euskara hutsez argitaratzen ziren hainbat aldizkari. Kongregazio erlijiosoen babesean egiten zuten lan, fraile frantziskotarrak eta kaputxinoak zentsuraren adarkadak saihesteko kapote paregabea bilakatu baitziren; maindire santua! Zeruko ARGIA, Anaitasuna, Herria eta Goiz Argi aldizkariak ditugu urte haietan -azkeneko hau elebidun izatera pasatu zen gero-.

1976 urtea bidegurutzearen urtea izan zen aldizkari horientzat. Forman eta edukian eraberritu ziren. Izan ere, Cambio 16 aldizkari ezagunak kiosko guztiak hankaz gora jarri zituen urte batzuk lehenago; mundu mailan arrakasta handia izan zuen eredua zekarren aldizkari espainiarrak eta magazine eredu horri heldu zioten, nolabait, euskarazko aldizkariek. Anaitasuna esaterako, ohiko formatu handitik txikiago batera pasa zen 1975 bukaeran; gauza berbera egin zuen Zeruko ARGIAk hilabete batzuk beranduago eta horretaz gain, puri-purian zeuden eztabaiden mamira jo zuen -nuklearren inguruko titular deigarri batekin estreinatu zuen ziklo hori-. Lehenengo ale berrituarekin aldarrikapen bat ekarri zuen euskal aldizkariak "1976: Euskal kazetaritzaren urtea" izeneko editorialean. Urte hura euskal kazetaritzari indarra emango zion urtea izan zedila aldarrikatu zuen. Hortik gutxira, Anaitasuna aldizkariak bat egin zuen aldarrikapen horrekin. 1976an Donostiako eta Loiolako Herri Irratiek "24 ordu euskaraz" saioa antolatu zuten. Irratiaren historian lehenengo aldiz 24 orduak euskaraz egitea zen asmo nagusia, baita lortu ere. 1977an Zeruko ARGIA eta Anaitasuna aldizkariek "Geu gara euskal prentsa!" izeneko iragarkia kaleratu zuten beren orrietan; editorialean garbi ageri zen mezua: euskal prentsak euskarazkoa behar zuen eta kazetariak profesionalak. Horren ondoren, 1980an, beste kanpaina bati ekin zioten Jakin, Herria, Anaitasuna eta Zeruko ARGIAk "Prentsa euskaraz" lelopean.

Beraz, ekimenak bata bestearen atzetik, eta euforia zuhurtziaren aurretik. Ez zen gutxiagorako, orduko panorama ikusita: ikurrina legeztatua -Everesteko gailur zurian zutik gainera!-; lehenengo hauteskundeak, nuklearren kontrako mugimendua, Kilometroak'77...


Zerutik lurrera, jauzi handi bat

Baina errealitatea gordina izaten da sarritan, eta euskarazko prentsak jaurti zuen garrasiaren oihartzuna azkar galdu zen handitasunean. Inork gutxik pentsatzen zuen garai haietan, euskara hutsezko prentsak aurrera egin zezakeenik. Prentsa elebidunaren aldeko apustua egin zuten gehienek. 1977an, gaztelerari lehentasuna eman zioten hainbat aldizkari jaio ziren: Punto y Hora, Garaia, Berriak... urte hartan ikusi zuten argia, baita ere, Deia eta Egin egunkariek. Aniztasunean odolustu zen Zeruko ARGIA; langile eta kolaboratzaile asko Deia-ra joan ziren, eta beste asko Egin-era. Hasierako erredakzio taldetik denek alde egin zuten -Mikel Atxaga, Amatiño, Donato Unanue...-; Elixabete Garmendia eta Pilar Iparragirreri egokitu zitzaien hurrengo belaunaldirako zubi lana egitea.

1980an kaputxinoek aldizkaria uzteko asmoa azaldu zieten langileei. Beste bidegurutze bat, eta zerutik lurrerako jauzian kolpe latza hartzeko arriskua gainera. Langileek ARGIA aldizkaria sortu zuten, kooperatiba baten bidez, eta proiektua diruz laguntzeko 1.000 bazkari eman zituzten Donostiako Baldan. Horrela, pausoz pauso, putzu sakonetik atera zuten aldizkaria; ordurako belaunaldi berriak txanda hartu zuen: Joxemi Zumalabe, Joxe Mari Ostolaza, Josu Landa... horien eta gehiagoren ahaleginari esker ez zuen astekariak hondoa jo 80ko hamarkada hasieran. Anaitasuna-k ere estuasun larriak pasa zituen urte horietan eta arazo ekonomikoak medio 1983an desagertu zen aldizkaria; dena den, bertako zenbait langile ARGIAra pasa ziren. 80ko hamarkadako ARGIAn errotu ziren euskarazko egunkari batera saltoa emateko sustraiak: euskarazko kazetaritza profesionala, azpiegiturak... bertatik atera zen Euskaldunon Egunkaria sortzeko kimua.

Udako Euskal Unibertsitateak DVD bat kaleratu du

UEUk Gu gara Euskal Prentsa izeneko DVDa kaleratu du berriki. Aste honetan izango da lan horren aurkezpena, Rikardo Arregi sari banaketa ekitaldian, Andoainen. Hain zuzen, ARGIAko harpidedunek DVD bana jasoko dute aste honetako alearekin batera.

Jose Inazio Basterretxea EHUko irakaslea, aritu da koordinatzaile lanetan. Berak azaldu duenez dibulgaziozko proiektua da: «Lanak gogoratu nahi dio aldarrikapen urte hura garai hartako gazteari, berak bizi izan zuen eztabaida hura. Bestetik, DVDak gaur egungo gaztea jarri gura du euskal komunitate linguistikoaren historiaren pasarte batean», dio Basterretxeak. Irakasle honen hitzetan, «euskarazko prentsa ez da hirurogeita hamaseian jaiotzen, jakina. Baina bere emantzipazioa aldarrikatzen du urte horretan».


DVD-rom interaktiboa

DVDa interaktiboa da, lotura eta leiho ezberdinez osaturik baitago. Telebista filmaketak, soinu grabazioak eta dokumentu idatziak uztartu dituzte bertan. Prentsaren aldarrikapenaz gain, irratiak eta telebistak izan zuten papera aztertzen du UEUk argitaratutako lanak: «ez dugu historia bakarrik idatzi nahi izan, gaur egungo egoera islatu nahi izan dugu, bere gune distiratsuekin eta apalekin», dio EHUko irakasleak.
Basterretxea koordinazio lanetan aritu da, baina DVDaren zama EHUko Gizarte eta Komunikazio Zientzien fakultateko ikasle talde batek eraman du: «Iturri ezberdinetatik edan dugu eta bilketa sakon bat burutzea derrigorrezko egin zaigu», diote ikasleek. Jasotako testigantzak asko lagundu dietela nabarmendu dute DVDaren egileek eta elkarrizketatuen jarrera ona izan dela azaldu dute: «Proiektua aurkeztu bezain agudo laguntzeko prest azaldu dira ia guztiak», diote.
Ikasleek aitortu dutenez, hamaika anekdota pasa zaizkie proiektua egiteko garaian eta horiekin guztiekin beste DVD bat sortzeko asmotan omen dabiltza orain...

Protagonisten ahotik

Luis Alberto Aranbarri "Amatiño", Zeruko ARGIA

«Duela 30 urte hiruzpalau lagun baino ez ginen euskarazko kazetari-lanetan aritu ohi ginenak (idazten jarri aurretik kalera ateratzen ginenak alegia). Tipo guztiz arraro eta marjinalak ginen. Ez ziguten inondik dei egiten, ez gintuzten aintzakotzat hartzen, ezta euskaraz galdetzerik ere onartzen eta, egia esan, nori galdetu askorik ere ez zegoen.»


Elixabete Garmendia, Zeruko ARGIA

«Gure pretentsioa prentsa modernoa egitea zen, fakultatean ikasitako ereduen arabera, kazetaritzan genero guztiak landuz, euskarazko aldizkarietan ia dena monopolizatzen zuten iritzi artikuluei tokia janez. Guk, hizkuntza ez ezik, kazetaritza nahi genuen noranahikoa.»


Joan Mari Torrealdai, Anaitasuna

«Berrikuntza hasi zenean, magazine formatoz eta abar, hori zen gure ideala. Ikusi genuen aldaketa politikoa bazetorrela, komunikabide batzuk mugitzen hasi ziren. Baina politika tartean sartzen denean, eragintza politikoa bilatzen denean, euskara baztertu egiten dute. Ikusi genuen euskara baztertua geratuko zela eta gu ere mugitzen hasi ginen, gure aldarrikapenak egiten.»


Mikel Atxaga, Zeruko ARGIA

«Zeruko Argia ordura arte kulturako aldizkari bat zen, baimen berezia zuena. Langile arazoak, politika edo abertzaletasuna ezin ukitu zituen, baina beste gai guztiak aipatzeko baimena bazuen. Momentu horretan informazio orokorreko aldizkari bihurtu zen; aldatu egin zen itxuraz eta neurriz. Fakultatean ikasitako kazetariak bazetozen eta esperantza hori geneukan.»


Azkenak
2025-01-13 | Gedar
Poliziaren errepresio bortitza Berlinen, Luxemburg eta Liebknecht omentzeko manifestazioan

Berlingo mobilizazio komunista tradizionala, Palestinarekiko elkartasunak markatua, bortizki zapaldu zuen Poliziak: kargak, ospitaleratutako zaurituak, atxiloketak, manifestarien inguraketa metro-geltoki batean eta abar.


Ahetzek auzapez abertzalea izanen du: Ramuntxo Labat-Aramendi

EH Bai koalizioak babesturiko Ahetzen zerrenda gailendu da bozen bigarren itzulian, joan den igandean, botoen %44 erdietsirik.


Presidente kargua hartu du Madurok, eta González oposizio burua ez da Venezuelan agertu

Irailetik Venezuelatik alde eginda egon ondotik, eta azken asteotan Hego Ameriketan kanpaina kutsuko bira egin ostean, hauteskundeetara aurkeztu zen Edmundo Gonzálezek hitzemana zuen Caracas hiriburuan agertuko zela Nicolas Madurok kargua hartuko zuen egunean. Bere... [+]


2025-01-13 | Jon Torner Zabala
Euskal Selekzioa Orain osatu da, Frantzia edo Espainiako selekzioei uko egiten dioten pilotariak babestea helburu

Lapurdiko Makean egin du Euskal Selekzioa Orain elkarteak lehenengo biltzar nagusia. Iazko udan Frantziako selekzioarekin jokatzeari uko egin ziotela iragarri zuten Ipar Euskal Herriko hamabost pilotarik osatzen dute gaur gaurkoz ekimena, zeinak helburu duen, besteak beste,... [+]


2025-01-13 | ARGIA
Gernikako entrenatzaile ohiaren aurkako epaiketa asteartean hasiko da

Fiskaltzak hamalau urteko espetxe zigorra eskatu du Mario López saskibaloi entrenatzaile ohiarentzat. Akusazio partikularrak hemezortzi urtekoa eskatu du. Gernika-Lumoko Sare Feministak elkarretaratzea deitu du Bilboko epaitegi aurrean. Lópezi 1998 eta 2001 artean... [+]


2025-01-13 | Gerardo Luzuriaga
Euskadiko Selekzioa?

Euskadiko Selekzioa lortzea, ezbairik gabe, lorpen historikoa izan da. Baina horretan geratzen bada, euskaldun askorentzat –ni barne, nafarra bainaiz– egunik ilunena eta tristeena izango da. Lehenengo egunetako poza eta berotasuna gozatu ondoren, itzul gaitezen... [+]


Entzumen eta hizkuntzako irakasleen gaur egungo egoera kezkagarria eta horren ondorioak

Entzumen eta hizkuntza irakasleak (EHI) eta logopedak eskola publikoan zein kontzertatuetan lan egiten duten irakasle espezialistak dira. Horien funtzioen artean hizkuntzan eta komunikazioan zailtasunak dituzten ikasleei arreta zuzena ematea da, baina baita komunikazio sistema... [+]


ANALISIA
Justizia klimatikoa

Inor ez ala denok. Klima larrialdia inork ez pairatzeko aldaketak bideratu ezean, behintzat guztiek pairatu dezagula. Zuk –irakurle–, nik –Jenofa–, haiek –pobreak– eta haiek –aberatsak–. Satisfaziorik ez zidaten eragin Los... [+]


Omenaldia egin diote Txillardegiri, haren heriotzaren hamahirugarren urteurrenean

Hamahiru urte beteko dira asteartean, hilaren 14an, Jose Luis Alvarez Enparantza Txillardegi hil zela, eta hura gogoan, ekitaldi jendetsua egin dute Antiguako Gaskonia plazan. Urteroko legez, Txillardegiren senideak, lagunak eta euskaltzaleak elkartu dira bertan, Eta non du... [+]


2025-01-13 | Garazi Zabaleta
Urteaga-Urkulegi baserria
Barazki, fruitu eta haragi, dibertsifikazioa ekoizpenaren oinarri

Itsason (Gipuzkoa) elkarren ondoan dauden bi baserri dira Urteaga eta Urkulegi, duela zenbait urte elkartu eta proiektu bateratua martxan jarri zutenak. “Bi baserriak elkartu eta ekoizpen proiektua abiatu genuen, eta 2011tik dedikazio osoarekin ari naiz honetan”,... [+]


2025-01-13 | Jakoba Errekondo
Ezin usainik hartu

Sudurrak egia dio. Zaila da sudurra engainatzea. Usaimena saihestea ezinezkoa da. Sudurretik garunerako lotura bidearen ikerketa zirraragarria, liluragarria, zoragarria da makina bat ikerlarirentzat. Usainaren eta memoriaren arteko zubia azkarrena ez bada, bizkorrenetakoa bai... [+]


Bagera, gu ere bai, gu beti pozez... angulak ez hainbeste

Duela 180 milioi urte Pangea kontinentea zatitu zenerako ikasia zuen aingirak Thetis itsasoa zeharkatzen. Ordudanik kontinenteak mugituz joan dira, eta aingira espezieak ezberdinduz. Jatorrizko arbaso beretik bereizi diren 20 aingira espezieen artean, gurea da, ibai-aingira edo... [+]


Eguneraketa berriak daude