Lekeitio, Lekitxo bertokoen hizkeran, Bizkaiko ekialdeko kostaldean dago, Lea-Artibai bailaran; Lea ibaiaren bokalaren ezkerrean, hain zuzen. Bizkaia kanpotik joan nahi baduzue hara -eta Bizkaiko leku askotatik ere bai- A-8 autobidetik joan beharko duzue, eta Durangon edo Gernikan irten. Bide bietatik edozein aukeratzen duzuela ere, oraindik puska batez gidatu beharko duzue kostalderaino, eta ez zaizue mendate eta bihurgunerik faltako gainera.
Durango-Markinako bidea aukeratuz gero, herrira sartu bezain laster aparkaleku zabala topatuko duzue ezkerrera. Autoa han utzi eta segi oinez herrira sartzeko erabili duzuen bide beretik. Pare bat minutu besterik ez duzue behar izango herriko alde zaharretako batera ailegatzeko, dendarienera hain zuzen.
Dendari kaletik sartu eta zuzen jarrituz gero, herriaren bihotzera ailegatuko zarete: Independentziaren plaza. Hala ere, merezi du bidea egin ahala dendarien auzo zaharrean galtzeak. Aldapa gora eta behera, kale estuak bata bestearekin elkartzen dira, diseinu zurrun bati men egin gabe. Bazter bakoitzean ezusteko bat dago; izan ere, Lekeitiok ikusgarri dituen eraikin ederretako asko hemen daude: Uriarte jauregia, Turpin dorrea eta abar.
Dendari kaletik aurrera segiz gero, laster helduko gara Gamarra plazara. Han egiten dute bat dendari auzoak eta Lekeitioko beste kasko zaharrak: arrantzaleenak. Baina ez gara oraindik bertan sartuko, eskumarantz joko baitugu, Andra Mari Zeruratzearen elizarantz. Bizkaiko erlijio eraikin ezagunenetako bat duzue Andra Mari, gotiko berantiarrak utzitako harribitxia. Biziro gomendatzen dizuegu, aukera izanez gero, barrura sartu eta XVI. mendeko erretaula polikromatuari begiratzea.
Elizatik irtenda, Independentziaren plazan egongo gara. Itsasoa eta Garraitz irla edukiko ditugu aurrean, portua ezkerrean, hondartza eskuman, Andra Mari Zeruratzearena atzean eta bertokoen euskara bizia nongura. Horra Lekeitioren laburpen-lege bat. Baina Udaletxea eta Turismo Bulegoa ere bertatik bertara ditugu, enparantzatik irten gabe, eta haserratu egin daitezke aurrekoa irakurrita. Arrazoi osoz aldarrikatzen dutenez, Lekeitio hori baino askoz gehiago ere bada, eta horregatik hasi dute Hamaika Lekeitio kanpaina.
Gauza asko oso lurralde txikian
Hamaika hitzaren esangurarik estuena hartuta ere -alegia, hamar eta hamabi artean dagoen zenbakia- kopurua ez da batere makala Bizkaiko bigarren herririk txikienerako: 1,8 kilometro koadro besterik ez. Eta hala ere, Lekeitio gauza da 7.500 lagun ingururi bizitokia eskaintzeko. Japoniako leku batzuek ez daukate hain dentsitate handia. Udan, zer esanik ez, askoz gehiagoren artean banatu behar dute hain lur zati murritza, oporraldia igarotzera baitator kanpotar asko. Beraneantiak, bertokoen euskaraz. Azentua i hizkian jar ezazue.
Orain, Turismo Bulegokoek urtaroen araberako erritmoa hautsi nahi dute. Lekeitio aparta da udarako, baina gainerako sasoietan ere goza daiteke herriak eskaintzen duenaz, ez baita gutxi gizakiek nahiz naturak mendetan zehar eraiki dutena. Lehen, Independentziaren enparantzan eten dugu geure ibilbidea, eta hortik abiatuko gara hurrengo helburuetara. Herriaren bihotzean egonik, aukera guztiak ditugu esku-eskura.
Nonbaitetik hastearren, Garraitz irla bisitatuz hasiko gara. Hori, hala ere, ez dago guztiz gure esku: marea behera dagoela besterik ezin daiteke egin. Marea gora, uhartea benetako uhartea da, alegia, herritik erabat aldenduta dago. Urak behera egiten duenean, ordea, badugu aukera bertaraino oinez iristeko. Erne! Ez da bidea, Lea ibaiak ekarritako hondarra portuan ez pilatzeko eraiki zuten moila baizik -Lazunarri, islako mollia edota malekoia izenekoa-. Bide modura erabil daiteke beraz, baina kontuz: goroldioz estalita dago ia erabat, eta erraza da laban egitea.
Garraitz uhartea
Moilaren hasierara joateko ibairaino joan beharko dugu ia, Isuntza hondartzatik edo errepidetik, Santa Elena etorbidetik. Behin hara helduta, zuzen-zuzen joko dugu Garraitz edo San Nikolas uhartera. 1578an izurriteak jotakoak isolatzeko erabili omen zen, baina gaur egun zorionez ez dago halakorik. Bideak hondartza txiki batera eramango gaitu, eta bertatik bertara edukiko dugu uhartearen tontorreraino doan bidearen hasiera, eskailera batzuk igota.
Hondartzara itzulita aukera paregabea edukiko dugu Lekeitioko marea-errota bisitatzeko. Bertako hizkeran, marierrota esaten zaio, eta horixe du hain zuzen izen ofiziala. Santa Elena etorbidean aurrera eginez helduko gara bertara, bost minutu baino gutxiago ibilita. Learen gainetik Mendexa eta Lekeitio batzen dituen zubitik ederto ikusten da errota. 1555ean eraiki zuten, itsasoko ura eta ur geza elkartzen diren lekuan, eta uneon oso egoera onean ez badago ere, herriko agintariek asmoa dute luze gabe txukuntzeko.
Lumentza mendia, talaia bikaina
Independentzia plazarantz egingo dugu atzera. Eliza ondora heltzean, errepidearen bestaldean Lumentza mendirako igoera iragartzen digun errotulua ikusiko dugu. Mendia 120 metro altu da, eta errotuluaren arabera hogei minutu behar dira goiraino ailegatzeko. Ez da hainbesterako: sasoirik onenean egon gabe ere, hamar minutu aski dira tontorrak eskaintzen duen sariaz gozatzeko. Tarte batzuetan malda handia da, hori bai.
Lumentzako gainak ikuspegi ederra eskaintzen du -irudiek guk baino hobeto adieraziko dute-, eta gainera informazio-panelak begi aurrean dugunaren berri emango digu. Igoera, berriz, via crucisa da. Hamalau gurutze daude bideko bihurguneetan, ia mendi osoa estaltzen duen artadiaren lagun.
Herrira jaitsiko gara berriro, portura joateko ordua heldu da eta. Hemen, ostalaritza eskaintza bete-betean ageri da: bata bestearen ondotik, tabernetako terrazek euren amua botatzen digute, eta aukera ona izan daiteke geldialditxoa egin eta arrain onaz gozatzeko, esate baterako. Bestela, arrantzaleen auzoko kaleetan galdu gaitezke, edo portuaren amaieraraino jarraituz, Talara joan. Han elkartzen dira -edo banatzen dira, auskalo- Lekeitio eta itsaso zabala.
Santa Katalina itsas-argirantz
Talatik gora, eta ezkerrera, San Juan Talakoa baseliza aurkituko dugu, txoko lasaia inondik ere. Aldameneko harrizko jesarlekuak toki ezin aprosagoa dira itsasoari begira egoteko, baina oraingoan bestelakoa da gure helburua. Herrira itzuliko gara Paskual Abaroa etorbidetik, eta beste pare bat minutu ibili ostean Santa Katalina itsas-argirainoko bidearekin bat egingo dugu: Santa Katalina ibilbidea. Txangoak dirauen hogei minutuetan zehar, apurka-apurka herria utziko dugu atzean.
Kaioen etengabeko jarduna lagun, itsas-argira ailegatuko gara azkenik. Orain arte zuzena eta laua izan den bideak eskumara eta apur bat gora egiten du azken metroetan. Plazatxo batera heldu eta hantxe, gure azpian, itsas-argia agertuko zaigu bat-batean, labarrak eskainitako ordoki zati bakarrean eraikita. Ezkerrera begiratuta, Bizkaiko itsasertzak hain berezkoa duen soslaia ikusiko dugu: etengabeko sartu-irtenak etengabeko amildegian. Eskumara, Antzorisko Santa katalina baselizaren aztarnak (XIV. mendekoa) ditugu.
Erdi Aroko harresiaren hondarrak
Bide beretik itzuliko gara herrira, Paskoal Abaroa etorbidearekin berriz topo egin arte. Metro batzuk aurrerago, Erdi Aroan herria inguratzen zuen harresiaren hondarrak daude, eraikin modernoetan txertatuta honezkero. Eta amaitzeko, portura itzuliko gara, ondo merezitako atsedena hartzera. Ezkerrera doan edozein kale aukeratu dezakegu arrantzaleen auzora sartzeko. Dendari auzoan ez bezala, kaleen diseinuak lerro zuzenak ditu hemen, beraz ez dago galtzerik: beherantz goazen bitartean, Lekeitiok bihotz eta arima duen itsasora hurbiltzen ari gara. Azken arrantzaleen erresumara.