Txernobileko infernu pozoituan datza munduko natur erreserbarik txikiena». Ihar Byshniou ornitologoak izenburu hori ipini dio Txernobiletik gertu, Bielorrusian dagoen eskualde kutsatu eta debekatuan egin duen egonaldiaren kontakizunari.

Inon publikatu gabekoak edo oihartzun txikiegia eragin duten lanak argitaratzen ditu Index on Censorship (Zentsuraren Aurkibidea) aldizkariak. Bere web gunean aurkituko dugu Byshniou zientzia gizonaren erreportaje hori, 2004an Ukrainako mugan dagoen Polesia eskualdean burutu zituen egonaldietan ikusitakoak kontatuz idatzi duena. Biziaren paradoxa erakusten digu: Txernobileko zentral nuklearrak eztanda egin eta hogei urteren buruan, inguru haiek gizakiarentzako pozoitsu diraute, baina aldiz, gizakiz hustutako eskualde hartan natura bere basati osoan ari da garatzen.

2004ko maiatza bukaeran joan zen estreinako aldiz Byshniou Polesiako zona debekatura. Azken checkpoint edo kontrola zeharkatu Babchyn-en eta hogei minutu beranduago ezustekoarekin egin zuen topo biologoak: zerri basati talde bat bide bazterrean lasai, zerrama, txerrikumeak eta urteko zerri gazteak. Zoo handi batean zegoela iruditu zitzaion, baina animalien eta gizakiaren artean sarerik egon barik. Urteak zeramatzan Byshniouk Bielorrusian paraje birjinen bila, gizakia iritsi aurretik bezala dauden baso, zelai eta zingira bila, eta hala ere, ez zuen sekula aurkitu beregandik horren hurbil horrelako zerri-saldoa hain lasai bazkatzen.

«Horrela hasi nituen nire ibilaldiak -dio Byshniouk- duela 20 urte gizakiak eragindako hondamendirik handiena gertatu zen lurretan. Gaur egun, 12.000 kilometro alanbrek bereizten ditu gizakiak eta erradiazioa, baina baita ere erradiazioak kutsatutako animaliak eta gainerako mundua». 1988an Txernobil ondoko 30 kilometroko inguruan Polesiako erreserba ezarri zuen Bielorrusiako gobernuak. 2.500 kilometro karratu ziren hasieran, eta horretarako 54 baserri kolektibotako jendea bertatik atera zuten. 1993an eremu hori beste 215.000 hektareatan handitu zuten. Babchyn izeneko herrixka hustua prestatu zuten zientzialariek erradioaktibitateak naturan dituen ondorioak aztertzeko.

Alanbre-sareak inguratzen du zonalde debekatu hau dena, baina biologoaren iritzian hesi hori gehiago da animalientzako babesgarri oztopo baino. Argazkiak egiten hasi eta berehala ohartu zen: basahuntz talde baten fotoak egiten ari zela, izutu eta ihesi joan ziren hesirantz... eta bat-batean desagertu. Nolaz? Herdoiltzearekin ugaritu diren zulo eta atakak ondo kontrolatzen dituzte abereek.

Parke hau era guztietako animaliaz beteta omen dago gaur egun. Batzuk jaberik gabe libre geratu diren animaliak dira: zerri, oilo, zaldi eta abar. Beste batzuk, lehendik zeuden animalia basatiak baina gizakirik ezean asko ugaritu direnak: klase guztietako hegaztiak, azeriak, azkonarrak, basahuntz eta sarrioak, altzeak... Otsoak ere lehen baino gehiago ikusten dira. Eta hori gutxi balitz, duela hiru mende parajeotatik desagertutako hartza azaldu da berriro.

Eta zer gertatu da erradiazioekin? Kutsadurak zuhaitzetan eragin handiegirik ez duela izan dirudi. Itxuraz, aspaldiko garaietan bezala ikusten dira hemengo haltza, urki, pinu eta haritzak. Baina ondo erreparatuz gero, Txernobileko erreaktoretik tierra hauetara iritsitako kutsaduratik %80 zuhaitzetan dago eta %20 lurrean. Oihanak gehiago bereganatzen ditu isotopo erradiaktiboak zelaiek eta soroek baino. «Haritzak dira erradiaktibitate biltegi perfektoak» dio biologoak.

Parajeotatik baserritarrak eraman zituztenean, ondoko urteetan soro guztiak belar, sastraka eta zuhaitzez bete dira. Horiekin batera ugaldu dira altzeak, oreinak eta orkatzak, eta horiekin batera harrapariak: azeriak, otsoak, eta beste. Gizakientzako debekatuta dauden errepideak abereen bidezidor bilakatu dira. Byshniou ornitologoak maite du bide horietatik gauez ibiltzea, bizitza basatiaren irudiak ikuskatuz. Egokitu izan omen zaio erbi bat bere kumeari titia ematen ikustea.

Horrelako ekosistema batean, otsoak izan behar nagusi. Ordaina, gizakiaren menpeko aziendek pagatu dute; kontrol-guneetan guardiek zeuzkaten katu eta zakurrak pixkana desagertzen joan dira... Otsoa izan da, jakina. Eta otsoarekin aurrez aurre tupust egitea agitua zaio behin Byshniouri. «Pripiat inguruko urtegiko animaliak ikuskatzen ari nintzen, gain batetik argazkiak egiten hango padura ederrei. Eta otsoa azaldu zen oharkabean errepidetik, zakur gris handi bat legez, nigandik 20 metrotara. Patxadaz eta triste antzean begiratu zidan. Begira eta begira, zuzen begietara. Animalia basatien artean begietara erreparatzeak erronka adierazten du. Ez nion eutsi: ni ez naiz hemengo nagusi. Bizkar eman gabe 20 bat metroz egin nuen atzera, eta gero alde. Otsoak han segitu zuen».

Beha egoteko pazientzia edukiz gero, katamotzak ehizan ikus omen daitezke hemen. Edo azkonarrak jolasean eguzkipean. «Horren berri Europako bizitza basatia kontatzen duten XVIII. mendeko liburuetan irakurrita nekien orain arte». Baina orain azkonarren ondoan bizi dira mapatxeak ere, XX. mendean Estatu Batuetatik honantz ekarri eta bertan gozo daudenak.

Uretako dortokak ere asko ugaritu dira. Dortokak, dinosauruen garaikoak izaki, beren historian milaka hondamendi gainditu dituzte, eta Txernobilekoa izan da orain arte azkena. Biologoaren esanetan «hondamendiari esker, horrelakorik esatea paradoxa ez bada, Txernobil ondoan dortokentzako paradisua sortu da. Bizi basatiaren beste osagai askorentzako ere erabil dezakegu 'Txernobileko Parasidua' esamoldea».

Udazkeneko ehiza garaian, Bielorrusiako zoko hau ahate, antzara eta gainerako hegaztiz mukuru egoten da. Denentzako ura eta janaria bada; eta jenderik ez. Inork ez du tiro egiten hemen. Neguan berriz, biologoak dozenaka ikusi ditu erbinudeak, igarabak, azeriak, eta abar luzea. Soro eta baratzetan, bestalde, oraindik zutik daude sagarrondoak eta beste fruitu-arbola asko. Haien igaliak nork jango badago oihanean. Abandonatutako herri eta baserriak, berriz, bizileku eta habiatzat hartu dituzte, lau hankakoek bezala hegaztiek.

Etxe hutsak ikusitakoan jabetzen da biologoa paradisua dirudiena gizakiarentzako infernu gorria dela. Txernobilekoaren ondoren 485 herri hustu zituzten Bielorrusian, eta horietatik 70 betiko daude lurperatuta.

Erreportajearen bukaeran, Ihar Byshniou horietako baserri hustu batean barneratu da. Biologoa barrura sartzean, bertan zegoen habiatik buztangorri-kumeak ihesi joan dira leihora; eta han ikusi ditu kumeak kristalaren alde batetik eta kanpoan dabiltzan buztangorri gurasoak beste aldetik. «Kristal horrek milaka urtez iraungo du eta guk beste aldetik ikusi beharko dugu natura nola ari den bere burua garbitzen urtetik urtera gizakiaren kutsaduratik. Honek badu bere alde garratza: hemen dute etxea buztangorriek, kirikinoek, bisonteek edo zerri basek, baina gu berriro hemen ezingo gara sekula bizi».

www.argia.eus/nethurbil helbidean, gai honi buruzko informazio gehiago eta Interneteko loturak.