Ihesi: Auzoz auzo, baserriz baserri


2021eko uztailaren 16an
Ibilbideari ekin aurretik, Usurbilen nondik norakoak aipatuko ditugu, laburrean bada ere. Irisasi mendian -Andatza tontorra bertan dago- historiaurreko tumulu eta trikuharri ugari aurkitu arren, ez dugu hain atzera joko eta Erdi Aroko XIV. mendera egingo dugu. Izan ere, garai hartan hasten da Usurbil hiribilduaren historia, "Belmonte de Usurbil" izenarekin.

1371. urtean eman zion Gaztelako errege Henrike II.ak hiribildu titulua. Garai hartan hainbat auzotan antolatutako baserri batzuk osatzen zuten udalerria, baina leinu boteretsu bat bazen tartean, Atxegatarrak, eta jauntxoaren menpe bizi behar izan zuten luzaroan usurbildar askok. XV. mendetik aurrera ere, Gipuzkoa osoan gertatu zen modura, leinu edo bandoen indarra ahuldu zenean, ez ziren liskarrak amaitu eta gutxienez bi mendez iraun zuten Kalezarrek hasieran, Kaleberrik gero, Aginaga auzoarekin izandako liskarrek; udaletxea eta dendak non kokatu zen arrazoia. Egun ere itzali gabeko sentimendu hori suma daiteke batzuengan.
Probintziako Batzarretara bidali behar zuten ordezkariaren gastua gutxitu asmoz, 1826an Usurbilek, Orio eta Zizurkilekin batera Andatzabea elkargoan parte hartu zuen. Bigarren karlistaldian, bestalde, hiru hilabetez eduki zuten herria hesiturik. Baina Beterriko gainontzeko udalerrietan gertatutakoaren aldean, hemengo borroken ondorioak ez ziren hain latzak suertatu eta erretako baserri nahiz etxe kopurua ez zen hain handia izan.

Gaur Usurbil, Donostiatik 11 kilometrora dagoen 5.600 bizilaguneko eta 24,9 kilometro koadroko herria da. Nekazaritzan lan eginez bizi izatetik, batez ere industrian lan egitera igaro da eta erriberetako lur zelai emankorrak industriaguneetako eraikuntzek ordezkatu dituzte, hein batean behintzat. Inguruan dituen Donostia eta Lasarte bezalako hiri handien aurrean euskal hiztun kopurua mantendu eta izaera propioa garatzen jakin izan du.


Kaleberri edo Elizalde

Herri-kaskoa ez da handia, baina baditu abiatu aurretik, edo nahiago izanez gero ondoren, bisitatxoa merezi duten eraikuntzak, Saroe eta Atxega jauregia dira horietako bi. San Salbador elizaren aurrean, kale Nagusian dago lehena, erretako oinetxe zaharraren ordez XVII. mendean eraikitako barroko estiloko jauregi bikaina. Hareharriz eraikitako fatxada nabarmena du, oso landua, balkoi, leiho, armarri eta sarrerako bi arkuekin. Bigarrena berriz, urrunxeago dago, errepide nagusiaren beste aldean, ibaia zeharkatzeko erabili ohi zen ibia menperatzen zen tokian lehen, industriagunean orain. XVIII. mendean eraikitako jauregi barrokoa da. Armarriaz gain, sarrera nagusiaren aldeetan dituen eskailerak ditu aipagarrienak.

Baserri apainak ere badaude kaxkotik asko urrundu gabe, Gaztañaga eta Artzabal esaterako. XVI. mendeko eraikinaren oinarrietan bi mende beranduago osorik eraldatu eta handitutako baserria da lehena; fatxada nagusian ezkaratz ederra duen eraikin barrokoa bestea, Usurbilen gaur irekia geratzen den bakarretakoa. Biek mantentzen dute jatorrizko egurrezko egituraren zati handi bat eta duten balioa aintzat hartuz monumentu izendatu ditu Eusko Jaurlaritzaren Kultura Sailak. Jarraituko al dute horrela urte luzez?


Demaplazatik Arratzaina

Eliza eta pilotalekuaren artean dagoen demaplaza bada abiapuntua. Paris etxea ezkerrean utzi eta jolasgune berritik barrena, herri sarrerako biribilgune obalatura joan behar duzue. Hortik aurrera segi, Kalezarrerantz. Harresia ez bazen ere, lau aldeetatik gotortuta zegoen Kalezar. "Belmonte de Usurbil" hiribildua sortu zenean Kontzejua Kalezarren ezarri zen, huraxe baitzen, orduan, erdigunea. Horren guztiaren lekuko dira herrigunera sartu ahal izateko dituen bi ate nagusiak eta hainbat etxe-izen: Kontzeju, Eskribanea, Arotzanea, Erreronea, Barberonea... Mendebaldeko sarreratik sartu eta Portalea igarota, ekialdeko sarreratik irtengo zarete. Berehala ikusiko duzue, bidearen ezker aldean, herri sarrera guztietan izaten zen ermitatxoa. Sokorrokoa da hori.

Asfaltozko bidean gora jarraitu, ezker-eskuin irteten diren adarrei kasurik egin gabe. Iartza baserri parean, hormigoizko bidea ikusiko duzue eskuinera. Hori hartu, eta bizkar zabal batean kokatutako XVIII. mendeko Larbain baserriraino jo. Atzera begiratuz gero, ikuspegiak ederrak dira. Zubieta ikus daiteke, han, ibaiaren beste aldean. Aurrera jarraitu eta utzitako errepidearekin bat egingo dugu. Baina segituan utzi behar da berriro. Eskuinera hartu, eta Buenabista igaro ondoren, Ibarrolatxikira helduko zarete, egun nekazalturismorako etxea den horretara. Atzean aurkituko duzue Ibarrolaaundi baserri bikaina, inguruotako baserririk zaharrena, XVI. mendekoa. Gaur egun, eraiki zen garaiko bolumena eta egitura ia osoa mantentzen ditu. Habeen artean oraindik mantentzen da etxe honek zeukan XVI. mendeko dolare zaharraren egitura. Monumentu deklaratua izan da duela gutxi.

Errepidean gora, Egiluze baserrietara doan bidea ezkerrean utzi, eta metro gutxira bidegurutze bat topatuko dugu. Ezkerrera egin eta segi porlan bidetik gora. Artxubieta ondotik iragan eta gain batera helduko gara. Usurbil eta Beterri osoa goitik ikusteko toki aparta, begiratua eman, merezi du-eta.
Eskuineko muino kaskoa, liberalen esku zegoen Donostia kanoiez tirokatzeko erabili zuten karlistek, bigarren karlistaldian (1872-1876). Gotorleku horretako kanoi tiro batek, hain zuzen, Bilintx bertsolaria larriki zauritu eta gutxira heriotzera eraman zuen. Arratzainberri baserri ondotik igaro eta gain batean, aurrez aurre izango ditugu elkarri erantsitako Arratzainaundi eta Arratzainzar baserriak, eskuinerago dagoen Arratzainbordarekin batera. Arratzain oinetxe zaharretik sortutakoak dira hirurak.


Aginagatik Urdaiagara

Baserri aurrean eskuinera jo, Arratzain edo Bordatxo tontorra (340 m) eskuinetik inguratu eta A-8 autobide gaineko zubira heldu, Artikulaaundi baserria zegoen lekura. 70eko hamarkadaren hasieran Bilbo-Behobia autobidea eraikitzeko egindako lur mugimendu eta betelanek, Usurbilen bakarrik, sei baserri betiko galtzea ekarri zuten: Intxuinzabal, Aritzeta, Benta, Artikulaaundi, Artikulatxiki eta Arburu. Bidegurutzean ezkerrera hartu eta autobide albotik aurrera segi. Zakur eta abandonatutako animalien babesleku etxea dena eskuinean utziko dugu, baita aurrerago Aintziberri eta Aintzizar baserriak ere. Azken hau, egun guztiz eraberritua badago ere, Usurbilgo etxe zaharrenetakoa da, Saria eta Urdairarekin batera.

Autobidepetik igaro Arrate baserri berritutik eta poliki-poliki behera egin, hilerri eta gurutze bidetik Aginagako kaxkoraino. Jaisten hasi eta gutxira, ordea, Usurbilgo ederrenetakoa den Arrillagaaundi baserrira iristeko bidegurutzea igaroko duzue. Joan etorri luze samarra izanagatik ere, merezi du Ondare Kultural kalifikatutako baserri hau ikusteak. Zurezko egitura bikaina du harlanduzko habe karratuen gainean, Oria ibaira begira, egutera paregabean.

Aginaga, Zubietaren antzera, antzinako instituzio propioa izan zuen komunitatea da. San Frantzisko Asiskoren eliza eta hilerria ditu, baserri garrantzitsu eta ederrak, eta antzina ontziolak ere bai. Oinetxeetan, beste askoren artean nabarmentzen direnak Etxebeste, Soroa eta Urruzmendi dira. Mapilen berriz, asko dira Irisasitik ateratako egurrez egindako itsasontziak.

Pilotaleku ondoan, Erriberetako kalea hartu eta N-634 errepidepetik igaro behar dugu. Baratze sail ederren artean aurrera, errepidearekin berriro bat egin eta Altzonazko zubitik Urdaiagako Txokoalde auzoan sartuko gara.


Urdaiaga eta Zubietatik barrena

Irisasi mendipean dagoen auzoa da Urdaiaga, Orreagako monasterioarenak ziren lurretan sortua. San Esteban ermitak erdiguneko gaina menperatzen du eta albo banatara bi auzune ditu, Txokoalde eta Santuenea. Lehena Urdaiagako dorre zaharren inguruan sortu zen eta aipamena merezi duten hainbat baserri eder ditu inguruan, hala nola Illunbe, Iparragirre, Urdaiaga bera, Gilisasti, Zabalea eta Berreiartza. Santuenea auzunea, berriz, 1950-1960 hamarkadan eraiki ziren auzo-etxeek eta baserri gutxi batzuk osatzen dute, hala nola, Ermotegi eta Aialde baserriek.

Trenbide-pasagunea zeharkatu eta Saltxipi jatetxe parean ezkerrera jo, malda gorari ekiteko. Maldan gora goazela Aldatxa baserri aurretik igaro, lehen utzitako bidea zeharkatu eta parke dotore batetik gora San Esteban ermita aurreko plazatxora helduko gara. Leku aproposa atseden hartzeko.

Eskaileratan behera, Santueneara jaitsiko gara. Zorrotzeko zubia igarota ibilbidea amaitu daitekeen arren, zertxobait luzatu eta ibaiertzetik doan bide lautik -trena lehen bide horretatik pasatzen zen-, Zubietara jarraitzea gomendatzen dugu, baserri eder ugari baitaude han.

XIV. mendean Usurbilgo hiribildua sortu zenean, bitan banatu zen. Auzokide batzuek, bi herenek, Donostian jarraitzea erabaki zuten, beste herenak, berriz, Usurbilera biltzea aukeratu zuen eta egun ere horrela banaturik daude, azken urteotan eraldakuntza nabarmena jasan behar izan arren. Done Jakue elizaz gain, arkitekturak utzi duen ondareari begira azpimarragarriak dira beste askoren artean Aliri, Alamandegi, Berridi, Lertxundi eta Aizpurua baserriak. Aizpuruan, esaterako, 1813an, Donostiako hiria kiskali berria zela, Donostiako hainbat handiki elkartu zen, hiria nola berreraiki eztabaidatzeko, eta halaxe dago jasoa fatxadako plakan.

Ibilbidea bukatzeko Aliriko zubitik Oria ibaia zeharkatu eta berehala ezkerrera hartu behar da. Kalezar eta Usurbilerako bide zaharra izan arren, segituan mozten da, XX. mende hasieran trenbide berria eta N-634 errepide berria eraiki baitzituzten. Pasagune arriskutsua dago hor, oso tentuz ibiltzekoa. Troia baserri multzotik gora Morkaiko gaina igo eta Ugarte baserri ikusgarri eta ederraren aurretik behera herriguneraino iritsiko zarete, akituta beharbada, baina baserri ederrez asetuta ziur.

Usurbil eta sagardoa
Sagardoak antzinatik izan du berebiziko garrantzia Usurbilen eta horren lekuko dira ezagutu ditugun baserri gehientsuenek dituzten dolareak, horietako batzuk hirurehun urtekoak. Nekazaritza bizibide ia bakarra zen garaitan, ordea, are garrantzia handiagoa zuen, baserri orok zituen bere sagastiak eta gehienek dolarea. Baina ez bakarrik Beterrin, Gipuzkoa osoan ere hala zen. 1931n hogeita bi sagardotegik ordaindu zuten ekoitzi ahal izateko zerga. 80ko hamarkadan beheraldi nabarmena eduki ondoren, azken urteotan atzera garrantzia hartzen ari da eta berreskurapen horri bultzada eman asmoz Sagardo Egunaren Elkarteak, Sagardo Eguna ekitaldia ospatzen du duela 25 urtetik hona, arrakasta handiz.


Azkenak
Osakidetzan euskaldunak identifikatuta: arta euskaraz bermatzeko bidean pauso bat?

Ospitalizatuta dauden pazienteek eskumuturrekoan eramango dute “e” ikurra. Hala, osasun langileek badakite herritar horiek eskatu dutela euskaraz artatua izatea. Osakidetzak dio euskarazko komunikazioa errazteko beste tresna bat gehiago dela. Proiektu zabalago bateko... [+]


“Udalak onartu duen HAPOaren ondorioz, Kabia egoera ezegonkorrean dago”

Kabia gune okupatuaren 19. urteurrena ospatzeko jarduerak egingo dituzte gaurtik domekara bitartean, apirilaren 24tik 26ra. Bi hamarkada betetzear dagoen gune autogestionatu honek hainbat gorabehera izan ditu bere ibilbidean, eta, Udala bultzatzen ari den Hiria Antolatzeko Plan... [+]


Anestesia, Delirium Tremens, Zea Mays, Talco, Zetak eta Naxker Hatortxu Rockeko iragarpen berrien artean

24 talde berri iragarri ditu Hatortxu Rock elkartasun jaialdiak. 63 talde iragarri dituzte dagoeneko eta guztira, 100 talde izango dira jaialdiko bost eszenatokietan.


Izaki Gardenak
Kantuak euria atertu zuenekoa

Izaki Gardenak
Noiz: apirilaren 20an.
Non: Iruñeko Gazteluko Plazan.

-----------------------------------------------

Ordu erdia baino ez da falta Iruñeko Gazteluko Plazan kontzertua hasteko; baina erdi hutsik da oraindik, euria ari baitu. Porlanezkoa nahiz ez den,... [+]


Trumpek gelditzeko eskatu dio Putini, eta Errusiak dio bake akordiorako ia prest dagoela

Zelenskiri Ukrainako gerra amaitu behar duen bake akordioa "arriskuan" jartzea leporatu ostean, Putini egin dio errieta Trumpek bere sare sozial Truth Socialen. Sergei Lavrov Atzerri Ministroak bake akordioa adosteko prest dagoela Errusia. Kievek jakinarazi du Errusiaren... [+]


Eguneko zentro publiko baten beharra aldarrikatu dute Uribe Kostako herritarrek

Bizkaian eguneko zentro publikorik ez duen eskualde bakarra da. Elkarretaratzea eginen dute apirilaren 27an, 12:00etan, Sopelako (Bizkaia) Udaletxeko plazan.


2025-04-25 | Enbata
Herriek (ere) asko egin dezakete euskararen alde

2026ko hauteskundeei begira, zutabe bat ireki du Enbata-k. Plantan emanak izanen diren zerrenda abertzaleen hautagaiei ideia kutxa bat eskaini nahi die, beren programak Herriko Etxeen eskumeneko sail ezberdinetan eraikitzeko. Hilabete honetan, Herriko Etxeek euskararen alde egin... [+]


2025-04-25 | Aiaraldea
Baso Erresilentea proiektua martxan, mendietako jasangarritasunaren mesedetan

Urduñako 2022-2042 Onura Publikoko Mendia Antolatzeko Planaren parte da ekintza, eta Eusko Jaurlaritzako Ingurumen Sailaren babesa eta Bizkaiko Foru Aldundiko Mendi Zerbitzuaren laguntza jaso du.


Frantziako lehen ministroaren alabak ere salatu du “bortizki jipoitu” zutela Betharramgo ikastetxean

Alain Esquerrek idatziriko Le silence de Bétharram (Betharramgo isiltasuna) liburuan eman du lekukotza Helene Perlantek, François Bayrouren alabak. 1980ko hamarkadan egon zen ikastetxe katolikoan ikasle eta berrogei urte luzeetan isilik atxiki ditu bertan jasandako... [+]


Analisia
Denok gaude katean

Urtarrilaren 29an, gaur egungo mundu berekoi honetan ohituta ez gauden zerbait gertatu zen Laudioko Guardian lantegiaren atarian. Zuzendaritzak hango labea itzaltzeko asmoa erakutsi zuen, eta horri aurre egiteko, langileek atea blokeatu zuten pankarten bidez. Baina ez zeuden... [+]


Espainiako Gobernuak atzera egin du Israelgo balen erosketan

Israelgo IMI Systems enpresarekin Espainiako Barne Ministerioak egindako bala erosketa bertan behera uztea agindu du Pedro Sanchez Espainiako Gobernuko lehendakariak. PSOEren eta Sumar-en arteko gobernu koalizioan zegoen apurketa arriskua baretu du erabakiak.


‘Elgarrekin’ lelopean ospatuko dute aurtengo Herri Urrats maiatzaren 11n

Ipar Euskal Herriko ikastolen aldeko bestaren 42. edizioa iraganen da maiatzaren 11n Senperen.


Aurrekontu militarren handitzea salatzeko bizikleta martxa egingo dute Bilbon

Bilbotik abiatu eta Barakaldoko ITP Aero eta Getxoko Sener enpresen paretik pasako da bizikleta martxa, bi enpresa horiek "ekoizpen militarraz arduratzen direlako", antolatzaileen aburuz. Azken aldian ematen ari den armamentu gastuen hazkundea salatzeko protesta izango... [+]


Artzain Egun jendetsua, Ordizian

Aurten 1.500 ardi inguruk zeharkatu dute Kale Nagusia, bost artaldetan banatuta. Idiazabal Gaztaren denboraldi berriaren aurkezpen ofiziala egin da, udaletxean. Garena Jatetxeko Julen Bazek eta Peli Perez de Anuzitak moztu dute gazta.


MADDI OIHENART
“Kantuen ikastez hasi nintzen euskara ikasten”

1997an plazaratu zuen Maddi Oihenartek (Barkoxe, 1956) lehen diska, Lurralde zilarra, Mixel Arotze eta Mixel Etxekoparrekin batera. Txiki-txikia zenetik barrenean dituen paisaiak, isiltasunak eta soinuak partekatzen dizkigu kantuan ari denean. Kantatzean aurreko ahotsen... [+]


Eguneraketa berriak daude