Non la vera Italia -ez da benetako Italia- diote arrantzale herri ttipi honetara iristen diren italiar turista urriek. Eta ulertzekoa da. Mapetan Alghero izenez azaltzen bada ere, L'Alguer geografikoki eta kulturalki Bartzelonari begira egon da beti.

«Afrika eta Europa artean galduta dagoen inoren lurra da Sardinia» zioen David Herbert Lawrence bidaiari ingelesak. L'Alguer irla honetako puntu txiki bat baino ez da.

Glamour handiagoa duten Korsika eta Siziliaren itzalpean dago, baina makina bat katalan etortzen da egunero Gironako hegaldian, eskolan ikasten dutena egia ote den ziurtatzeko: «Balear irlak baino harago dagoen Sardinian, katalanez mintzo dira oraindik XIV. mendean iritsitakoen ondorengoak...». Bertara iritsitakoan, ustekabean harrapatzen dituzte kaleetako seinale elebidunek, italiar via eta katalan carrer elkarren ondoan idatzirik. Karriketako souvenir dendetan, Pais Catalá de L'Alguer aldarrikatzen dute hainbat eranskailu, hautsontzi edo elastikok; Katalunia «kontinentalera» turistek eramango dituzten oroigarriak.

Katalan ikurrak nonahi ageri dira, baina hizkuntzak bizirik ote dirau? Belarria zorroztu dut alde zaharreko carrer estuetan. Portuan, solasaldi alaian zegoen erretiratuen talde bati ulertzen saiatu ondoren, hizkuntza bereiztea zaila dela iruditu zait. Izan ere, Mediterraneoko toki bitxi honetan, hiru hizkuntza entzun omen daitezke: katalana, italiera eta sardiniera, hiruak latinetik eratorriak, eta nahiko antzekoak beraz.

Ana eta Miqelek aldiz, ongi ulertu dute; «baita hitz egin ere», dio mutilak. Las Pluminas ostatuan ezagutu dugu elkar. Orain Tarragonara doaz bueltan, Barcelonetan hiru egun eman ostean.

-Jakin-minak jota nengoen aspalditik. Mito hutsa zela pentsatu nuen askotan, baina aqui també es parla catalá-, esan du Anak irribarretsu.

-Oso mintzaira bitxia da hala ere- gaineratu du Miqelek-. Elkar ulertzeko arazorik ez dugu izan, baina esamolde eta hitz asko arrotzak egiten zaizkigu.

Ritak, ostatuko jabeak, esertzeko gonbita egin eta kafea eskaini digu. Elkarrizketa katalanez jarraitu dute hiruek; atentzioa eman dit zeinen ongi ulertzen dioten elkarri.

Geroxeago, Ana eta Miqeli bon viatge opa eta gero, hamaika istorio kontatu dizkit Ritak, etxeko pasta sendo eta italiar kafeak lagundurik. Ipuinotan, katalan marinel eta sardiniar artzainak protagonistak dira beti. Horietako batean, menditar bat l'Alguer-eko neska ponpox batekin maitemindu eta gero, hau bahitu eta bere mendietako herrira eraman zuen. Denboraren poderioz, ahuntz gazta egiten, baita artzaina maitatzen ere ikasi omen zuen.

Alguertarra da Roberto ere, Ritaren koinatua. Kafea gurekin hartzeko asmoz iritsi da oraintxe, ostatuko atari ondoan duten fruta-denda ireki aurretik. Geroxeago, bere lantokian bisitatu dut. Antzinako sardiniarren ur erritoetaz ari zait, baskulan dagoen mahatsaz erabat ahazturik. Bezeroen ilara luzeari erreparatutakoan deseroso sentitu naiz, baina zorionez, ez dirudi inork presarik duenik hemen.

Gianfranca dugu «ilarakide»etako bat. Itxura ederreko madariei begira dagoela, solasean hasi da. Ama L'Alguer-ekoa zuen, aita aldiz, sardiniarra, irla barrualde menditsukoa. Bere etxeko Lingua Franca italiera izan da beti, honexegatik Gianfrancak hiruak hitz egiten ditu. «Hitz egin baino, nahastu», dio berak umoretsu. Aipatu duenez, ez omen zen oso ohikoa alguertarrak sardiniarrekin ezkontzea. «Ilarakide» guztiak bat datoz.

-Komertziorako hizkuntza katalana izaki, sardiniarrek ikasi beharra zeukaten. Gainera, herriko feriara etortzen zirenean, etxeratze-agindua errespetatu behar zuten menditarrek-, azaldu du Robertok.

-Agoazilak kanpai-hotsez jakinarazten zuen herriko harresia itxi behar zela. Orduan, juduek ghettora jo behar zuten, eta sardiniarrek herritik kanpora.

Adituen arabera, hizkuntzaren biziraupenaren sekretuak alguertarren autoisolamenduan du oinarri. Mediterraneoko merkataritza menderatzen zuten aragoiarrak ez ziren inolaz ere «menditar basati»ekin nahasten. Roberto eta Gianfrancak baieztatuko didatenez, garai bateko pentsamoldeen arrastoak egundaino mantendu dira hein batean.

-Pasqualekin hitz egin behar duzu-, esan dit Robertok halako batean.

Eta helbide bat apuntatu du papertxo batean: Piazza Duomo 2.

Ostatutik L'Alguer-eko kasko historikora bost minutu eskasean iritsi naiz itsas-pasealekutik. Olibondoz inguratutako Erdi Aroko herria da, bere harresi eta zaintza dorreekin. Aragoiar erako dorre borobil eta sendoak dira hauek, Mediterraneoan zehar aurki daitezkeen aragoiarren inperio ohiaren lekuko; Gironatik greziar irletaraino, betiere itsasoari begira. Estrategikoki eraiki ohi ziren, elkarren bistan dauden dorre sare gisan. Itsas erasoei aurre egiteko, su seinalea pizten ei zen dorrez dorre, portuetako armadak borrokarako presta zitezen.

Zorionez, egun lasaitasuna da nagusi hemen. Turismoak ez du herri zoragarri hau bere mende hartu, eta oraindik lasai pasea daiteke bere kalexka estuetan. Carrer Mallorcan gora noala, egurrezko ate zahar batean kartel bitxi bat ikusteko parada izan dut: «Qui no estima la sua lengua, no vol be al suo pais», dio leloak, Senyera gorri-ori azpian. Hemen ematen dira, hain juxtu, katalan eskolak.

Kalea Piazza Duomoraino iristen da. Bertan konturatu naiz plaza honen seinalea elebiduna, baita izenbiduna ere badela, italiar bertsioaren azpian Plaça de Santa Maria jartzen baitu. Eta berdin gertatzen da Piazza Civicarekin, Plaça del Pou Vell ere delarik. Izenak izen, katedral zuriaren parean dago Pasqual Mellairen denda: Sartoria Lavasecco Catalana. Unibertsitateko irakasle ez, jostuna da L'Alguer eta alguertarrei buruz gehien dakien pertsonetako bat.

Parlem catalá dio sarrerako eranskailuak. «Bon dia», agurtu dut, nire katalana hemen bukatzen delako pena handiz. Adinekoa den arren, sasoian dago Pasqual oraindik. Nire bisitak berak mozten dituen oihalekin zerikusirik ez duela argituta, barrualdean sartu gara.

Hamaika traje daude zintzilik; josten hasi berri batzuk, bukatuta besteak, eta beste hainbeste guraize eta ofizioko lanabes. Ondoko gelan sartzeko gonbita egin dit, non ehunka liburu dauden, denak ederki sailkatuta gaika eta alfabetikoki.

-Kataluniatik jende ugari etortzen da bisitan. Askok hango musika CDak edo liburuak ekartzen dizkidate opari- hasi da Pasqual. -Jostuna naiz, ez daukat unibertsitate ikasketarik, baina asko irakurtzen dut- gaineratu du, apaletatik bi liburu atereaz: Els noms de la fruita a L'Alguer eta Caracterizaçió del lexic algueres. -Duela gutxi argitaratutako tesiak dira, Bartzelonatik bidali dizkidate-, esan du irribarretsu.

Hemengo hizkuntzari buruzko doktoretza-tesia egiten ari direnek Pasqualengana jotzen dute. Lana plazaratu bezain laster, berari bidaltzen diote laguntza eskertuz. Baina ez dira hizkuntz ikerlariak etortzen diren bakarrak. Turista kulturazaleak, baita politikariren bat ere, Carod Rovira kasu, gizon jakintsu honekin hitz egiteko gogoz azaltzen dira bere jostundegian.

Pasqualek Sardiniako historiari errepasoa eman dio, Neolito garaiko nurage eraikin misteriotsuetatik gaurdaino, tarteko feniziar, kartagiar, eta aragoiarrak, besteak beste, ahaztu gabe.

-Herri ugarietako irla dugu Sardinia-, azpimarratu du. Kronolojiak eskatu bezala, liburuak ordenean ateratzen ditu apaletatik, jostailuak erakusten dituen umearen ilusioz. Horrelakoetan -Aixó es molt interesant (hau oso interesgarria da)- esaten du, berebiziko emozioak jota. -50-60ko hamarkada arte ez genuen Kataluniaren berri izan- hasi da kontatzen XX. mendera iristean.- Espainiarekin loturaren bat zegoelakoan geunden, baina gutako inork ez zekien zer-nolakoa. Gero Bartzelonatik etortzen hasi ziren, eta denboraren poderioz, loturak asko areagotu ziren. Gironarako eguneroko hegaldiak mesede handia egin digu. Jendearen hartu-emanak hizkuntza berpiztu du, nahiz eta zaila izango den gureari eustea datozen urteetan.

Antza denez, 15.000 hiztun baino ez dago, denak 40 urtetik gorakoak. Gainera, Lehen Hezkuntzan eskolako ikasgaia den arren, hau bukatzean hautazko asignatura bihurtzen da, eta gutxi batzuk soilik hartzen dute.

Pasqualek katalanez argitaratzen den herriko aldizkaria luzatu dit. Makina bat artikulu ditu: gaur egungo gaiak, historiari buruzkoak, edota poema anitz irakur daitezke bertan. Orriak gainetik begiratzean, honako bidean ikusi dudan Escola de Alguerés iragarrita aurkitu dut laukitxo batean: «Una institució per ajudar els algueresos a defendre i recuperar la própia llengua i la própia identitat».

-Ameslari hutsak dira- dio Pasqualek, -uda aldean doako eskolak eskaintzen dituzte, baina gelak ez dira inoiz betetzen, ezta gutxiagorik ere.

Beste artikulu bat Tarragonako udaletxeaz kexu da. Kataluniako hiri handi hau l'Alguer-ekin senidetuta dago aspaldi, baita Austriako Klagenfurt edo Frantziako Orleansekin ere. Testuak dioenez, azken bi hauekin eskolen arteko trukaketak ohikoak dira, baina ez, ordea, hizkuntza komuna duen herri txiki honekin.

-Agian garai batean bezala jokatu beharko genuke- dio Pasqualek umoretsu. -Herriko harresia berriro itxi eta gureari eutsi, inoren laguntzarik gabe; irla barruko irla-. Baina ez da Pasqual berean ixten den horietakoa. -La diversitat és bella- esan du, Italiako gutxiengoak azaltzen dituen mapa eskuan duela: sardiniarrak, katalanak, albaniarrak, esloveniarrak, friuldarrak… kolore anitzeko bota.

Oso gustura egon naiz gaur Pasqualekin, eta bihotzetik eskertu diot eskainitako denbora. Harremana mantentzeko asmoz agurtu dugu elkar, baina ale hau bidaliko niola hitz ematean, zalantza sortu zait idatzi beharreko helbideaz:

-Piazza Duomo ala Plaça de Santa María?

-Biak jarri, badaezpada.