Jai egunetan goizean goiz alborada jotzen dugu danbolinterook eta jende ugaria topatzen dugu bazterretan. Turistak, mezetara doazenak, zerbait erostera, korrika egitera, mendira edo ordu horien bake eta lurrin berezia sentitzera. Beste asko gurekin esnatzen dira edo esnatu berritan leihora ateratzen zaizkigu. Denei esker oneko begirada aise antzematen zaie.

Gaueko kondarrak, aldiz, gau pasa egin eta gero, etxerako bidea aurkitu ezinez dabiltza. Gehienetan, ordu horietan errendi eginda egoten dira, guztiz jota. Eta ageri agerikoak izaten dira. Hurreratu baino nahikoa lehenago badakigu nola joan zaien gaua.

Politenak bikote gazte solteak izaten dira. Maiz aurreneko topaketa errentagarria pasa dute eta -ai, gaztetasuna!- hainbat saio eta gero oraindik ere beste baterako prest daudela sumatzen dugu. Hauek ere esker oneko begirada agertzen digute. Zertzelada erromantikoa jartzen baitiogu beren gau eder horri. Baina ondotik katu zorritsu zahar bat pasatuz gero, hari ere eskerrak emango lizkiokete. Ez da harritzekoa.

Hainbat bikote edo lagun taldea direnean desberdina izaten da. Gehienetan apalak badira tartean eta harroxkoren bat edo beste ere bai. Beren arteko erlazioetan, talde dinamikaren espektro guztia ager daiteke. Normalena hauxe da: harroxkoak urrutitik besoak altxatzen ditu eta dantza imintzioa egiten ohi du. Txistulari petralok, ordea, jai goiz arruntetan zortzikoa jotzen dugu, euskaldunok asmatutako erritmo aldrebesa, eta hurbildu hala konturatzen da ezin diola erritmo horri erraz jarraitu.

Orduantxe iristen da kinka larria. Ridikulua egin eta nola burua atera? Batzuk, jatorrak, barretxo bat egin eta "aupa", "hori, hori" edo antzeko batekin konformatzen dira. Horiei irribarretxo batekin ordaintzen diegu. Beste batzuk, aldiz, harrokeria ezin kontrolatu eta... Hortxe hasten da lan arriskuen A fasea. Gehiegi gerturatu aurretik, esaldi hotz bat erortzen zaie:

- Alde! Gau osoa inbertitu eta ez duk busti ahal izan, txoropito horrek!

Gehiagora joan nahi badu, bestelako bideak baditugu noski. Ez ditut hemen zehaztuko, haatik, ez delako etsaiari armak erakustea komeni.

* * *

Gauak milaka urteetako kulturan bi ezaugarri desberdin izan ditu. Tankera magikoa -Jesus gauez jaio zen Belenen, izarren mezuak, ilargiarenak...- eta izu askoren eragile izatea. Nolako animalia beldurgarriak agertzen ziren gure aurrekoen gauetako ipuinetan! Lapurrak eta gaizkileak ere gauez zebiltzan lanean bete betean. Gau lana esaten zitzaion Nafarroan kontrabandoari.

Argi indar artifizialak gauetako beldur gehienak uxatu ditu. Psikologoek eta psikiatrek magia galduarazi diote gauari. Nonbait erregresioa deitzen den fenomenoa gertatzen da ordu txikietan. Gure psikearen garapeneko atzeko fase batera itzultzen gara. Eta horregatik edozein kontu txatxurekin egiten dugu barre eta edonolako memelokeria irensteko prest agertzen gara. Horregatik ere maiz, pasatako gaua gogoratzean, errepikatzen den esaldia: "Ez genuen ezer egin, baina zenbat barre egin genuen".

Baina ohitura berri batek egin dio gauari kalterik handiena. Gauaren erabilpenaren arrunkeriak, banalizazioak. Gure gazteak astebururo gauez ateratzen dira lagunarte bustira. Eta goizak lotan ematen. Nori egiten dio mesede ohitura berri honek? Tabernariei eta bestelako sustantzien saltzaileei noski. Aukerako erosleak ez du begi zorrotzena gauez izaten. Momentuko premiak ere ez dio exijentzia maila altua jartzen uzten.

Gazteak arrisku gisan sentitzen duten helduei ere, oro har, mesede egiten die: "Txitategi berezian, zerratuan dabiltzala umetxo horiek. Gizarte honek oraindik ez du eta lekurik gazte txoro horientzat".

Eta kalte? Gazteei argi eta garbi. Gauaren behar itsua jartzen dielako begi aurrean. Gauaren ederra ezagututa nago. Ez hainbeste tabernetako gauak, bestelakoak baizik: mendikoak, itsasokoak, elkarte batean hitz-aspertuetakoak... Eta badakit gau batzuen truke ia dena eman daitekeela. Baina goiz apartekoak ere baditut oroimenean. Hamaiketako oroigarriak, eguerdi ohoretsuak eta arratsalde paregabeak bizi izan ditudan bezala.

Gaueko kondarrak topatzen ditugunean, bururatzen zait iruzur galanta egiten ari gatzaizkiela gure gazteei. Inoizko gauaren dardara kilikagarriaren ordez, gehiegizko gehiegiaren salmenta merke ustela egiten diegula. Estraperloa. Zoritxarrez, ez alor horretan bakarrik.

Kontuz, gazteak! Gure amona Euxebi zenak esaten ohi zuen: "Gauez saguzarrak ederrez".