Duela egun batzuk -apirilaren 24an, hain zuzen-, Arabako Biltzar Nagusiek Euskararen erabilpena arautzeko 10/82 legea (1982-12-16, 160. EHAA) betetzea exigitu zioten Eusko Jaurlaritzari. Zer dela-eta? Euskararen erabilera suspertzearen zaintzaile sutsua ote da Arabako erakunde hori?

Kontuan izan behar dugu: a) lege horren 16.2 artikulua izan zela eskaeraren jomuga, alegia horrela dioena: "Jaurlaritzak ikastegi bakoitzean erabili beharreko hizkuntza-ereduak araupetuko ditu, guraso edo kuradoreen (sic.) nahia eta eskualdeko gizarte-hizkuntzazko egoera kontuan izanik"; b) ekimena Unidad Alavesak abiatu zuela, PP eta PSE-EEren atxikimendua segituan lortuz; c) alavesisten proposamena Gasteizko Ibaiondo auzoko gertaera baten harira egosi zela: B ereduko gela irekitzeko gurasoen eskaerari Jaurlaritzak denbora luzez entzungor egitean, D eredua baino ez baitzuen eskaintzen. Beraz, Biltzar Nagusien exigentzia ez zen, inolaz ere, euskararen aldekoa.

Gertatutakoa alavesismoaren diskurtsoa elikatzera dator, beste behin ere, «arabarren borondateari muzin eginez, euskal nazionalismoak euskara inposatu nahi duelako» leloa areagotuz (ikusmolde horrek Araban duen pisua azpimarratzen zen 2006-01-22ko ARGIAn alavesismo soziologikoari eskainitako artikuluan). Tira-bira hori hobeto ulertzeko lagungarria da Aztiker-en Euskal Herria datuen talaiatik 2006 lanari erreparatzea, non hizkuntza ereduek Araban duten egoera ondo jasotzen den: 2004/2005 ikasturtean, 0-12 urte bitarteko umeen %44 B ereduan dago eskolatuta; hortaz, eredu hori zabalduena da Araban, Euskal Herriko beste lurraldeetan baino askoz gehiago.

Gasteizen pizturiko liskarraren inguruan hainbat hipotesi bota daitezke. Lehendabizi, informazio faltarena. Izan ere, Arabak elebitasunaren alde egiten duen arren, ez du euskara berreskuratzeko presarik eta, are gutxiago, horrek gaztelania galtzea ekarriko balu. Adibidez, arabarren %83k dio lurralde horretan etorkizunean euskaraz eta erdaraz, bietan berdin, hitz egin beharko litzatekeela (Eusko Jaurlaritza: EAEko hizkuntz gaitasuna eta asmoak). Baina, asmo hori bete ahal izateko hizkuntza eredurik egokiena B dela uste dute arabarrek, D ereduak gaztelaniazko gaitasun nahikorik bermatzen ez duela susmatuz. Hortaz, herritar askok B eredua eskatzen dute, ez Drik, eredu batek eta besteak gaztelaniazko eta euskarazko gaitasunean zinez nola eragiten duten jakin gabe.

Bigarrenik, errealitatearen gaineko ulermen-faltarena. Ulertu behar ditugu Araban dauden euskararen gaineko jarrera epelak: hizkuntza horrekiko atxikimendua ahula, konpromezurik gabekoa da, oro har, eta gehienek ez dute beren burua beharturik sentitu nahi euskararen izenean. Hori horrela izan dadin badago hainbat arrazoi historiko, kultural, ideologiko eta demografiko. Baina, Arabako errealitate zuhur zein txepel hori EAEko errealitatearen azpian ezkutatzen zaigu -nahita edo nahi gabe-, gehienetan. Arestian aipatu dugun Ibaiondo auzoko liskarraren gakoaz Hezkuntza ordezkariak hauxe zioen: «...kolektibo batzuei zaila gertatzen zaie zera onartzea: normaltasun egoera batean, biztanleriaren gehiengoak seme-alabak hobekien euskaldunduko dituzten hizkuntza ereduen aldeko hautua egitea» (2006-04-04ko Diario de Noticias de Alava). Baina, ezin da gertaera horren gainean beste irakurketa bat -kontrakoa- ere egin? Alegia, litekeena da guk, euskaltzaleok, Arabako eta guraso horien errealitatea ongi ez ulertzea.

Hirugarrenik, itsukeriarena. Euskal Herriaren ezberdintasun askori muzin egiten diegu, seguru asko gure pentsamoldeekin bat ez datozelako. Eta ez gara konturatzen, ostrukarena eginda, geure burua baino ez dugula engainatzen. Errealitatea irauli ahal izateko ezinbesteko baldintza da nolakoa den zehatz-mehatz onartzea, baita -bereziki- mingarria zaigunean ere, diagnostiko faltsu edo okerretik abiatuz gero, estrategia egokia lantzerik ez dagoelako. Gure estrategia itsu horretan, Arabako bereizgarriak ez ditugu ikusten edo, agian, ez ditugu ikusi nahi.

Azkenik, nola ez, demagogiarena. Hezkuntza Sailak bazituen arrazoi batzuk hartutako erabakiari eusteko: "...aurreko bi ikasturteetan B eredua eskaini arren, eskaera falta zela-eta, ez zen posible talderik osatzea, D eredurako, aldiz, 50 bat eskaera erantzunik gabe gelditzen zirelarik". Baina, Arabako politikagintzan, alavesismoa nora, sozialistak eta popularrak hara! Berdin dio funtsezko arrazoirik dagoen ala ez, Hezkuntza ordezkariak salatzen zuen bezala: "argi dago zenbait alderdi politiko funtsik gabeko eztabaida pizten saiatu direla eta lortu dutela, euskara alderdikerien menpe jarriz".

Baliteke lau hipotesiotan argi puntu bat egotea, ala ez. Baina, liskarron ondorioak garbiak dira beti: Euskal Herria euskaldun eraikitzearen asmoa, Araban, kalteturik gertatzen da. Gakoa da sesio gaizto horiek nola saihestu, gurean amore eman gabe!