Ihesi: Saien balkoitik Bi Haizpera begira


2021eko uztailaren 16an
Iruñea Donostiarekin (a-15) eta Gasteizekin (N-240) lotzen duen bidegurutzean dago Irurtzun. Kotxea herrian bertan utzi, eta Trinitate kalean gora eginez, Plazaolako trenbide zaharra hartzen zuen lautada izango dugu abiapuntua. Iturria, zubia eta beilatokia ezkerrera utzi, eta ur depositoa eskuinera dugula, mendian sartuko gara, zuhaixken artean nabarmen ageri den langa zeharkatuta. Berehala ikusiko dugu gure norabidea markatzen duen seinalea (PR NA 132): Saien Balkoia, 1.025 metrora duguna. Seinaleari kasu eginaz eskuinera joko dugu, beraz.

Aldapa hasia dela, hurrengo seinaleak ezkerrera bidaliko gaitu, jada 640 metro besterik falta ez zaizkigula ohartaraziz. Eskuinera jota Trinitate Ermitara iritsiko ginateke. Aldapan gora goaz, tarteka hankei atseden emateko begirada atzera botaz, Irurtzun han behean uzten dugula ziurtatzeko.

Zaldiak ditugu bidelagun eta zortea ere bai, aurten lehenengo aldiz ku-ku, ku-ku... entzutea egokitu baitzaigu -beharbada sol-fa, beharbada sol-mi-. Eskuak poltsikora eraman ditugu, bakeroek pistolara bezain azkar, aurten diruz armaturik egongo garen ikusteko.

Egurrezko langa pasa eta berehala izango gara Saien Balkoian.


Saien Balkoia

Irurtzundik begiratuta eskuineko haitzaren gailurrera iristean, bidetik apur bat aterako gara ezkerrera, balkoitik saien begirada eskuratzeko. Maparen arabera bi haitzetan altuena omen (779 metro), baina beti parekoari izaten zaion inbidiaz-edo, aurrean dugun ezkerreko haitzak altuagoa dirudi. Bertatik Aralar eta Urbasa mendikateen ikuspegi paregabea dugu.


Harizti laiotzean behera

Bidera itzuli eta goroldioz jantzitako hariztian behera joango zaizkigu hankak, orbel artean geratu ezin ditugula. Kurbak jarraiki Plazaolako trenbide zaharrera irtengo gara, A-15 errepidea Bi Haizpe artera sartzen den puntura. Langa urdina zeharkatu eta ezkerrera egingo dugu, tunelaren ahora.


Bi tunel Irurtzunerako

Tunelera sartu aurretik begiratu diogu eskuinera dugun Haizpeari, eta burua saiez josita ikusi diogu. Kortejurako garaia omen, elkarren inguruan jiraka dabiltza.

Fresko dago tunelaren barruan eta oihartzunak kantu eta ahozko jolasei eman die bide. Aurrera jo dugu, eta ezin izan dugu bigarren tunela zeharkatu, eroria dago-eta. Beraz, eskuineko aldetik igoko dugu tunelak zulatutako muinoa. Dena lokaztuta dago, eta gaurko lantegirik zailenak honek jarri dizkigu: makila, zuhaiska, eta ia osinei ere heldu behar izan diegu.

Goian argindar zutabe batekin egin dugu topo, eta ezkerrera jo dugu. Aurreraxeago lau bide batzen dituen gurutzean, aurrera doan eskuinekoa hartu dugu eta marka berde-txuriei jarraiki, langa zeharkatu dugu.

Maldan behera jaitsiko gara, eroritako tunelaren beste aldera iritsi arte. Zelai eta etxe artean, berriro trenbide zaharrera iritsiko gara, ibilbidea hasterakoan ezkerrera utzi dugun zubipetik pasatuko garelarik.

Plazaolako trenbidea
Plazaolako (Nafarroa) meategietako burdina Andoainera (Gipuzkoa) eramateko sortu zen trenbide hau, XX. mende hasieran. 1914an bidaiariak eramaten hasi zen, Iruñetik Donostiaraino, eta horrek sekulako truke komertzial eta kulturala ekarri zuen. Irurtzunen ere geltokia izaki, oso azoka garrantzitsua izan zuen. 1953ko uholdeek geldiarazi zuten trena baina 1994. urtean Plazaola Partzuergoa sortu zen, trenbide zaharra Natur Bidea bihurtzeko. Egun Gipuzkoako mugatik Mugirora arteko bidea berreskuratuta dago (19 kilometro) eta Mugiro-Irurtzun artekoa txukuntzea da hurrengo proiektua.

Sai arreak, familia berdinzalea
Gyps fulvus-ak hegotik hegora 2,6 metro neurtu ditzake. Egun osoa pasatzen du airean zintzilik planeatzen: apenas mugitzen dituen hegoak, eta altura irabazteko isatsa mugitzea aski du. Zeru gainetan egoten da, inork ikusten ez duela, eta bat-batean behera jotzen du, hegoak erdi bilduta. Atzetik jarraituko diete taldekideek. Begiz joa zeukan haratustelera iristean lotsati portatuko da, baina behin puskari heltzean, mokoz eta hatzaparrez defendatuko du ahalik zatirik handiena.

Abendutik apirilera ernaltzen dira sai arreak. Harrak kortejatu eta emearekin batera hegan egin ondoren, elkarrekin eraikitzen dute habia, makila, lasto eta ilez. Urtarrila bukaeran jarri eta arrautza bakarra inkubatzen dute 52 egunez. Zaintza partekatzen dute nola harrek hala emeek, 24 edo 48 orduko txandak eginaz. Kumea uztail edo abuztuan joango da etxetik, behar bada gurasoengandik urrun bere bizitzari ekiteko.

Bi Haizpe, pasabide eta defentsa
Kareharrizko bi haitzak defentsarako horma sendoak ditu Irurtzunek. Harritzar hauek 1429-1430ean Gaztelaren kontrako gerra bizi izan zuten, eta euren tartetik beste hainbeste pertsonaia pasatzen ikusi zituzten, hala nola Albako Dukea 1512an, Gaztelako tropekin Iruñea hartzera zihoazela; edo 1521ean Loiolako Inazio Donea, hanka arrastaka Azpeitira bidean.


Azkenak
2024-12-04 | Mikel Aramendi
ANALISIA
Muga-zergak ezarriko ote zaizkio unibertsitateko talentuari ere?

Ipar hemisferioan ikasturtea hastearekin batera izan ohi den albiste-zaparradan argitaratu zen duela astetxo batzuk: aspaldiko urteetan ez bezala, txinatar jatorriko ikasleak (275 milatik gora) ez dira jada ugarienak Estatu Batuetako unibertsitateetako atzerriko ikaslerian;... [+]


Urduñako espetxe frankistako biktima gehiago deshobiratzeko lanak abiatu dituzte berriro

Astelehenean abiatu zituzten lanak eta frankismo garaiko 20 biktima berriren gorpuak topatu dituzte honezkero. Asteburura arte luzatuko dute gorpuzkiak lurpetik ateratzeko hirugarren kanpaina.


2024-12-04 | Julene Flamarique
Autonomo faltsuen lan eredua aldatuko duela esan du Glovok, jabea epaitua izan baino egun bat lehenago

Sei urteko espetxe zigorra ezar diezaiokete Oscar Pierreri langileen eskubideen aurkako hainbat delituengatik. Epaiketa asteartean izan da Bartzelonan, eta astelehenean iragarri du legearen pean kontratatuko dituela 15.000 rider. CGT sindikatuak “fiskaltzaren aurrean... [+]


2024-12-04 | Leire Artola Arin
Kapitalismo berdearen izenean, lurraren defendatzaileak kriminalizatuta

2023an ezagutu genuen Solway Investment Group multinazional suitzar-errusiarraren boterea noraino iristen den. Guatemalan duen Fenix meategiaren gehiegikeriak agerian uzten zituen ikerketa baten berri eman zigun Prensa Comunitariako kazetari batek, eta elkarrizketa hori [+]


Teknologia
Mundu digital bortitza

Bilbon bazterkeria arriskuan dauden kolektiboekin lanean aritu nintzen bost urtez, arrakala digitalaren inguruan, batez ere emakumeekin. Bidean, bortizkeria matxistekin eta beste arazo askorekin aurkitu nintzen. Oso modu organikoan, indarkeria matxista pairatzen zuten... [+]


Materialismo histerikoa
Beteta

Bata bestea irentsiz gordetako azken galtzerdi parearen ondoren, ezin izan nuen kaxoia itxi. Horrela zegoen, gaizki itxita, bi astez jada, pijamena (pijamen tiraderan, oparitutako hiru izan ezik, ez dago pijamarik; “etxerako” kamiseta eta galtzaz beteta dago). Atera... [+]


2024-12-04 | Ula Iruretagoiena
Lurraldea eta arkitektura
Sir

Londrestik iritsi da ospe handiko arkitekto bat Galiziako herri txiki batera. David Chipperfield du izena, eraikinak mundu osotik zehar ditu, Berlin, Milan eta Shangaigo bulegoetatik lanean. Arkitektura elegantea, fina, Sir batek egindakoa. Istorioa Corrubedo herrixkan hasten... [+]


Euskara mailu bat da

Neronek esan nezake, baina Macronek esan zuen. Frantses nazioa zatitzeko tresnak omen dira frantsesa estatu hizkuntza bilakatu baino lehenagotik ere exagonoan baziren hizkuntza horiek. Aitortu ordez Frantziak hizkuntza horietako hiztunak azpiratu, uniformizatu eta asimilatu egin... [+]


Ikusezin

Tabernan zaude, barran, eskatu nahian. Mostradorean beste pertsona batzuk ere berdin. Laster izango da zure txanda, baina zuri tokatu arren, zerbitzariak ez dizu galdetu ea zer nahi duzun, salto egin dizu eta zure atzean etorri den gizona atenditu du. Ergel aurpegia geratu... [+]


2024-12-04 | Tere Maldonado
Biraka jarraitzen du gurpilak

Gogoratzen al duzue? Legebiltzarreko %90ak onartu zuen Hezkuntza Akordioa duela bi mende –barkatu, bi urte–. Ezkerraren biltzarkideen erreakzioa euforiaren eta neurriko gogobetetasunaren artean mugitu zen. Onarturiko dokumentuaren arabera, zentro pribatuek diru... [+]


2024-12-04 | Karmelo Landa
Durangok dakarrena

Egotea egitea da. Hala dio aurten Durangoko Azokak, eta egia da, azokaren beraren kasuan behintzat eta Euskal Herria aintzat hartuta. Dagoeneko 59. azoka da aurtengoa, eta urtero egote hutsak frogatzen du euskara, euskal kultura, euskal nazioa egiteko modua dela Durangoko... [+]


Cristina Osés. Euskararen demokratizaziorantz
“Jakin nahi dut nola deseraiki daitekeen euskararen aurreko indiferentzia”

2022an egin nuen topo Cristinarekin lehen aldiz, Eusko Ikaskuntzak antolaturiko Aniztasunaren kudeaketa demokratikoa Nafarroan proiektuaren baitan. Nafarroa Garaiko errealitate soziopolitikoaren ordezkari-edo ginen zortzi gazte elkartu eta batzen eta bereizten gaituzten aferez... [+]


Eguneraketa berriak daude