2005ean esperientzia kooperatiboari buruzko hausnarketa sakona egin dute MCCko bazkideen ordezkari eta zuzendaritza organoek. Mahai-inguruan ikusten denez, hausnarrerako material ugari bildu dute, tartean konklusio kezkagarri batzuk ere bai: identitate kooperatiboaren galerarena da bat. Leku aldatze garaian desafio itzelak ditu MCCk, hiru mahaikideak, dena den, baikor ageri dira. Kritiko, errealista eta baikor.

JOXEAN ALUSTIZA. Proiektu integral bati buruz ari gara eta hor, zalantzarik gabe enpresa proiektua da ardatz nagusia. Identitate galeraz ari garela desoreka bati buruz ari gara, arlo ekonomikoa asko indartu da, eta globalizazioari aurre egiteko indartzen jarraitu beharko dugu gainera, baina beste arlo batzuk ahulduak geratu zaizkigu, eta oso oinarrizkoak diren hainbat balore ez ditugu gaurkotu. Besteak beste, nola ulertzen dugu demokrazia 30.000 bazkide dituen korporazio batean? Nola ulertzen dugu partehartzea? Eta gizartearekin izan behar dugun harremana? Zer konpromiso sozial izan behar dugu gure gizartearekin? Halako zenbait gai atzeratuak geratu zaizkigu.

JOSEBA AZKARRAGA. Enpresa baten helburua dirua egitea baino ez baldin bada, eta hori eraginkortasunez lortzen badu, ez du krisirako edo identitate galerarako aukera handirik. Baina kooperatiba, arrakasta ekonomikoa balore demokratiko eta humanista batzuekin uztartzen saiatzen da, eta sintesi saiakera hori, oreka gaizto hori -norbaitek angustia kooperatiboa ere deitu izan duena- beti egon da bai hemen eta bai beste esperientzia kooperatibo gehienetan. Esperientzia asko distiratsuak izan dira bere formulazio etiko-ideologikoetan, baina gestiogintzan motz geratu dira (arrakasta ekonomikoan). Arrasateko kooperatibismoak bizi duen deriba posible bat aurkakoa da, azken urteetan enpresa muskulaturaren ikuspegitik oso sendo agertu delako. Badirudi beste eremuan geratu dela ahul.
Azken finean, mendebaldeko gizartearen metafora modura uler daiteke: ongizate gizarteetan bizi gara, garapen materialaren ikuspegitik gerri buelta ederra lortu da... baina gizarte eredu horrek bizi zentzu eta identitate krisia bizi du, eta baita krisi kulturala ere, bestelako eremuetan garapen bera eduki izan ez balu bezala. Horregatik, esperientzia honen arriskurik handiena ipar eraldatzaile barik geratzearena litzateke.

MIKEL ZABALA. Nik osasuntsu ikusten dut gure talde kooperatiboa eta zerrendatuko ditut lorpen batzuk: azken urteetan lortzen ari garen irabaziak; azken urteetan enplegua sortzen ari gara; internazionalizazioan maila ona lortzen ari gara; gure irabazien %5etik gora ari gara inbertitzen berrikuntzan; euskararen alde ere plangintza garrantzitsuak bideratzen ari gara; istripu mailan EAEn industria mailako indizea 110ekoa da eta guk 60koa dugu; urtero sei bat milioi euroko inbertsioak egiten ditugu unibertsitatean; zilarrezko eta urrezko Q-ak ere ugari ditugu taldean, eta horrek ez du dirua bakarrik neurtzen, enpresaren garapen integrala ere neurtzen du... Beraz, talde kooperatiboan identitateaz egiten ari garen hausnarketa osasun egoera batean egiten ari gara. Garrantzitsua iruditzen zait hau azpimarratzea, batzuentzat dena doalako gaizki eta ez dugu ezer egiten. Ez da horrela, euskal herritar gisa, nahiko nuke kooperatiba ez diren beste talde batzuk halako egoeran izatea, datozen mehatxuak oso handiak baitira eta era guztietako indarra beharko dugu.
Hori guztia esanda, egia da balore batzuek nola gaurkotu zereginean ari garela. Josebarekin hitz egin dut aurretik honi buruz, eta adostu dugu zer garrantzitsua den balore horiei buruzko ikuspegi partekatu bat izatea. Gestio eredua eta baloreak oso ondo eraman ditugu paperera. Eta orduan dator galdera: gure kooperatibetan ba al da txisparik horrekin guztiarekin bizitzeko? Bada, ez horrenbeste. Baloreen bidezko gestioan ari direnek diote kontuz ibili behar dela baloreen erretorika horrekin guztiarekin baldin eta atzean ezer ez badago. Berdin gizarte mailan, eta gizarte mailan ere indibidualismoa oso indartsu ari da hedatzen. Beraz, guk egoera on batean geldiune bat egin dugu, gure oinarriak ere astindu nahi ditugulako. Osasuntsu gaude, baina Joxeanek dioen bezala, muskulu batzuk ez ditugu behar bezala landu eta, gimnasioan bezala, muskulu horiek indartzeko jarreran gaude.

J. AZKARRAGA. Ados nago aipatu duzuen ikuspuntuarekin. MCCk eztabaidarako sekulako aukera zabaldu du eta 1.500 pertsonek hartu dute parte prozesu honetan. Esperientzia honekiko gutariko batzuk agertzen ditugun kezkak aitortza batetik datoz: esperientzia honek aberastasuna sortzen du, hori lortzeko bidean logika demokratiko bat erabili da, eta gainera aberastasuna modu berdintsu batean banatu da. Ez gaude eredu perfektu baten aurrean, baina bai pista garrantzitsu baten aurrean. Gure kooperatibek itxura gihartsua dute, baina gure kezkak gehiago datoz barruko anatomiaren egoeratik. Nazioarteratze prozesu garrantzitsu batean sartuta dago MCC eta erronkak ez dira makalak. Erronka ekonomikoez gain, bestelakoak daude, esaterako: nola uztartzen dira globalizazioak eskatzen dituen ekinbide berriak, Euskal Herriarekin beharko litzatekeen konpromisoarekin? Zentzu-jantzia indartsuagoa izan da beste garai batzuetan, etorkizun-ikuspegi partekatu bat sortu du kooperatibetan eta hori funtsezkoa izan da eraginkortasun ekonomikorako. Ez gaude egoera kritikoan, baina bai delikatuan.

M. ZABALA. Nik zalantzak ditut, baloreen kontu hauek orain bakarrik ateratzen diren, edo lehenago ere ba ote ziren. 26 urte daramatzat kooperatiban eta behin ere ez dut ikusi aipatzen ari garen baloreekiko egoera grinatsurik... Beraz, ez dezagun idealizatu eta esan "lehen bazen eta orain ez". Internazionalizazioa eta lekualdatzearen fenomenoak hor daude, gu ere hor gaude eta badakigu bete-betean jarraitu beharko dugula hor. Bidearen irudia erabiliz, badakigu joan egin behar dugula. Hitz egingo dugu nola?

M. ZABALA. Organo instituzionaletan badagoela esango nuke eta zuzendaritza mailan ere bai neurri batean.

J. ALUSTIZA. Galera sentsazioa nabariagoa da behean. Agian ezagutza faltagatik, kooperatiba asko dezente handitu da azken urteetan... Organoetan eta zuzendaritzan ezagutza maila handiagoa dago eta jabetzen gara nolabaiteko identitate faltaz. Edozein eratan, badakigu zer eta zergatik falta zaigun. Oinarrizko mailetan badago etsipen sentipen bat, "hemen atzera bueltarik ez dago" eta halakoak entzuten dira. Askotan horiek ez dute oinarri handirik, baina erraz zabaltzen diren mezuak dira. Goiko mailetan-eta -agian Josebak hobeto kontrolatuko du hori- beste aniztasun bat dago iritzietan, batzuentzat ondo goaz, beste batzuentzat ez... Oinarrizko mailetan ez dago aniztasun hori.

J. AZKARRAGA. Alde horretatik kooperatibak oso pluralak dira. Batzuen ustez ondo goaz eta, areago, sekula baino kooperatibismo gehiago eta hobea egiten ari da. Beste batzuentzat porrot etiko-moralaren aurrean gaude. Bada, ez bata eta ez bestea. Inongo esperientziatan sekula ez da egongo aipatzen ari garen bi hemisferio horien -enpresariala eta baloreena- arteko orekari dagokionez kritikoa ez den momentutik, seguruenik definizioz ere ezin delako beste era batera izan. Jakin behar dugu kezka hori bere intentsitatean eta bere hedapenean norainokoa den. Nik krisi identitate hori askoz sakonago ikusten dut kooperatibista zaharren eta berrien artean, agian iragana idealizatzeko joera ere badagoelako zaharrengan. Nor dago kezkatuta? Esperientzia honi asko eskatzen diona. Esperientzia hau nolakoa den eta nolakoa nahiko lukeen, bi horien artean distantzia sumatzen denean, orduan sortzen da kezka eta zentzu-krisia. Gazteen kasuan, azken urteetan hezkuntza mailako etena egon dela esango nuke, zentzu edo ipar transmisioa ez da beharko lukeen moduan burutu. Horren ondorioz, gazte askok ez du ezer faltan sumatzen, beharbada esperientzia honi ez diotelako ezer eskatzen, ez dute jaso kooperatibismoaren egitasmo eraldatzailea.

M. ZABALA. Nik berriz azpimarratu nahiko nuke Talde Kooperatiboak gizarteari egin dion eta egiten ari zaion ekarpena. Joseba, zaharrek hitz egiten dutenean, argi geratzen da denerako prest zirela, baina kontuan hartu behar da orduan kooperatibek zer tamaina zuten eta zer une historiko bizi zuten. Egoera maila guztietan aldatu da, bai gizartean eta bai kooperatibetan, eta egokitzen joan behar dugu. Galderan aipatzen diren baloreak ondo daude, orain balore horietan oinarritutako kudeaketa lortu behar dugu. Nola egiten da hori? Lehenik eta behin denok jabetuta balore horiek eta tentsio horiek hor daudela. Hori formazioaren bidez lortu behar da, metodologia berria erabiliz eta balore horiek gaur egun ditugun erronkei erantzuteko moduan eraberrituz. Elkarrizketan oinarritutako formazioa behar dugu. Argi ikusten dut zuzendaritza eta erabaki estrategikoetan partehartzea zabaldu behar dela, kontseilu errektoreetara, kontseilu sozialetara eta beste kuadro batzuetara ere zabaldu behar dela eztabaida. Saioa egin behar dugu, baina beste leku batzuetan ere partehartzea oso zaila da, lortzen ez badugu ez dugu flagelatu behar.
Komunikazioarena da landu behar dugun beste eremuetako bat. Lehen gertutasun fisikoa zegoen eta errazago zen, gaur egun langileak lantegi desberdinetan dira eta atzerrian ere bai, baina gerenteek eta zuzendaritza kontseiluek argi izan behar dute gertutasuna eta komunikazioa gestionatu egin behar dutela. Komunikazioarekin batera, halaber, erabakitze ahalmena ahalik eta gehien zabaldu behar da, eta delegatu. Alde horretatik taldean baditugu eredu diren enpresak. Horrez gain, argi dago hezkuntzan ere ahalegin berezia egin behar dugula eta, besteak beste, baita euskararen normalizazioan ere.

J. ALUSTIZA. Alde teorikoan ez dago eztabaida handiegirik, balore zabalak ditugu, ondo kokatuta gaude eta gure jendeak nahiko ondo onartzen ditu. Hurrengo urratsa da hori praktikara dinamismoz eramatea, eta horretarako baliabideak dira, pertsona batzuk egon behar dira pentsamendu hori guztia lantzen eta gaurkotzen. Iruditzen zait alor horretan urteetan ez dugula behar adinako inbertsiorik egin, seguruenik enpresa arloak ere jan egin gaituelako. Arazoetako bat da jendea ez dela jabetzen duenarekin, gazte jendearekin esertzen zara gauza hauez jarduteko eta esaten diezu, "baina zuek ia muturra hausten ari zarete gaztetxe bat behar duzuelako zuen aisialdia gestionatzeko eta abar, eta ez al zarete konturatzen hemen duzuela gaztetxe bat baino mila aldiz indartsuagoa dena eta autogestiona dezakezuena?". Hala hitz egiten diezunean harrituta geratzen dira. Datozen urteetan kooperatibaz kooperatiba lan handia dugu eremu horretan, batez ere jende gaztea kontura dadin hemen zer potentzialitate dagoen.

J. AZKARRAGA. Garai bateko gazteen kezka sozialean lan munduak garrantzi handia zuen, gaur egun ez da horrenbeste, eta badituzte beste leku batzuk beren kezka sozialak edo aktibismoa bideratzeko, Gobernuz Kanpoko Erakundeak, adibidez. Baina batez ere bailara honetako gazte asko ez dira beste enpresa eredu batzuetatik pasatu eta konparaziorako aukerarik ere ez dute.
Ikuspegi orokor batetik, esperientzia honek bere burua aro desberdin batean kokatu behar du. Duela 50 urte, besteak beste, kapitala eta lanaren arteko gatazka zentralari erantzun bat emateko sortu zen esperientzia hau, baina globalizazioaren garaian enpresa makinaria egokitzeaz gain, proiektu orokorrarena ere egokitu behar da. Desafio sozial eta etiko berriak daude eta hazkuntza ekonomikoa bakarrik berez ezin da ipar bat izan, behintzat demostratzen ez bada hori ikuspegi solidario batetik egiten dela, logika demokratikoan aurrerapausoak ematen direla, hirugarren munduarekin egoki jokatzen dela, desafio ekologikoari ganoraz heltzen zaiola... Garapen ekonomikoak estandar sozial, demokratiko eta ekologikoak jarraitu beharko ditu etorkizunean, garapen iraunkorraren lorratzetik, bai munduan, bai gurea bezalako esperientzia global txiki batean.
Eraldaketaren ikuspegitik semantika berria sortu da eta eredu kooperatibista honek mundu kultural berri horretara ere egokitu behar du, eta berau lideratu ere bai. Hori da apur bat faltan botatzen dudana. Badira erresistentziak parametro berri horietara egokitzeko. Niri kezkagarria iruditzen zait kooperatibista bati entzutea mundu hau norabide egokian doala, eta entzuten da, kontrakoa ere entzuten den moduan, jakina. Kooperatibistaren perfil ideologikoak kezkatzen nau, injustizien aurrean asaldurarik gabekoak, emozionalki neutroak, satisfakzioaren kulturan eroritakoak. Bestetik, Arizmendiarretaren idatzietan oso garbi ikusten da bere intuizioa ez zela bakarrik enpresaren autoeraketa esperientzia bat martxan jartzea, gizartearen beste arlo batzuk ere autoeraketaren logikatik eraldatzen joatea baizik. Esperientzia honek asko irabaziko luke bere burua ikuspegi zabaletik ulertuko balu.

M. ZABALA. Joseba, zuk diozun espiritu hori izatea garrantzitsua da alde guztietan, etxean, eskoletan... ez kooperatiban bakarrik, gizarte osoaren zeregina da hori.

M. ZABALA. Onartuta Josebak dioena zoragarria litzatekeela, nire ikuspegia ere hori da, joan gaitezen lurreratzen gure mailara. Nahiko nuke hori, baina hamarra lortzea da, eta ez dut erraza ikusten. Joxean zuk ikusten al duzu horretara iristeko aukerarik?
J.
ALUSTIZA. Nik uste dut organoetan ez dagoen jendeak ez duela planteatu ere egiten halakorik. Guk aurten ekimen berritzailea abiarazi dugu Fagor Arrasaten: behar sozialetarako bideratu beharrekoaren zati bat, legeak behartzen duena baino gehiago, gu motibatuko gaituen zerbaitetara bideratzea. Nahi zuten bazkideak bildu ginen, eta bi ekimen hartu ziren: Seaskari eskola bat egiteko 200.000 euro ematea eta saharar emakumeentzat ere beste 200.000 euro. Orain hori bazkideen batzar nagusira joango da eta gure erronka da onartzea, eta hala egiten bada, azken 30 urteotan irabaziak banatzeko modu desberdin bakarra izango da. Azken finean, jendeak erabaki beharko du irabazien %3 hori bere poltsikora bideratzen duen edo beste ekimen horietara. Josebak dioen zentzu berri horretan kokatzen ditut asmo hauek, baina halako ideia gutxi ikusten dut.

J. AZKARRAGA. Kontua hori da, badakigu munduaren arazo guztiak ezin ditugula geuk konpondu.

M. ZABALA. Esperientzia kooperatiboaz egin berri dugun hausnarketan ateratzen da eremu horretan ez gaudela horren gaizki, baina behar direla hobekuntzak. Argi utzi behar da Batzorde errektoreak zer egin behar duen, zer zuzendaritzak eta zer kontseilu sozialak. Jende askok jakin ere ez daki zertarako dagoen bakoitza. Oreka bat behar da enpresaren garapen ekonomikoa begiratzen dutenen artean -zuzendaritza- eta garapen instituzionala zaintzen dutenen artean -kontseilu errektorea-. Eremu horretan badugu zer hobetu.

J. ALUSTIZA. MCCren baitan oso errealitate desberdinak dira, kooperatiba batzuetan oreka mantentzen da eta beste askotan ez. Kooperatiba txiki edo ertainetan -100 langiletik beherakoak- desorekarako arriskua handiagoa da, eta zuzendaritza kalifatoa bihurtzeko arrisku hori badago. Pertsona indartsu bat jartzen da gerentzian eta kontseilu errektorea estaltzen du. Beste leku batzuetan arriskua alderantzizkoa da, badira lehendakari indartsuak, baina ez dute garbi bere mugak non diren eta hasten dira gerentearen eremuan sartzen. Nik ezagutzen dudan neurrian, eta batez ere bailarako egoera ezagutzen dut, esan nezake oreka hori mantendu egiten dela. Halako kalifatoak sortzen direnean, normalean arlo enpresarialak dena irensten du eta SA baten funtzionamendua nagusitzen da.

J. AZKARRAGA. Organo desberdinen arteko orekaren eremuan, jakintza handia metatu da hemen, eta gogoeta objektu bihurtu beharko genuke, beti ere hobetzeko. Internazionalizazio prozesua dela eta, azken urteetan gestiogintzaren eremuan garrantzi berezia hartu du teknokrazia deitzen den horrek, eta kooperatiba batzuetan organo politikoak ahulduta atera dira. Kontseilu sozialak ere hor dira eta nire inpresioa da hainbat lekutan krisian direla.

M. ZABALA. Nire ikuspegia da kontseilu sozialak nahiko galduta daudela. Sarri ahozabalenak bidaltzen dituzte kontseilu sozialera edo prestakuntza gabezia nabarmenak dituztenak eta juxtu kontrakoa behar da. Jakina, langile prestatuenak askotan kiskalita daude jadanik ibili direlako eta badakitelako zer debate maila sortzen den kontseiluetan. Kontseilu sozialaren degradazio maila bat badago eta behar dute beste maila bateko bultzada. Hala ere, leku batzuetan ondo funtzionatzen dute. Teorikoki, enpresaren norabideari buruzko informazioa kontseilu horietatik heldu beharko litzateke langileengana, baina gerenteek badakitenez informazioa sarri ez dela behar bezala helarazten, beste bide batzuk erabiltzen dituzte, kolaboratzaileen bilerak eta halakoak.

J. ALUSTIZA. Nik beste inpresio bat dut eta hor lehendakariaren lana garrantzitsua da, gaiari denbora eskaini behar zaio eta kontseilu sozialetako kideak bozkatuz hautatzen badira ere, lana egin behar da pertsona egokiak bilatzen eta zeregin horretara bideratzen, batez ere diren ahozabal horiek-eta saihesteko. Duten sindikatu ikuspegi hori mantentzea ona da, baina aldi berean ulertarazi behar zaie kooperatiba barruan behar dela ikuspegi bateratua eta hori ezin dutela eraiki gerenteak eta kontseilu errektoreak, beraien zeregina ere funtsezkoa dela.

M. ZABALA. Beno, hor daude kontseilu sozialak biziarazteko planak, baina...

M. ZABALA. Ikusi dudan guztiarekin! Baina ez naiz ezkorra, utopikoa naiz eta pentsatzen dut kontseilu sozialak berpiztu egin behar ditugula. Kooperatiba batetik bestera asko aldatzen da, eta kontseilu errektoreek eta gerenteek ere asko egin dezakete zeregin horretan.

J. AZKARRAGA. Ni ere nire kooperatibako kontseilu sozialeko kide izan naiz eta kontseilu errektoreko kide naiz egun, baina lantegietako errealitateaz Mikelek eta Joxeanek ikuspegi zehatzagoa izango dute. Nire inpresioa da kontseilu sozialetako kideek oso ikuspegi kritikoa dutela kooperatibetan duten kokapenaz. Informazio falta dutela diote eta ez dutela denbora nahikorik zeregin hori bideratzeko. Kooperatibisten artean denetik egongo da: aburgesamentua, funtzionarizazioa, delegazionismoa... eta kontrakeria bat ere igarri daiteke -ez kontrakotasun eraikitzaile bat-, eta jarrera hori bere egitea da kontseilu sozialek saihestu beharreko zerbait.

J. ALUSTIZA. Bada ukitu ez dugun gai bat: organo suprakooperatiboen funtzioarena. [MCCren ikuspegi estrategikoa zehazten dutenak]. Garrantzitsuak dira, ez dago zalantzarik. Orain dibisio berriak sortuko ditugu, MCCn bertan Kontseilu Iraunkorra eta Kontseilu Nagusia daude, Mondragon Unibertsitatea bera... Gai honetan ere badugu zer hausnarturik, oso erabaki garrantzitsuak hartzen dira maila horietan eta funtzioak ondo zehaztu behar ditugu. Kontseilu Nagusiaren funtzioak oso zehaztuta daude eta badaude hauek bideratzeko pertsonak, baina, esaterako, Batzorde Iraunkorrarenak ez, eta Kongresu Kooperatiboaren ondoren organorik garrantzitsuena da. Hilean behin biltzen gara, kafea ona dago, baina gure artean ez dago harreman handirik. Orain esperientzia kooperatiboaren inguruan egin dugun hausnarketa izan daiteke salbuespenetakoa. [Kazetariari zuzenduz] Zuk gidoian jarri dizkiguzu Cataniak [Jesus, MCCko Kontseilu Nagusiko lehendakaria. Bere adierazpena bi galdera geroago agertzen da] prentsan internazionalizazioari buruz esandako kontu batzuk, eta ni harritzen nau prentsan gai zehatz batzuk ateratzea barruan ez dugunean izan hauei buruzko eztabaidarik.

J. ALUSTIZA. Ez dut uste gailentze kontua denik edo horretarako borondatea dagoenik, kontua da bakoitzak bere martxa eramaten duela eta hori sintonizatu egin behar dela.

M. ZABALA. Boz horiek badira, mundua aldatu egin dela diotenak alegia, azkar doala eta erabakiak ere azkar hartu behar direla. Hemen ere geldiune bat egin eta nora goazen aztertu behar dugu. Seguruenik kontseilu nagusiek eta beste organo batzuek egin dutena ondo dago, baina aipatzen duzuen oreka hori berriz bilatu behar da. Honek, azken finean, kudeaketa ereduaren aldaketa ekarri behar du, orain artekoa EFQM ereduan oinarritu dugu eta aurrerantzean baloreen bidezko kudeaketan oinarritu nahi dugu. Zer da hori? Bada, enpresa ikuspegitik egiten den guztia errealitatean diren balore batzuetan oinarrituta egotea eta hartzen diren erabaki guztietan balore horiekiko galderak egitea. Hori gestiogintzan zuzenean ari direnek erabaki zuten joan den maiatzean, hausnarketa prozesu luzearen ondoren: EFQM ereduak goia jo du eta baloreen bidezko kudeaketaren ordua da. Hori zuk galderan aipatu dituzun teknokrata horiek erabaki dute eta orain ikusi behar da nola eramaten den praktikara.

M. ZABALA. Cataniak hori horrela esan bazuen, internazionalizazioak dakarren hetereogeneitate konplexu horrek erabakiak hartzean ere eragin handia duela esan nahi zuela uste dut. Esaldi hori bere benetako adierarekin esan bazuen, badu ezkortasun kutsu bat eta ni ez naiz ezkorra. Azken urteetan, Eroskik esate baterako, badu GESPA izeneko elkarte bat, Euskal Herritik kanpoko langileek bazkideek dituzten izaera ia berbera izan dezaten. Badira bideak atzerrian hemen egiten duguna saiatzeko. Gestiogintzan, adibidez, hemen dugun eredua edo oso antzekoa erabili beharko genuke: informazioa, partehartzea, komunikazioa... Nik Fabreleceko prozesua oso gertutik jarraitu nuen, eta elkarte anonimotik kooperatibara iragatea bost urteko prozesua izan zen. Haiek ez gintuzten ezagutzen eta nagusi berriak egingo zuenaren beldur ziren, baita kooperatiba egitea proposatu genienean ere. Askotan ez da gure arazoa bakarrik, besteek ere heltze prozesu bat behar dute, ezagutu eta konfiantzaren bidez, hemengoen antzerako formulak birsortu behar ditugu, baina ez guztiz berdinak, toki bakoitzak bere ezaugarriak dituelako.

M. ZABALA. Elkarrizketa horren ostean egon zen Juan Mari Otaegiren [MCCko Kongresu Kooperatiboko lehendakaria] artikulu bat eta adierazten zuen egokitze formula horiek bilatzeko zereginetan urteak joaten direla. Baikorra naiz gaiarekiko eta uste dut, orain arte bezala, topatuko ditugula formulak atzerrian ere gurearen antzerako ereduak sortzeko.

J. ALUSTIZA. Ez dugu maila horretako planteamendu globalik, edo nik behintzat ez dut ezagutzen: adibide gisa, irabazien ehuneko bat langileen artean banatzea edo moldekoak. Prentsan mehatxu moduan plazaratzen den hori egiazkoa da, baina aukera bat ere izan daiteke, batez ere ez garelako multinazional normal bat eta gure ezaugarri bereziak esportatzeko aukera ematen digulako.

J. AZKARRAGA. Une historiko batean heldu beharreko hautua izan da internazionalizazioarena eta orain izan daiteke hausnarketa mailan geldiunea egin eta atzerrirako zer eredu nahi dugun finkatzeko unea. Eredu misto baten aurrean gaude, metropoli kooperatiboa eta atzerri kapitalista. Batek esaten zidan MCCko lehenengo C-a indartu dela eta bigarren C-a ahuldu. Ausartuko nintzateke esatera esperientzia honen muina ez dela formula juridiko batera mugatzen. Internazionalizazio prozesu honek badu beste aurpegi bat ere: zer gertatuko da euskal izaerarekin? Nazio aniztasunak zer esan nahi du? Herri atxikimendurik gabeko esperientzia sortzera goazela? Kooperatiba izaerak eta euskal izaerak talka egin dezakete eremu horretan. Kooperatibak, definizioz, soberania kontzeptu bat dakar berarekin eta munduan han-hemenka kooperatibak sortuko balira, erabakimen hori zabaldu egingo litzateke. Esperientzia honek ez dakit atxikipen nazional bakarra beharko lukeen, baina bai atxikipen nazional pribilegiatu bat. Ikuspegi juridiko eta antolamenduzko batetik sortzaileak izaten jarraitu beharko dugu.
Edozein eratan, gauza bat da prozesu hau egitea egin behar delako, orain arte egin den moduan, eta bestea prozesu honetan gure esperientziaren ezaugarriak txertatzea. Bigarren fase honetan egon gaitezkeela uste dut eta, Joxeanek esan duen modura, aukera ere bihur dezakegu: autoeraketa logika globalaren baitan bideratu behar da eta ekonomia sozialaren alorrean munduan ari diren milioika lagunekiko aliantzak bilatu. Gutxitan planteatzen da nazioarteratzea parametro horietatik eta agian ez litzateke txarra parametro ideologikoagoak ere erabiltzea, ez logika enpresarial hutsak bakarrik. Aliatu asko izan ditzakegu munduan zehar, eta gainera sektore guztietan, bankan, distribuzioan...

M. ZABALA. Gaur egun hemengo lanpostuen %81 finkoa da eta %19 aldi batekoa. Datozen urteetarako helburua %15etik behera jaistea da. Garai batzuetan, zenbait kooperatibetan aldi bateko enpleguak %40ra ere iritsi ziren. Hori konpromiso sozialaren ondorioz etorri da. Gerenteei eskua libre utziz gero aukera hori gehiago erabiliko lukete.

J. ALUSTIZA. Ni ere ikusmolde berekoa naiz, behintzat nire inguruan ikusi dudanaren arabera.

J. AZKARRAGA. Krisi garai gogorren osteko gestiogintza beldurtiaren ondorio dira aldi bateko enplegu politika horiek. Batzuetan behar diren koltxoiak dira. Baina solidarioak ez izateaz gain, errentagarritasunaren ikuspegitik ere gero eta formula kuestionatuagoa da, batez ere gestio ekonomiko positiborako behin-behinekotasuna kaltegarria den aldetik.

M. ZABALA. Gaur egungo ziklo ekonomikoari aurre egiteko ezinbestekoa da aldi bateko enplegu portzentaia bat. Beste gauza bat da ordainketa politika nolakoa izango den, eta argi dago langile bazkide eta aldi baterako langilearen kostua berbera izan behar duela. Zabor kontraturik ez, hori da kooperatiba askotan dagoen politika eta hori da zabalduko dena.

J. ALUSTIZA. Hori da historikoki gure inguruan egin dena. Aldi bateko enplegua egon egingo da eta beheranzko joerarekin jarraitu behar da, baina gure erronka nagusia hemengo enpleguari eustea izango da.

M. ZABALA. Nik argi dut, gizarte honetan gu enpleguaren mantenuaren eta sorkuntzaren buruan izango gara. Aktibitate Berrien Sustapenerako Zentroaren zeregina hori da.

J. AZKARRAGA. Badakigu sekulakoa datorrela, bai, eta herri kontzientzian bada kezka eta beldur sakona.

M. ZABALA. Uste dut baietz, erantzungo diogula, horregatik ari gara sustapen zentroarekin eta dibisio antolaketa berriarekin. Niri kezka handiagoa ematen dit gizarteko beste eremu batzuetan gertatuko denak, horregatik esaten nuen lehen nahiko nituzkeela beste lauzpabost MCC gure inguruan.

J. ALUSTIZA. Ez dakigu oso ondo zer datorkigun, agian ez da pentsatzen dugun bestekoa, edo bai. Dakiguna da nahiko prestatuta gaudela eta aurre egiteko borondatea dugula.

J. AZKARRAGA. Autokritika egin behar dugula uste dut. Hezkuntzaren ikuspegitik etena egon da balore kooperatiboen beharrezko transmisio horretan, seguruenik pentsaturik kooperatiben munduan lan eginez balore horiek berez transmitituko zirela, osmosi bidez. Hori esanda, argi dut sekulako aukera dugula formazio kooperatibo sendoari heltzeko eta aurrerapauso eraginkorrak emateko. Gure identitatea eta diferentzialtasuna elikatu behar da eta jaten ematen ez bazaio homologaziorako ateak zabal zabalik izango ditugu. Indarrean dagoenarekin bat ez datorren edozein esperientziak ezin dio bere identitateari eutsi, ez badu bere identitatearekin koherentea den praxia burutzen eta, gainera, ez badu bere kideen artean etengabe elikatzen auto-ulermen eta auto-definizio kolektiboa. Gainera ez da jauzi handi bat ematea eta kito, modu iraunkorrean aritzeko bidea finkatu behar da: baliabideak jarri, egiturak sortu eta hauek eramango dituzten talde humanoak antolatu.

J. ALUSTIZA. Nik sarri planteatu dut hau: 2006ko Euskal Herrian, zer zentzu dauka unibertsitate pribatu batek? Deustu eta Opusekoa hor daude, eta gero gu, Hegoaldean behintzat pribatu nagusienak horiek dira. Lehenengo bien helburuak argi daude, nagusiki ideologikoak. Baina gureak? Enpresetatik hurbil gaude, prestakuntza teknologiko handia eskaintzen dugu... baina hori unibertsitate publiko batetik ere egin zitekeen, hemen campus bat jarrita, adibidez. Orduan gure plusa zein da? Gure ideologia landuko duen unibertsitatea eskaintzea, formazio teknikoaz gain gure enpresetara beste zerbait ere ekarriko duena.
Horrez gain, uste dut hobeto lotu beharko genituzkeela gure ingurune sozialarekiko harremanak, administrazioarekin lotuta dauzkagu baina talde eta esparru sozialean urrezko uharte izaera moduko bat badugula uste dut, eta hori hautsi beharko genuke.

M. ZABALA. Argi da ondo garatu gabeko muskuluetakoa unibertsitatearena dela. Lehenbizi irakasleria formatu behar dugu gero gazteak formatu ahal izateko. Garapen integrala eskainiko duen eredu kooperatiboa eskaini behar dugu hezkuntzan ere. Hor dago gure balio erantsia.