Samuel Johnsonen hitzez oroitzen naiz. "Hiztegiak eta erlojuak berdintsu dira. Erlojurik txarrena erlojurik ez edukitzea baino hobe da eta onena ez dabil beti ongi".

Azken aldi honetan hiru hiztegi heldu zaizkit eskuetara. Bat Pello Salaburu eta Maite Lakar-ena, Baztango mintzoa: Gramatika eta Hiztegia, bigarrena Orotararikoa eta hirugarrena Ibon Sarasolaren Zehazki.

Baztango mintzoak badu niretzat doinu goxo berezia, urte askoan Sunbilla, Lamiarrita, Arizkun eta batez ere Amaiurko baserrietan egonaldi luzeak egin baititut.

Izenak dioen bezala, liburuak Baztango gramatika dakar, fonetika ahaztu gabe eta eskualde hartako hiztegia.

Baztango euskara barruan sartu nahi duenak badu liburu honetan bide erraza eta atsegina, Arizkunen jaio eta hango euskalkia horren ongi dakien Pello Salaburu eta Maite Lakar bere laguntzaileari esker.

Ez dut ahorik aski Orotariko Euskal Hiztegia goratzeko. Euskaldunok harro egon gaitezke Ibon Sarasola eta bere taldeari esker. Hamasei ale mardul. Euskaraz eguzkiz eguzki ari garenontzat altxor paregabea.

Hiztegi honen mugak. Berak aipatzen dituenak. Idatzitako testuak dakartza. Nik baserrietan bildutako ehunka eta ehunka hitz eta esapide ez dituzu hor aurkituko.

Beste muga. Hor autoritatetzat jotzen dituen batzuk nik ez nituzke maila horretara jasoko. Eta ez naiz ari bizi diren idazleez, hildakoez baizik.

Baina muga hauek ulertzekoak dira. Guztira Orotariko hiztegia guztiz txalogarria da. Beste hizkuntzetakoak ere inbidiaz gera litezke horrelako hiztegia ikusita.

Zehazki hiztegiaren atzeko azalean irakurri daitekeena zuzen dagoela iruditzen zait: "zuk behar duzun hiztegia". Zuloa betetzera dator.

Hiztegi honen oinarria Orotarikoa baita, erabat sinesten diot Sarasolari, esaten duenean euskarazko adibideak gazteleraz ematea dela gehien kostatu zaiona. Ni ere hiztegi bat egiten ari naiz eta baserrietan bildutako esapideen ordezkoak gazteleraz emateko batzuetan larritxo ibiltzen naiz.

Lehenago ere ikusita daukat Sarasola bide zuzenetik doala, ingelesa euskararentzat, gaztelera baino hizkuntza egokiagoa izan daitekeela esatean.

Orain Hegoaldean batez ere, etengabe entzuten ditugu "neska elgoibartarra", "euskaldun frantsesa", "haize nafarra" eta horrelakoak. Gaztelaniaren eraginez. Gure gurasoek eta oraingo baserritarrek ez zuten sekula horrelakorik esango. Beti "elgoibartar neska", "frantses euskalduna", "Nafar haizea"... esango zuten.

Nik New Yorken entzun izan diot espainol bati "This girl french is very pretty". Euskara eta ingelesa -edo alemana- puntu honetan askoz elkartuagoak doaz, gaztelera eta euskara baino.

Beste pisuzko puntu bat. Sarasolak berak behin baino gehiagotan esan du: aldi bakoitzak bere ahuluneak eta eritasunak dituela. Egia. Garai batean garbizalekerian erori zen bat baino gehiago. Orain bestaldera: mordoilokeria eta huts nabarmenak suma litezke zenbaitzuen idazkietan. Halere, egiaren ohoretan esan behar da, askoz hobea dela mordoilokeria garbizalekeria baino. Hizkuntzak elkar ulertzeko dira eta euskara mordoiloa ulertu egiten da, batez ere espainolez jakinez gero.

Zehazkiren beste alderdi aipagarria. Ekartzen dituen esapideak. Asko eta ongi aukeratuak. Adibidez, "contra corriente" beste hiztegiren baten irakurri izan dut: "korrontez kontra". Nik baserrietan Zehazkik dakarrena entzuten dut: "Haize(aren) kontra" joan, ibili.

Alderdiok oso mesedegarri egiten dute Zehazki. Horregatik, arrakasta izango du.

Hiztegiak hizkuntzaren termometroak direla esan dut. Oraindik ez dugu aleman-euskara, italiera-euskara, latin-euskara... hiztegirik. Euskara gaur ere haur oihaletan dago.

Euskara eta irakaskintza gizaldi eta gizaldietan bananduta ibili dira. Joan zen gizaldian hasi ginen geure hizkuntza arlo guztietara zabaltzen. Hiztegiak ahalegin honen lekuko dira.