Gizartea
Ingurumena
Politika
Ekonomia
Kultura
Euskara
Feminismoa
Hezkuntza
Nazioartea
Iritzia
ostirala 2024ko azaroaren 22an
Francisco Etxeberria: "Gizakia gaiztoa da berez"
Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara, jarrai dezagun txikitik eragiten.
Noiz entzun zenuen lehen aldiz Franco hitza?
Eta hi nola enteratu haiz Intxaurrondon torturatu egiten dela?
Baina ministroek diote hori dena gezurra dela.
Zuk, izango zenuen aukera torturatzaileekin hitz egiteko. Zuri galdetu behar, nolako pertsonak dira?
Baina eroarena egiten duen jende asko dago, eta ez torturatzaileetan bakarrik, epaileetan ere bai. Alferrik saiatuko zara, ez dute torturarik ikusten.
Nola lortu da batzuetan torturatzailea kondenatua izatea?
Auzitegiko medikuak inpartziala eta neutrala izan behar al du?
Eta nondik nora pentsatzen du gazte batek, garai hartan, egoera politikoa zegoen bezala egonda, «nik auzitegiko mediku izan behar diat»?
Eta sartu zinenean, nolako koba aurkitu zenuen?
Gogorrak ere izango ziren, heriotzak, autopsiak, torturak... Etxera bidean, ikusitako itzalak ahaztea lortzen al zenuen?
Tratu txarrak ezin sinestarazi, torturak ezin frogatu, zure hitzak zenbateko pisua du epaian?
Sententziak zer begirekin irakurtzen dituzu?
Zer ulertzen diozu andregaia ito duen mutikoari?
Ez duzu oso oroitzapen ona fraide eskola hartaz...
Ikasiko zenuten Rousseauk zioena ere, gizakia basatia baina ona dela berez.
Beste batzuek diote kartzela dela piztia otzantzen duena, zigor gogorra behar dela.
Zuek ere ari zarete zulotik jendea ateratzen, baina gorpu, gerran fusilatuak. Zergatik pasa da hainbeste denbora ateratzen hasterako?
Zer esanahi du gorpuak lurpetik ateratzeak?
Zenbat aterako dira lurpetik?
Izen batekin hasi gara, Francorekin, bukatzeko beste izen bat entzunaraziko dizut: Don Cesario Ugarte. Nor zen?
Ez dakit, guri ez zitzaigun ezertxo ere kontatzen. Nik uste jarrera orokorra zela Euskal Herrian. Gerra ez zen gerra bakarrik izan, zoritxarrez gero diktadura bat ekarri zuen, eta ez hiru urteko diktadura, berrogeikoa. Gure gurasoen belaunaldia haurtzarotik heriotzara arte harrapatua gelditu zen. Beraz, haiek, gu babeste aldera, ez ziguten hitzik egiten. Eta nik gehiago jakin dut artxiboetan bila ibilita, etxean kontatutakotik baino. Artxiboetan nire familiari buruzko paperak ere aurkitu izan ditut. Eta pentsa, paper horiekin nire osaba zaharragoei zerbait galdetu izan diedanetan, haien erreakzioa: «Nola enteratu haiz hi horretaz?»
Eta hi nola enteratu haiz Intxaurrondon torturatu egiten dela?
Nahiz eta Intxaurrondo asko aipatu, garai hartan, tortura gehienak Antiguako auzoko Guardia Zibilaren Komandantzia zen hartan gertatzen ziren. Maiz izan nintzen han, nahiz eta trabak jartzen zizkidaten. Adibidez epailearen aginduz nentorrela zioen papera aurkeztu, eta: «Nola dakit nik paper hau benetakoa edo gezurrezkoa ote den?» botatzen zuten. «Baina, epaitegian eman berri didate, horra hor epailearen izenpedura» nik, «bai, baina izan daiteke faltsua» berak. Eta orduan komisariara idazkari judizialarekin joaten hasi ginen. Beste batzuetan joan, eta atxilotutako denak erakusten zizkidaten bi izan ezik. «Eta falta diren bi horiek?», «ez, horiek jada ez daude hemen, lekuz aldatu dira». Eta ziur egon nintekeen, epaiketa egin eta kartzelara pasatutakoan okerren egongo ziren biak erakutsi nahi izan ez zizkidaten bi horiek izango zirela. Ez baitzeuden erakusteko moduan. Hain zuzen hori izan zen arrazoietako bat Lasa eta Zabala hiltzeko. Lasa eta Zabala libre utz zitzaketen, baina eragin zizkieten zaurien gordintasunak ez zuen ahalbidetzen nonbait uztea.
Tira, trabak traba, sartzen nintzen komisarian, eta handik gehienetan ateratzen nuen inpresio tristea zen tratu txarrak gertatzen ari zirela. Badakit adibidez nolakoa zen Guardia Zibilak bainera egiteko zuen dispositiboa. Ate baten markoan kako batzuk zeuden, han ardatz bat jartzen zuten, eta hor lotzen zituzten atxilotuak, manta batean bildu eta bainera egiten zieten. Edo berdin elektrodoekin. Gaur, orain hiru hilabete, eta orain urtebete hortik pasa diren pertsonek kutxa nolakoa den berdin esplikatzen dizute. Beraz, egia hutsa da, gertatu egiten ziren, eta gertatzen dira. Eta horren erantzule dira, bai egiten dutenak, eta bai egiten uzten dutenak. Tartean, autoritate politikoak.
Tira, trabak traba, sartzen nintzen komisarian, eta handik gehienetan ateratzen nuen inpresio tristea zen tratu txarrak gertatzen ari zirela. Badakit adibidez nolakoa zen Guardia Zibilak bainera egiteko zuen dispositiboa. Ate baten markoan kako batzuk zeuden, han ardatz bat jartzen zuten, eta hor lotzen zituzten atxilotuak, manta batean bildu eta bainera egiten zieten. Edo berdin elektrodoekin. Gaur, orain hiru hilabete, eta orain urtebete hortik pasa diren pertsonek kutxa nolakoa den berdin esplikatzen dizute. Beraz, egia hutsa da, gertatu egiten ziren, eta gertatzen dira. Eta horren erantzule dira, bai egiten dutenak, eta bai egiten uzten dutenak. Tartean, autoritate politikoak.
Baina ministroek diote hori dena gezurra dela.
Nik Barrionuevo ere entzun nuen Ser irratian. Iñaki Gabilondo lehengusua dut, eta elkarrizketa batean, hauteskundeak bazetozela eta, «Zuk niri ziurta diezadakezu Guardia Zibilaren kuarteletan ez dela inor torturatuko?», galdetu zion. Eta Barrionuevok baietz. «Nik ziurta diezazuket ni ministro naizen artean ez dudala horrelakorik onartuko.» Politikoaren esaldia, jakina. Baina ministroa hemen dago, eta kuarteltxoa han. Esan ohi den bezala erlijioa gauza bat dela, beste bat eliza, eta beste bat apaiza. Ministroarekin berdina gertatzen da. Ministroak zer jakingo du honi buruz? Ez daki ezer! Elkarrizketa baterako gutxien interesatzen zaizkidan pertsonak dira ministroak, postuko komandantea elkarrizketatu beharko litzateke, alegia, inoiz elkarrizketatu ezingo dena.
Zuk, izango zenuen aukera torturatzaileekin hitz egiteko. Zuri galdetu behar, nolako pertsonak dira?
Guztiz normalak. Burugabekeria bat da pentsatzea psikopatak direla, edo eroak.
Baina eroarena egiten duen jende asko dago, eta ez torturatzaileetan bakarrik, epaileetan ere bai. Alferrik saiatuko zara, ez dute torturarik ikusten.
Amnesty Internationalek oso ongi esplikatu ohi du hori. Torturari dagokionez, mundua bi taldetan bereizten da: sinestu ezin dutenak, eta sinestu nahi ez dutenak. Epaileetan ere hala da. Niri gertatu izan zait, atxilotu bat ikusi, epaile batengana joan, «nik uste dut hau gertatzen ari zaiola, joango al gara bihar berriz?» galdetu, eta epaileak ezetz: «Ez, ez dago zertan joanik». Eta ez baldin badago zertan joanik, nik ezin dut joan. Epaileen babes osorik gabe ez da hain erraza gure lana egitea.
Nola lortu da batzuetan torturatzailea kondenatua izatea?
Guk poliziaren akatsak bakarrik frogatu ahal izan ditugu, hanka sartu dutenetan bakarrik egiaztatu ahal izan da tortura. Eta orduan kondenatuak izan dira. Baina poliziak oso ongi daki hau guztia nola egin, oso metodologia zehatza dute guk tortura kasu bat bera ere ez deskubritu ahal izateko. Gainera epaileak eskua sartzen hasi diren neurrian, pixkanaka, beraiek ere tentu handiagoarekin jokatzen hasi dira. Esate baterako, torturatzeko metodologia aldatu egin da garai batetik. Diktadura frankistaren garaian eta demokraziaren hastapenetan, norbait atxilotzean, itaunketak polizia ezberdinek egiten zizkioten, polizia bakoitza akusazio batez arduratzen zen. Eta txandan-txandan joaten ziren atxilotuarengana bakoitza bere galdera eta bere metodoekin. Joxe Arregi hil zenean, esaten da, Madrilen zebiltzan polizia guztiak erori zitzaizkiola gainera, eta txikitu egin zuten. Baina, urteak pasa ahala teknika hori aldatu egin da, eta orain itaunketa daramatenak beti dira berdinak, galde gaia bat izan edo bestea izan. Ez dut esango finagoa denik, baina ez da hain kirtena.
Auzitegiko medikuak inpartziala eta neutrala izan behar al du?
Epaileengatik esan ohi dute epaile batek inpartziala bai baina neutrala ez duela izan behar. Auzitegiko medikuon artean esan ohi dugu, auzitegiko medikuak inpartziala eta neutrala behar duela.
Eta nondik nora pentsatzen du gazte batek, garai hartan, egoera politikoa zegoen bezala egonda, «nik auzitegiko mediku izan behar diat»?
Ordiziako mendi elkartean nenbilela Aranzadiko kide batek hitzaldi bat eman zuen lur azpiko munduaz, kobazuloez-eta. Ni ama birjina agertu balitzait bezala gelditu nintzen. Aranzadin izena eman eta kobazuloetan esploratzen hasi nintzen, ehunka koba ikusi nituen, eta horrek naturarekin eta pertsonekin harremanetan jarri ninduen. Beraz, Valladoliden nengoen artean nire bizitza eta nire ikaskideena oso zen desberdina; ni asteburu oro kobazulo batera joaten nintzen, haiek diskotekara. Eta astelehen oro, bakoitzak bere asteburuko ibilia kontatzen zuenean, nirea guztietan atipikoena izaten zen, «lur azpian ibili naiz bostehun metroko sakoneran». Esango zuten: «Hau ez dago burutik ondo!» Baina ibilera horrek asko markatu ninduen, eta medikuntzaren barruan ere oso bide atipikoa hartu nuen. Medikuen kolegiora joan nintzenean auzitegiko medikuntzara bideratu nahi nuela esanez, Iñaki Barriolak, hemen bide horretatik zebilen bakarrak, harrituta, «auzitegiko mediku? Ezta pentsatu ere!» eragin zidan atzera. 1981a baitzen, eta berak ere mesfidantza handia zuen Justizia Administrazioarekiko. Hura goitik hasi eta beheraino aparatu frankista zen. Justizia Administrazioa da beti mantsoen aldatzen den administrazio organoa. Indar armatuetan ere, hogeita bost urtean aldaketa handia eman da, Justizia Administrazioan ez hainbeste.
Eta sartu zinenean, nolako koba aurkitu zenuen?
Niri iruditzen zitzaidan oso egitura latza hunkitzen ari nintzela, harrobira joan eta harrobia bere indar osoz ikusten duzunean bezala. Baina harrobitik harri batzuk ateratzen dira eta haiekin eskultura eder bat egin zenezake. Eta eskultura ez bada, kale baterako adokinak. Pentsatzen nuen aukera eder baten aurrean nengoela. Milaka kasu gertatzen ziren, eta garbi zegoen azpiegitura hobearekin egin beharreko lana zela, beste edozein herrialderekin alderatuz hemen oso atzera geundelako. Baina nik aukera handi bat bilatu nuen han, minutu bakoitzeko istorio berri bat azaltzen zitzaidan, aurrekoa baino are interesgarriagoa.
Gogorrak ere izango ziren, heriotzak, autopsiak, torturak... Etxera bidean, ikusitako itzalak ahaztea lortzen al zenuen?
Nik nahiko memoria bisual ona dut, eta batzuetan etortzen zaizkit argazkiak gogora. Orain, ETAk bonba bat leherrarazita hil zuen guardia zibil baten irudia datorkit. Auzitegira sarri etortzen zen, drogaren aurkako brigadan zebilelako, eta oroitzen naiz hark nola esaten zuen: «Batek jada ez daki zeinentzat ari den lanean», alegia, ez zekiela beretzat, bere familiarentzat, Guardia Zibilentzat, herriarentzat, edo Mendebaldeko ongizatearentzat, norentzat ari zen lanean. Eta bonba bat lehertu zela-eta gorpua altxatzera joan nintzenean, hura ikusi, eta sekulako kolpea hartu nuen, ezagutzen nuen, bera zen. Orduan buelta asko eman nizkion berak esaten zuen esaldi horri: «Batek ez daki zeinentzat egiten duen lan». Pentsa, hau ere gerta dakizuke.
Badira tragikoagoak ere, esaterako tratu txarrak jasaten dituen eta sinesten ez dioten emakumearena. Bere egia ez da aski agerian gelditzen, eta orduan beste ordain bat jasotzen du, esanez, berak asmatu duela hori dena. Funtsean, gogorragoa da bizirik sufritzen ari den bat ikustea hildako bat ikustea baino. Nik liburu bat idatzi ahal izango banu egun batean, «hildakoek ez dute sufritzen» jarriko nioke titulua. Sufritu bizi garenok egiten dugu. Eta hori sekulako desgrazia da. Askotan planteatu ohi diet kriminologi institutura etortzen diren zuzenbideko irakasleei, esplika diezadatela zergatik ez den larriagoa tortura heriotza baino. Eta zer esanik ez funtzionario batek, bere lanbidearen barruko praktika bezala, eta instituzioaren babesarekin, torturatzen baldin badu. Hori niretzat norbait hiltzea bezain larria da.
Badira tragikoagoak ere, esaterako tratu txarrak jasaten dituen eta sinesten ez dioten emakumearena. Bere egia ez da aski agerian gelditzen, eta orduan beste ordain bat jasotzen du, esanez, berak asmatu duela hori dena. Funtsean, gogorragoa da bizirik sufritzen ari den bat ikustea hildako bat ikustea baino. Nik liburu bat idatzi ahal izango banu egun batean, «hildakoek ez dute sufritzen» jarriko nioke titulua. Sufritu bizi garenok egiten dugu. Eta hori sekulako desgrazia da. Askotan planteatu ohi diet kriminologi institutura etortzen diren zuzenbideko irakasleei, esplika diezadatela zergatik ez den larriagoa tortura heriotza baino. Eta zer esanik ez funtzionario batek, bere lanbidearen barruko praktika bezala, eta instituzioaren babesarekin, torturatzen baldin badu. Hori niretzat norbait hiltzea bezain larria da.
Tratu txarrak ezin sinestarazi, torturak ezin frogatu, zure hitzak zenbateko pisua du epaian?
Kasuan-kasuan aldatzen da. Pertsona bat agertzen bada hilik, eta auzitegiko medikuak esaten badu heriotza naturala izan dela, eginbideak automatikoki artxibatu egingo dira. Baina auzitegiko medikuak bestelako heriotza izan dela esaten badu, epailea derrigortua dago ikerketarekin segitzera. Eta auzitegiko medikuak, horrez gain, zehaztu behar du homizidio bat den, suizidioa den, edo istripuzko heriotza den. Epaile baten inbestigazioa oso baita ezberdina, bat edo beste izan. Beraz, bada garrantzitsua gure hitza. Baina hori bai, iritzi bat ematen dugunean argumentu tekniko eta zientifikoetan oinarritu behar dugu, eta konbentzitua egon diogunarekin, edo bestela aitortu ez gaudela ziur. Zenbait epailek teknikorik onena batzuetan zalantza egiten duena dela esaten dute. Inoiz dudarik ez duen teknikoa, nahiz eta munduko jeinurik handiena izan, bera da nahiko dudakoa.
Sententziak zer begirekin irakurtzen dituzu?
Justizia administraziotik gutxien interesatzen zaizkidanak dira. Pentsa zenbateko garrantzia duten sententziek, pertsona baten bizitza baldintzatu dezakete, baina niri hori ez zait batere interesatzen, ni instrukzioak apasionatzen nau, inbestigazioak, ulertzen saiatzeak nola den posible mutiko batek bere andregaia itotzea. Ito duela ziurra da, hilotza dagoeneko lurpean dago, baina zuk pertsona horrekin hitz egitea izugarri interesgarria da. Etengabe ari zara giza gatazkei buruz eztabaidan. Eta hori ez duzu kalkulu matematiko baten bidez ebazten. Gero, horren ondotik epaile batek sententzia bat eman behar diola auziari? Kondenatzen duela? Barkatzen diola? Niri sententziak ez dit ezer esaten. Gainera, gehienetan ez naiz ados egoten. Sententzia bat beti izango da idatzi pobre eta osatu gabe bat, nahiz norabide bat ematen duen kasuari buruz.
Zer ulertzen diozu andregaia ito duen mutikoari?
Fraideetan belarrondoko asko ikusi dut nik ematen, eta ohartzen naiz belarrondoko bat bera ere ez zuketela eman behar. Joka ibiltzea frakaso bat da, baina txikitatik jaso dugun kulturaren baitan dator, eta horren ondorio dira tratu txarrak. Eztabaida bat kolpeka bukatzea onetsi egiten dugu. Maiz pentsatu izan dut hezkuntzan gatazkak konpontzea lantzen duten irakasgaiak sartu beharko lituzketela. Niri hortzak nola garbitu erakutsi didate, erakutsi higienea nola zaindu, baina inor ez zait etorri bizitzan sortzen diren gatazkak nola konpondu behar ditudan azaltzera. Eta gizakiak, beste animaliek ez bezala, oso erraz konplikatzen du bere existentzia. Eta bere existentzia konplikatzean besteekin tirabirak edukitzea gertatzen zaio. Baina ez digute erakutsi elkarri muturra txikitu gabe gatazkak konpontzen.
Ez duzu oso oroitzapen ona fraide eskola hartaz...
Oroitzen dudan gauzarik tristeena fraideek haurrak nola jotzen zituzten da. Nire etxean ez dut inoiz inor jotzen ikusi, eta klaseetan, izututa egoten nintzen prestakuntza pedagogiko gutxiko fraide batek arazoak nola konpontzen zituen ikustean. Dena zen belarrondokoa. Eta kastiguaren beldurrez ikasten genuen, ez hura oso interesgarria zelako. Hori katolizismoaren ezaugarria da, beti beldurrez edukitzea bestea. Bi bide daude bizitza honetan gauzak egiteko: bat da bide erraza, eta bestea zaila. Bada bide zailetik egingo duzu.
Ikasiko zenuten Rousseauk zioena ere, gizakia basatia baina ona dela berez.
Nik ez dut sinesten. Gu, hain zuzen ere, kulturak erakutsitako zenbait alderdigatik gara garen neurrian onak. Gu gaiztoak gara berez. Gure existentzia eta gure inguru guztia korapilatzeko gai gara, egoistak gara, lagunari hesteak aterako genizkioke. Kulturak eragiten digu atzera. Kristautasunak puntu bakarrean ematen dit konfiantza, hurkoarengan pentsatu behar horretan. Gainontzeko guztia ez dut ulertzen, baina bestearengan pentsatzea oinarrizko balore bat da. Eta horrek frenatzen nau ni bidean harrapatzen dudan edozeinen gainera jauzi egitetik.
Beste batzuek diote kartzela dela piztia otzantzen duena, zigor gogorra behar dela.
Zigorra ere kultura katolikoaren baitan dago. Etengabe ari gara ondokoa zigortzen, agurra ukatuz, beragatik gaizki hitz eginez, edo fisikoki zigortuz. Batzuetan galdetzen diot nire buruari ea jarrera hori unibertsala ote den, eta susmoa dut kultura katolikoarena dela. Gu sufritzera etorriak gara mundura, eta zerura iristean askatuko gara, bitartean sufritzea tokatzen zaigu. Hori lelokeria da. Baina hortik datorkigu kriminalari egurra eman behar zaiola pentsatzeko joera, eta horretarako nahiko antzinako bitartekoak ditugu, adibidez presondegia. Kartzelak ez du ezertarako balio. Ez bada prestakuntza gutxiko pertsonak delinkuenteak bilakatzeko. Nik ez dut bitarteko horretan sinesten. Eta arraroa egiten zait, gu, askatasun gabetzea dakarren zigorrarentzat, beste medio alternatibo batzuk asmatzeko gauza ez izatea. Ni egon izan naiz pentsatzen, gauean kartzelara joan beharra izan arren, ezingo al lukete eguna baserri bat konpontzen pasa? Agian gizarteak lan behartu bezala ikusiko luke, eta horixe luke txarra. Baina pertsona hori kartzela barruan deus ere egin gabe edukitzea askoz kezkagarriagoa da. Hori pertsonari otu dakiokeen asmakizunik sinpleena da: zulo handi bat egin, han sartu pertsonak, bost urteren buruan tapa zabaldu, eta merezi duena atera. Nik uste iritsiko dela eguna beste bide alternatibo batzuk asmatzeko gai izango garena.
Zuek ere ari zarete zulotik jendea ateratzen, baina gorpu, gerran fusilatuak. Zergatik pasa da hainbeste denbora ateratzen hasterako?
Trantsizio demokratikoa armadak eta eskuinak gidatu zuten. Eta zenbait alorretan «hau ez dugu hunkitu ere egingo» esan zen. Adibidez, diktadura frankistaren eta Espainiako Gerra Zibilaren berrikuspenean, tartean hildakoak eta desagertuak zirela. Eta hori onartu egin zuten gainontzeko alderdi politiko guztiek, horregatik dago denengan erruduntasun konplexu bat, bai gugan ere, nigan, nire familiarengan, auzokoengan... orduan ez zelako ezer egin.
Zer esanahi du gorpuak lurpetik ateratzeak?
Nik Irakeko kasua jartzen dut. Estatubatuarrei ez zaie inporta gerran hiltzea, baldin eta herriagatik hiltzen badira, baina hilotza ez berreskuratzeak min ematen die. Ez sinestekoa da Bigarren Mundu Gerratik amerikarrek zer ahalegin egin duten beren herritik kanpo hiltzen diren soldadu guztien hilotzak berreskuratzeko. Horri sekulako garrantzia ematen diote. Beraz, nik, gorpuak lurpetik ateratzean zabaldu nahi dudan mezua honakoa da: gerran ez dira soldaduak bakarrik hiltzen, jende arruntena ere hiltzen da. Eta gerrak biztanleria osoari eragiten dio. Hemen ez da gelditu gerrak hunkitu gabeko familiarik.
Zenbat aterako dira lurpetik?
Oraingoz laurehun familia zuzendu dira guregana, eta nik kalkulatu dut guk %10 bat aterako ditugula. Gehienak ez ditugu aurkituko, haietako asko iritsi ezin den lekuetan daudelako, bide baten azpian, autopista azpian... Baina %10 hori belaunaldi oso baten ordezkari izango da. Laborategi honetan orain bertan 50 eskeleto baino gehiago daude. Horietako bakoitza izen eta abizendun pertsona bat da, eta familia bat du atzean. Gainera, hil zituztenen artean, gehiengoa errepublikarra edo ezkerrekoa zen, baina ez zen inplikazio politiko handikoa. Politikan sartua zebilena ordurako alde egina zen, hauek salbatuko zirela uste eta herrian gelditutakoak dira. Baina frankistak iritsi zirenean aukeraketa egin zuten: «Hemen zein akabatuko dugu? Hau, hori eta hura». Apaizak bazuen hitza: «Ez, hau ez, hau salbatu egingo dugu. Baina hura akabatu», «Zergatik?», «taberna bat baduelako errepublikarrak batzen direna». Hala izan zen. Eta gu, orain, ez gara eskeletoak berreskuratzen ari, beraien duintasuna berreskuratzen ari gara. Nahiz eta hildakoak duintasuna ez duen sekula galdu.
Izen batekin hasi gara, Francorekin, bukatzeko beste izen bat entzunaraziko dizut: Don Cesario Ugarte. Nor zen?
Beasaingo medikua. Nire aita hamar urte nituela hil zen, etxean, eta akordatzen naiz, nola artatu zuen Don Cesario Ugartek. Gero, ni ere sendatu ninduen. Hamahiru urterekin meningitisak jota bainengoen. Eta handia da, Don Cesario Ugarte, niri, etxeko ohean, bizkar rezurreko ziztada bat emateko gai izan zen. Gaur egun ere ez da hori hola eta hola egiten, eta ohartzen naiz Don Cesario dena in situ konpontzeko gai zen mediku horietarik zela. Horrekin bizitza salbatu zidan, urgentziaz ospitale batera eraman ahal izan baininduten, eta han hilabetean sendatu nintzen. Baina kuriosoena da Don Cesario Ugarte fusilatu baten semea zela. Bere aita Beasainen fusilatu zuten frankistek, inongo arrazoirik gabe, jendea kalean zebilela «zu hona, zu hara!» bereizi, eta gau batean alde bateko hogei fusilatu zituztelako. Hogei lagunetako bat Don Cesario Ugarteren aita zen, eta historiak dio, Don Cesario Ugartek, bere aita hil eta bizpahiru egunera, zauritutako soldadu batzuk artatu behar izan zituela. Eta artatu zituen. Bere aita hil zuten soldaduak ziren.
Ceuta eta Melillako hesiak
«Amnesty Internationalekin misio batera joanik, Ceuta eta Melillako hesietan izan nintzen. Hangoa izugarria da. Afrikako mundua Europako atea jotzen ikusten da. Eta guk itxiko diegu atea, baina alferrik, hesia elektrifika dezakegu, edo datozen bezala tiroz hil, baina horiek etortzen segituko dute. Jende guztiz normala da, ikasia, ez dira delinkuenteak, baizik eta beren familian Europara etortzeko hautatu zituztenak. Anaien artean denak ados jarri eta bat hautatzen dute, harentzat dirua jarri, eta hura saiatzen da. Biologiako legeetan ere antzeko zerbait gertatzen da mugitzen saiatzen diren beste espezieko animalia batzuetan. Saiatzen denak badaki bidean hil daitekeela, baina apustu bat da. Eta nik uste dut etorkizuneko gizartea horrek marraztuko duela, besteak beste. Ez da politikoen ahotatik ateratzen den bezalako gizartea izango. Batetik bizitza esperantzak gora egingo du, bestetik sortze tasarekin batera biztanleriak behera, eta azken faktorea inmigrazioa izango da. Hiru horiek nola egongo diren josita, halako gizartea izango dugu».
Auzitegi militarren artxiboa
«Salamancakoa ez da artxibo nagusia. Hango paperak gerrako gertaera handiei buruzkoak dira, baina errepresioaren artxiboa epaitegi militarretan dago. Hor sartzeko atea zabaldu digute, eta ohartu gara ia dena dagoela. Militarrek epaitzen zituzten herritar guztiei espediente judizial bat zabaltzen zieten, eta espediente horretan daude alkateak bidalitako karta, apaizaren iritzia, pertsona bati hartutako deklarazioa, atxilotu zutenaren gidabaimena... dena. Errepresio frankista zer izan zen ulertzeko oso informazio baliagarria da, eta gu oraindik erdi isilean gabiltza, baina artxibo guztia berrikusi eta gero, ozen esango dugu: 'Hemen 90.000 lagunen informazioa dago eta hau ezin da ez galdu, ez erre, ez ezer'. Hurrengo egunerako eskaera egingo dugu paper guztiak eskuratu ahal izateko, eta hori notizia izango da. Orain ofizialki eskatzen badugu norbait etorriko da eta sutara botako ditu paper denak».
Igor Angulo
«Nire iritzia komunikabideetan irakurritakoan soilik oinarritzen da, baina uste dut suizidioa onartzen dela. Aldiz, ez dira onartzen ikerketa judizialaren zenbait puntu, horien artean, momentuan gorpua artatu zutenek egindako okerrak. Medikuntzan bere gaixotasunaz aski ez dakielako kexatzen da jendea, eta justizia administrazioaren arazoa ere bada hori, zenbait misteriorekin jokatzea. Funtzionarioa ez baita ulertzera iristen biktimaren inguruan ze sentimendu humano dagoen».
Nortasun agiria
Francisco Etxeberria 1957ko otsailaren 14an jaio zen Beasainen. Fraideen La Salle institutuan ikasi zuen aurrena, eta medikuntzan titulatu zen gero Valladoliden. 1981ean hasi zen auzitegiko mediku bezala lanean Donostian, eta aldi berean unibertsitateko irakasle sartu zen. Geroztik, hamaika lan badu egina; ehunka atxilotu bisitatu, autopsiak, Lasa eta Zabalaren gorpuzkinak ateratzen han zen, Aranzadi elkartean antropologia sailean dihardu, eta orain Espainiako Gerra Zibilean fusilatutakoen gorpuak ere ateratzen ari da. Ezkondua da, eta hamalau urteko alaba du. Donostian bizi da.
Unibertsitatea
«Medikuntza fakultatearen antolaketa eredugarria dela uste dut. Ezin da pentsatu zu medikuntzan ongi formatu zaitezkeenik ez bazaude ospitalearen ondoan. Beste fakultateek ere berdin egin behar lukete, beren sailaren eguneroko lan martxari lotuago egon. Eta hori unibertsitatearen umiltasunetik abiatuta egin behar da, batzuetan prepotentziaz jokatzen baita, nola unibertsitatean gauden eta doktoreak garen badirudi gu garela azkarrenak, ez da egia. Gure kalamatrika akademikoetatik atera, eta gehiago lotu behar dira unibertsitatea eta gizartea».
Irakurrienak
Matomo erabiliz
#1
#2
Larraitz Fagundez Osa
#4
Lander Arbelaitz Mitxelena
#5
Mikel Garcia Idiakez
#6
Onintza Irureta Azkune
Kanal honetatik interesatuko zaizu: Frankismoa
2024-11-20
Urko Apaolaza Avila
Iruñeko Erorien Monumentua Maravillas Lamberto interpretazio zentroa izatea adostu dute
Iruñeko Erorien monumentua faxismoaren salaketarako eta memoria demokratikorako Maravillas Lamberto interpretazio zentroa bilakatzea adostu dute EH Bildu, PSN eta Geroa Baik. Eraikinaren parte bat eraitsiko dute, eta adiera frankistako elementuak kendu edo estaliko... [+]
2024-11-18
Hala Bedi
Frankismoaren errepresaliatuak omendu zituen Lagrango Udalak larunbatean [Argazki galeria]
"88 urteko isiltasuna nahikoa da; gure herritarrek behingoz aitortza ekitaldi bat merezi dute"
Memorian eta bihotzean gordeta, Saturrarango historia zabaltzen jarraituko dute
Saturraran Elkarteak antolatuta, Oroimen Eguneko ekitaldian batu dira larunbatean 1939tik 1944 bitartean Saturrarango Emakumeen Kartzela egon zen inguruan, bertan preso egondako emakume eta umeak oroitu eta omentzeko.
2024-10-18
Urko Apaolaza Avila
Puig Antich, Estatuak ez du inoiz barkamena eskatzen
Espainiako Gobernuak dokumentu bat helarazi die Salvador Puig Antichen arrebei, Oroimen Demokratikorako ministro Ángel Víctor Torresen eskutik. Frankismoak anarkista katalanari jarritako heriotza kondenaren “baliogabetasun akta” dela diote. Harrigarria... [+]
Astrabuduak Josu Murueta eta Anton Fernandez gogoratuko ditu, haien hilketaren 55. urteurrenean
Ekitaldian 1969ko gertaera tragikoak gogoratzeaz gain, memoria historikoaren defendatzaileak ere omenduko dituzte.
Ezkabako iheslari Segundo Hernandez identifikatu dute Eguesibarreko Eliako hobian
Gasteiztarrarekin bederatzi dira ihesaldian parte hartu zuten identifikatutako pertsonak. Guztira, Nafarroako DNA Bankua sortu zenetik 43 pertsonaren datuak lortu dituzte.
Otxandioko sarraskitik 88 urte betetzen diren egunean, EH Bilduk mozioa aurkeztu du Senatuan Angel Salas Larrazabali kondekorazioak kentzeko
Otxandioko bonbardaketaren erantzule nagusietako bat da Angel Salas Larrazabal urduñarra. Hortaz, herritarren aurka Euskal Herrian eginiko lehen bonbardaketan parte hartu zuen.
2024-07-08
Olaia L. Garaialde
Krabelin gorriz jantzi dute German Rodriguezen hilarria
German Rodriguez eta Joseba Barandiaran omendu, eta langile mugimenduaren alde egindako lana txalotu dute Iruñean. Palestinari ere elkartasuna adierazi diote, sanferminetan urteroko zitan Iruñean.
Corellako karriketan ikur frankistak azaldu direla salatu du Zurekin Nafarroak
Migratzaile familia batek irekitako denda baten aurrean ikur frankistak jarri dituztela salatu du Zurekin Nafarroa ezker koalizioak. Fiskaltzari eraman dizkiote datuak, gorroto delitu bat egon daitekeelako pankarta horren atzean.
Igari eta Bidankoze arteko errepidea eraiki zuten frankismoaren esklaboei omenaldia egin diete
1939 eta 1941 bitartean Igari eta Bidankoze arteko errepidea eraikitzera behartu zituzten frankismoaren 2.400 esklaboak omendu zituzten larunbatean, Igariko gainean. Errepresaliatu antifaxista haien memoriak gure bidea izan behar duela aldarrikatu zuten omenaldia antolatu zuen... [+]
2024-06-12
Iñaki Murua
Nondik gatoz eta nora goaz?!
Egin gintuztenen eta geure borondatearen kontra eraiki nahi izan zigutenen oinarria berriro ere indar berritzen ari ote den nago.
Eskolako Kontseiluaren izenean honako baldintza hauek jartzen zitzaizkien, gerraostean, gure herrietara maistra lanera zetozenei, derrigorrean... [+]
2024-05-31
Urko Apaolaza Avila
Jesús Carrera, frankistek torturatu eta fusilaturiko buruzagi komunistaren bizitza pantailara
Hari buruzko aipamenik apenas iritsi zaigu historia liburuetan, baina Jesús Carrera Olascoaga (Hondarribia 1911 – Alcala de Henares 1945) Espainiako Alderdi Komunistaren idazkari nagusi izatera iritsi zen. Frankistek atxilotu, torturatu eta fusilatua, bere... [+]
2024-05-03
Urko Apaolaza Avila
Cuelgamuroseko indusketetan eskuin muturraren presio eta sabotaiak salatu dituzte auzitegi-medikuek
Madrilgo Cuelgamurosen, Erorien Harana deituriko monumentuan arkeologoak egiten ari diren indusketetan etengabe ari dira jasaten eskuin muturreko jendeen presioa, hala adierazi du Pako Etxeberria auzitegi-medikuak. Egunotan, biktima errepublikarren senideek bisitatu ahal izan... [+]
Eguneraketa berriak daude