Euskal Herritik at euskal gizartearen irudi positiboa zabaltzea xede izango duen Euskal Institutua sortu nahi du Eusko Jaurlaritzak. Horretarako, lege proposamena aurkeztu dute eta aurreikuspenak betez gero, hurrengo urtean martxan jarriko litzateke. Dena den, euskara eta euskal kultura munduan zabaltzeko asmoz lehenengo urratsak eman dituzte dagoeneko. Izan ere, Kultura Sailak Lektorego Programa hitzartu du atzerriko hainbat unibertsitaterekin. Hitzarmenari esker, unibertsitate horietan Euskara eta Euskal Kultura ikasgaia gehitzea lortu da eta, are garrantzitsuagoa dena, balio akademikoa eman zaio. Hau da, irakasgaia edo modulua unibertsitatearen ikasketa programaren baitan dago eta hartutako orduen arabera, kredituak lor daitezke, beste irakasgaiekin parekatuz.

Jaurlaritzak antzeko beste akordio ugari ditu munduan zehar -Boisen (AEB) euskal ikasketen minorra edo graduatuondokoa ikasteko sinatutakoa eta Frankfurten (Alemania) euskal gaiak sustatzeko eginikoa, adibidez-, baina zehazki Lektorego Programa osatzen duten atzerriko unibertsitateak oraingoz hamaika dira eta Txilen, Uruguayn, Mexikon, Alemanian, Finlandian, Polonian, Italian eta Espainian daude kokatuta -ikus hurrengo orrialdeko infograma-. Lehenengo kontaktuak 2003. urtean hasi ziren arren, 2005-2006 ikasturtean sinatu dituzte hitzarmenak.

Hala, Txilen, Alemanian nahiz Finlandian euskal literatura, musika, antzerkia edo bertsolaritza ikasteko aukera dute ikasleek. Jorratuko dituzten gaiak aukeratzeko garaian, interesa eta karrera hartu da kontuan: «Historiako ikasleak badira, Euskal Herriko historiaren inguruko zerbait sartzen dugu, esaterako», azaldu digu Lorea Bilbao ekimeneko arduradunak. Gainera, urtean zehar lektore edo irakasleek Euskararen Eguna edo Euskal Astea bezalako ekintza osagarriak antolatzen dituzte. Materialari dagokionez, oraindik ez dute bereizitako ikasmaterialik prestatu, baina aurten irakasleek erabilitako informazioa egokituz hurrengo ikasturteetarako material bereizia osatu nahi da.

Ikasgaiak arrakasta izan du oro har eta eskolak bete egin dira. «Helsinkin 60tik gora ikaslek eman dute izena, Txilen 100 baino gehiagok... Unibertsitate bakoitzeko ikasle kopurua kontuan hartuz, proportzioa ona izan da denetan», dio Bilbaok. Mexikon, adibidez, aurreikusitakoa baino ikasle gehiago jaso dituzte eta bi taldetan banatu behar izan dira. Oinarrizko moduluek interesa piztu dute, Euskal Herriko kultura erakargarria zaiolako askori, eta modulu hori bermatzea izango da helburua, ikasgaiari jarraipena emango dioten bigarren edo hirugarren mailako moduluak martxan jarri aurretik. Hala ere, hitzarmenik gabe euskal gaien inguruko eskolak ematen denbora gehiago daramaten unibertsitate batzuetan bigarren modulua ere eskaintzen da.

Emaitza horiekin, egitasmoaren balorazio positiboa egin du Bilbaok. Gainera, ikasleen erantzunaz gain unibertsitatearen iritzia jasotzea ere garrantzitsua da arduradunentzat eta zenbait kasutan baloraziorik baikorrena unibertsitateek beraiek egin dutela ikustean oso pozik jarri dira. «Modulu horiekin jarraitu nahi dutela esan digute -dio Bilbaok-, bitarteko gehiago jarri behar direla, hurrengo urteetarako bereizitako eskaintza handiagoa egin behar dela». Eta ez hori bakarrik. Euskal kultura ikasketa programan sartu nahi duten atzerriko unibertsitateen eskaria oso handia da eta jada, hainbat unibertsitate harremanetan jarri da Jaurlaritzarekin. 2006-2007 urteen artean eskaerak bideratzea da asmoa eta hurrengo urtetik aurrera, ekimena Euskal Institutuak koordinatzea. Baina nola sortu da halako demanda? Bilbaoren ustez, unibertsitateen artean dagoen harremanengatik eta Euskal Etxeen, Hizkuntza Azoken eta halakoen bitartez gure kulturak kanpoan duen presentziarengatik. Azken finean, «badago euskal munduari lotutako interesa eta sarritan, guk uste baino handiagoa».

Programan parte hartzen duten irakasleek jatorri desberdina dute. Helsinkiko unibertsitatekoa, esaterako, Hanna Lantto, bertakoa da. Aurretik euskara ikasitakoa eta Euskal Herrira etorritakoa da. Uruguayko irakaslea ere bertan jaiotako emakume bat da. Beste batzuk hemendik atzerrira joandako euskaldunak dira, Alex Mendizabalen antzera. Mendizabal Erroman dago eta bertako UPTER unibertsitateko euskara departamentuan, Introduzione a la Lingua e la Cultura Vasca izeneko eskolak eman zituen iaz. Ekimenaren hastapenak 2002koak dira. Urte horren bukaeran, Mendizabalek berak eta beste hiru lagunek Associazione Culturale Euskara elkartea sortu zuten eta ia berehala, elkarteko kideak UPTERen euskal gaiak irakasten hasi ziren. Horregatik, hitzarmenari esker orain diru laguntza jasotzen badute ere, unibertsitatean egiten duten lana ez da aldatu. Gainera, Erromako unibertsitatean euskal gaiek departamentua dute, ez soilik ikasgaia. Mendizabalek argi du helburua ez dela atzerrian dauden euskaldunengana iristea, euskal kulturarenganako interesa duen edozeinengana baizik. Horregatik, aurten irakasleak italiarrak dira, bertako jendea erakartzeko.

Gainera, mota guztietako ikasleak hurbiltzea nahi dute eta horretarako unibertsitatera jende interesgarri asko ekarri dute eta ekarriko dute; hala nola, Mariasun Landa eta Edorta Jimenez idazleak, Roberta Gozzi euskaratik italierara zuzenean itzultzen duen bakarra, Fernando Rey italieratik euskararako itzultzailea, Karidadeko Benta taldeko kideak, Mertxe Urteaga arkeologoa eta Angel Lertxundi eta Xabi Erkizia musikariak. Azken finean, arlo horietan interesa duen jendea hitzaldietara joan ohi da, eta publiko anitz hori erakartzea garrantzitsua iruditzen zaio Mendizabali. Bere esanetan, Italian ez dago euskal komunitate garrantzitsurik, baina italiarren artean euskararenganako interesa badago eta demanda hori asetzen saiatzen dira.

Hego Amerikan, aldiz, eta batez ere diasporaren eraginez, euskal komunitatearen presentzia handia da. Iraia Biteri Txileko hiriburuko bi unibertsitatetan irakasle aritu da 2004tik -orain udako oporretan daude han- eta iritsi orduko hiri erdian Eusko Etxe erraldoia topatu zuela kontatu digu. Emandako eskoletan ere, ikasleen %30ek euskal jatorria zuten -Otondo, Leturia, Oñate, Etxeberria, Barraza, Jauregi, Navarro, Bergara...-. Dena den, ikasgelan ehun lagun baino gehiago izan ditu, gehienak 17 eta 22 urte artekoak, eta hainbeste ikasleren artean, modulua aukeratzeko interesak anitzak dira. «Euskal Herriko egoera interesgarria iruditzen zaielako ematen dute izena, leku polita eta ondo antolatua iruditzen zaielako; Euskal Herria aski ezaguna da hemen askorentzat eta geroz eta presentzia handiagoa du komunikabideetan», argitu digu Basauriko irakasleak. Gazte txiletar asko euskal musikak erakarrita doazela ere gaineratu du. Gurutzne Etxeberriak gauza bera esan digu Mexikoko UNAM unibertsitatetik: «Kortatu, Negu Gorriak, Joxe Ripiau eta beste zenbait talde ezagutzen dituzte eta abestien hitzak itzultzeko eskatu izan didate; muguruzatarrak idolotzat dituzte». Etxeberriak 80 ikasle ditu Mexikon, bi taldetan banaturik eta 10 inguruk euskal jatorria dute. Gainontzekoen artean, gehienak Mexikoko indigenak dira, Hidalgo, Sinaloa edo Chiuahua zonaldetakoak. Irakasleak dio kontatzen dien guztia oso interesgarri egiten zaiela eta jartzen dituen hemengo filmak ere atsegin dituztela.

Claudiok, esaterako, Euskal pilota: larrua harriaren kontra filma ikusi ostean eman zuen izena ikasgai honetan. Txileko Chiloé artxipelagokoa da eta han ere kultura propioa eta mitologia aberatsa dutela azaldu digu. Horregatik, Euskal Herrian gure kultura kontserbatzeko egin den ahalegina miresten du. Gainera, gure herriaz zuen irudia aldatzeko aukera eman diote eskolek, komunikabideek beti terrorismoari lotuta eskaintzen duten informazioaren eraginez lehen irudi okerra zuela baitio. Hala diote baita ere elkarrizketatu ditugun beste hiru ikasle txiletarrek. «Euskal Herria gudu-zelai bihurtutako Erdi Aroko herria zela uste nuen -esan digu Leonardok-, baina berezitasunez eta bitxikeriaz betetako kultura eta herria topatu dut». Herri kirolenganako «duzuen pasioa» eta musika tradizionala bereziki atsegin ditu.

Maitek berriz, euskal dantzak ditu gustuko eta Txileko Zentro Nafarreko dantzari taldea osatzen lagundu zuela azaldu digu. Hemengo baserriak, elizak eta oro har arkitektura tradizionala ere atsegin ditu. Otondo abizena du eta iaz Baztanen egon zen, bere arbasoen jaioterria ezagutzen. Aurrerantzean, euskal musikan, dantzan, arkitekturan eta adierazpen artistikoetan sakontzea gustatuko litzaiokeela esan digu.

Catalinak ere jatorri euskalduna du: herenamona nafarra zuen, baina goiz hil zenez familian ez zuten euskal ondarerik jaso. Orain, gure kultura ezagutzen hasi denean, harrigarria iruditu zaio Euskal Herriak duen autonomia eta, batez ere, gure artean hiria eta nekazal mundua nola uztartzen diren. «Europan dena hiriak direla uste dugu eta hain txikia den herri batean hainbesteko aniztasuna egotea oso interesgarria da». Euskal Herrian eta baita Txilen ere, herriaren nortasuna berreskuratzeko asmoz kultura propioa sustatzen dela dio eta kultura horien ezaugarriak ikertu nahi ditu. Gustuen artean, euskal zinema, artea eta kirola aipatu ditu. Arrazoiak arrazoi, elkarrizketatuek euskal kulturari buruzko ikasgaia atsegin dute eta gure kulturan sakontzen jarraitu nahiko lukete. Horregatik agian, lauek argi dute etorkizunean Euskal Herria bisitatu eta gertutik ezagutu nahi dutela.