Naroa Iturri gazteentzako Ikusgela saioan kamera aurrean aritzen diren hiru kazetarietako bat da. Hernaniar euskaldun zaharra da, eta gipuzkeraz egin ohi du eguneroko jarduna. Ez dauka arazorik, jakinarazi digunez, batuaz idatzitako gidoiari lotzeko, baina gidoitik kanpo euskalkirako joera agertzen du maiz, ahoskerari dagokionez batik bat.

«Nahiko estu hartzen gaituzte», uste du kazetari gipuzkoarrak, «beti ere Euskaltzaindiaren azken arauen atzetik ibiltzen gara». Hala, gidoietako hizkuntzan formaltasuna omen da nagusi. Ikusgelako aurkezleek, haatik, ez dituzte gidoiak hitzez hitz ahoratzen, «gehiegizko zuzentasuna» litekeena hauste aldera. «Gauza bat da idatzizkoa eta beste bat ahozkoa», diosku Iturrik, «telebistak baditu bere ikusleak eta haiengan ere pentsatu behar da, euskara xumeagoa erabili beharko litzateke. Xumea, baina ez horregatik eskasa».

Naroa Iturrik zein haren lankideek, beraz, euskalkia erabiltzeko ohitura dute saioa egiterakoan. Bai nahita egin ere. «Beti ere euskara zuzena izan dadin, e?», argitu du Iturrik; «gertatu izan zaigu zuzentzaileengandik gidoia jaso, bizpahiru aldiz irakurri, eta ez oso ondo ulertzea. Horregatik askotan geure modura esaten ditugu gauzak. Gazteentzako saioa da gurea, eta modu jakin batean hitz eginez gero, baliteke haiek ez ulertzea. ¡Qué guay! eta halakoak ez ditugu esaten, dena den».

Kazetariak adierazi digunez, gidoiarekin guztiz bat ez egiteak ez dakarkie arazorik: «Oso euskara kaxkarra erabili ezean behintzat, ETBn ez diote inori kargu hartzen». Euskalki kontuetan, berriz, ez omen guztiak maila bereko. Izan ere, eta Iturriri jaramon egitera, bizkaiera ez gainerako guztiek onarpen zabala daukate ETBn. «Gipuzkera batuaren antzekoa izaki, `baimendu' egiten digute erabiltzea. Nafarroako eta Iparraldeko euskalkiek, berriz, oso ondo ematen dute telebistan, antza». Zenbait hizketak, nolabait ere «jantzi» egiten du hizkuntza. Hala, «bertze», «bortz», «erran» hitzek badute, Iturriren arabera, «barik», «gura» edo «berba»ri falta zaien ospea.

ETB-1eko euskara arduradunek -eta beste langile batzuek- ordu asko eman behar dute itzulpengintza lanetan. Batzuetan, gainera, horra ere ezin ailegatu. Diglosiaren ispilu ederra da ETB-1: behin baino gehiagotan gaztelaniari leku egin behar zaio. Halabeharrez?

Asteburuetan ordu askotxo hartzen dituzten kirol-emankizunetan, esate baterako, ezagun da adierazpen asko -dela zuzenean jasoak direlako, dela grabazioa itzultzeko astirik izan ez delako- gaztelania hutsean datozkigula. Baliabide faltari egotzi dakizkiokeen horiez gain, badira beste kasu batzuk. Iragarki askotan, berbarako, euskaraz dago ahotsa, baina gaztelaniaz idatzizkoa. «Diruak agintzen du hor», dio etsipen pixka batez Lourdes Oñederrak; «sikiera, amore emanez lortzen den dirua balantza orekatzeko erabil liteke, euskara indartzeko, alegia. Dena den, halakoek kritika asko jasotzen dute, baina badira gauza larriagoak».

Oso lantzean behin, ETB-1ek bere programazio zatitxo bat gaztelaniazkoa izatea onartzen du, hala eginda etekina lortzen duelakoan. Aldiro-aldiro ematen den Segoviako ihesa filman, konparazio baterako, zati ugari gaztelania hutsezkoak dira, azpititulurik ere gabe. Asier Larrinagak argitu digunez, pelikularen egilearen nahia da hala eman dadin: «Guk ezin dugu besterik egin. Aukera bakarra ez ematea genuke». Beste horrenbeste esan daiteke Donostiako Zinemaldiko aurkezpen-ekitaldiaz. Bere horretan ematen da ETB-1en, hau da, gaztelaniaz gehienbat. «Horrelako ekitaldi batek prestigioa ematen dio kateari», dio Larrinagak. Prestigio horren prezioa tarte labur batez euskarazko telebista desagertzea da. Garestia ala merkea?