Ihesi: Irurita, gaztainen ibilbidea
Negua da eta zuhaitz gehienak hostorik gabe daude. Hala ere, urkiak erraz ezagutuko ditugu enbor azal zuria nabarmentzen baitzaie. Urkien aldamenean, gaurko ibilbideko protagonistak ikusiko ditugu: gaztainondo ale ikusgarriak. Enbor lodi eta okertuak dituzte. Azala berriz, sakontasun handiko zimurrez betea. Enborra okertua eta azala zimurra dute, baina auskalo zenbat urte dituzten. Gaztainondoak gustura bizi dira Baztanen. Izan ere, Baztango klima ozeanikoa da: euri dexente egiten du urte osoan, negu leunak ditu, elur gutxikoak eta udak ere ez oso beroak. Urrian elurra ager daiteke Saioa gailurrean, batzuetan maiatzera arte irauten duena. Bailararen behe aldean elurra ikusteko ordea, negu bete-betea behar du.
Basoan goazela, hainbat oztopo topatuko ditugu. Enbor eroriak, zeharkatu beharreko errekastoak... basoa zoragarria da. Baztan, garai batean, basoz inguratua egongo zen. Nagusiki pagoa izango zen, gero haritza eta gaztaina eta beste hainbat espezie: hurritza, lizarra, gorostia, urkia... Faunari dagokionez saiak, miruak, galeperrak, kukuak, enarak, azeriak, oreinak, erbiak, azkonarrak... dibertsitate izugarria dago bertan. Eta paisaia honen erdi-erdian, baserri dotore batekin topo egingo dugu. Ibilbidea, harrizko hesiz inguratua dago. Bertatik, baserriko pottoka ikus genezake eta urrunago, ardiak larrean. Bidea jarraituz, beste borda baten aldamenetik igaroko gara. Aurrean errepidea dugu, une oro parean baikoaz. Bidean goazela, hainbat malkar latzetan dauden baserri asko ikusiko ditugu.
Konturatzerako, errepidearekin egingo dugu topo. Guk ezkerrera hartuko dugu, baserriaren aldamenetik paseaz. Eta berriz ere beste errepide batera aterako gara. Beherantz, errekaren aldamenetik jarraituko dugu. Iruritako Erreka auzoa zeharkatuz, errepide nagusira aterako gara eta hemendik Baigorriko eskola zaharrera.
Gaztainondo ikusgarriak daude Baztango txoko honetan. Gaztainondoa espezie preziatua izan da urtetan, berarengandik fruitua, zura, itzala... lortu izan baita. Egur onenetakoa da altzariak egiteko. Mendiko makilak egiteko eta otarrak egiteko ere erabili da. Hau gutxi balitz, lurzoruko baldintzak hobetzen ditu. Frogatua dago gaztainen produkzioa eta beraien tamainak eragina duela lurzoruaren emankortasunean. Ez dira urte asko gaztainak oinarrizko zirela ekonomian eta neguko bizimoduan: udazkenean bildutako gaztainak gorde egiten ziren negua ahalik eta ondoen igarotzeko, edo azokara eramaten ziren saldu eta trukean ateratzen zen diruarekin beste premiaren bati aurre egiteko…
Urte askoan bizi den espeziea da. Altzaritarako erabiltzen denean, enbor luze eta adaburu bildukoa nahi izaten da. Aldiz fruiturako denean, enbor motz eta adaburu zabalekoa. Azala leun eta arre-gorrixka da gaztetan, eta zaharretan berriz arre-grisa eta zimur sakonekoa. Hostoek, lehortuta ere zuhaitzean jarraitzen dute. Hostoaren kolorea eta tamaina, berriz, desberdina da gaztain barietatearen arabera. Maiatzetik uztaila bitarte loratzen da. Haizearen bidez hedatzen dira hazi arrak. Baina intsektuek ere badute zer eginik. Fruitua estalki gogorraz inguratua dago, gaztaina morkotsaz. Eta irailetik azarora bitarte heltzen da.
Leku fresko eta babesekoak atsegin ditu, 500-1.200 metroko altuerak. Hezetasun handiko tokiak, betiere klima epelen barruan. Baina itsas mailan edota goi mendietako koniferen alboan ere ikusiko ditugu. Hezetasunarekin exigentea da, lurzoruko hezetasunarekin atmosferakoarekin baino gehiago. Baina hezetasun gehiegik landarearen heriotza ekarriko luke. Hotzarekiko erresistentea bada ere, udaberri hasierako izotzak kalte egiten dio. Landarearen hazkuntzarako eta fruituak hazteko garrantzitsu dira tenperatura altuak.
Gaztainadientzat ez dira garai onenak. Zaharrek kontatzen dute garai batean, udazkenero, gaztaina-oskol ederrez jantzitako gaztainondoak eranzten hasten zirela, ia biluzteraino. Gaur ere, udazkenero ikuskizuna errepikatzen da, baina ez sasoi bateko dotoreziarekin. Mendietan gero eta gaztainadi gutxiago dago. Izan ere, Euskal Herriko gaztainondoak gaixo daude: hostorik ez duten adarrez josita, bizitasuna galduta. Kalte handiena egiten dutenak bereziki bi dira: tinta eta txankroa. Hauen eraginez makina bat gaztainadi galdu da, batez ere mende honetako azken bi hamarkadetan. Gaitzei gure utzikeria gehitu behar zaie. Sasoi batean gaur baino jaramon handiagoa egiten zitzaien gaztainondoei, estimazio gehiago zitzaien.
.jpg)
Barakaldoko Udalak 11.800 euroko isuna ordaintzea eta gauez hiru hilabetez ixtea exijitu dio Bizkaiko enpresari. Abuztuaren amaieratik txistu etengabe, desatsegin eta jasangaitza igortzen du inguru zabalean entzuten dena.
Save the Children erakundearen esanetan, Gaza iparraldeko 130.000 haur artatu gabe daude 50 egunez, gutxienez.
Hainbat ikaslek egin dute salaketa. Irakasleetako bat sexu proposamenengatik eta sare sozialen bidez ikasleei egindako jazarpenagatik salatu dute. Bestea, berriz, ikasgelan izandako jarrera desegokiengatik eta iruzkin sexistengatik.
RR
Nork: Maialen Lujanbiok
Noiz: azaroaren 21ean.
Non: Katakraken (Iruñea) plazan.
----------------------------------------------
Hementxe gaude, Katrakakeko aulki guztiak beteta, hementxe. Erorien monumentua eta Landaben hizpide, hasi da koplaka emanaldia edo... [+]
Palestinan genozidio bat burutzen ari den Israelgo estatu eta berarekin batera diharduten enpresa eta erakunde guztiekin eteteko asmoz sortu zen EHU Palestina. Israelen inpunitatea Europan eta Estatu Batuetan dituen harreman politiko, militar, ekonomiko, zientifiko zein... [+]
Esloveniako eskoletan izan duen arrakastari tiraka, Alberdania argitaletxeak Euskal Herriko ikastetxeetara ekarri du Joko Ona Denontzat irakurketa-lehiaketa: DBHko ikasleek “kalitate handiko liburuak” irakurriko dituzte taldeka, eta avatarra aukeratuta, horiei... [+]
Ari da mundu guztia kontuak ateratzen Trump 2.0 aldian norberari gerta dakiokeenaren eta munduan gerta daitekeenaren inguruan. Subjektuaren mudakortasuna ezagututa, ziur samartzat eman daitekeen aurreikuspen bakanetakoa da Estatu Batuen Txinarekiko harremanak, ekonomikoak... [+]
Milaka lagun bildu dute Indarkeria Matxistaren Kontrako Egunean deitutako manifestazio eta elkarretaratzeek. Gizon, hedabide eta erakundeei zuzendu zaie Mugimendu Feminista.
Zenbat komunikazio egoeratan ateratzen da galtzaile euskara? Arduradunak ez duelako aurrez pentsatu hizkuntzak nola kudeatu, erresistentziak egoten direlako eta haiei erantzuteko argudioak prest ez daudelako… Soziolinguistika Klusterrak jendaurrean.eus gida ipini du... [+]
.jpeg)
Paris 365 elkarteak 15 urteurrena ospatu zuen larunbatean Geltokin. 15 urte gosariak, bazkariak eta afariak egunean euro baten truke zerbitzatzen urteko 365 egunetan horren beharra duten guztiei. “Atsedenik gabe”, azpimarratu nahi izan zuten bezala. Horrez gain,... [+]
“Ez da posible hiri guztia zeharkatu behar izatea seme-alabak hemengo jatorriko hizkuntzan murgiltzeko” salatu dute guraso askok. Euskarazko plazak ere “oso urriak direla” salatu dute familia askoren artean eginiko bideoan.
Durangoko Azokaren alor digitala da Kabi@ espazioa eta egitaraua. Aurtengo edizioan, abenduaren 5ean eta 6an izango dira Kabi@ko ekitaldiak, Azokaren lehen bi egunetan (gero 8ra bitartean iraungo du). Ekitaldiak banatuko dira Durangoko Bizenta Migel Liburutegiaren eta Landako... [+]
Durangoko Azokako berrikuntzetako bat izango da ZirHika taldeak sortu duen hikalarien bilgunea. Hika hitz egitea eta ongi pasatzea izango da helburua, abenduaren 7an Landako ikastetxean.