Joan den urteko bukaera aldean nire sindikatuko bilera batean gaia mahai gainean jarri zen. Eta ideia batzuk zirriborratu nituen. Gero, urtearekin batera, abenduaren 21eko Berrian jaso nuen "hizkuntza politikaren lan ildo berrien" berria. Ildoak eta planak batera doazelakoan, hartu nituen nire lerroak, planoak eta mugen ertzak eta nire pentsamendua argitzen eta zehazten saiatu naiz eta hemen azaldu nahi dut. Osakidetzakoa, hizkuntza-politikarako sailburuordeak aurkeztu duen planari buruzko gogoetak bideratzen hasteko termometro egokia da, agian.

Osakidetza euskalduntzeko plana gogo bat da eta borondate puntua aitortu behar zaio. Gogo hori modu onez eta duen balioa kontutan hartuz idazten dut, hain zuzen, artikulu hau doan bezala. Bainan gogo hori nagia da (hogei urte behar izan dute plana aurkezteko), interesatua eta zuritzaile da (aldez aurreko inkesta soziolinguistikoa ez egitea, sinestezina badirudi ere, modu bat da, agian inkontzientea, bainan botere-hierarkia eta pribilejio gaiztoak kolokan ez jartzeko eta ez ukitzeko aproposa) eta murriztailea da (borondate onez ondorio zitalak erakar dezakeen plana da).

Horregatik hitz egingo dut suabe, ez dut inor mindu nahi, ez dut inor iraintzeko gogorik, eta elkarrekin euskararen geroa eraikitzen saiatzeko nahia dut. Baina euskararen garapena beldurraren eta erantzukizun-ezaren praktika eta predikazioaren bidez ziurtatu nahi bada eta hori bada 25.000 inguru pertsona-langileei jarri nahi zaion zepoa, klaru hitz egingo dut.

Osakidetza euskalduntzeko plana, Osakidetza martxan jarri eta handik 20 urtera onartua izan da. Zein da 20 urte hauetako balantzea? Zein da atzerapen honen ondorio soziolinguistikoa?

a) Euskara sustatzeko hartu diren neurriak (aurrekontuaren puska oso txiki bat profesionalen euskarazko klaseak subentzionatzeko; errotulazioa nolabait elebidun jartzea; itzulpen zerbitzu eskas bat, HABEn lanik gabe gelditutako langileak nonbait integratzeko asmoz sortua eta agian zerbait gehiago...) ez dira hizkuntza-politika bat, limosna baizik.
b) Hizkuntza-politikaren ezean Osakidetzan funtzionatu duena inertzia bat izan da, lehenagoko administrazioaren espainol hizkuntzaren aldeko dinamika hedakorraren inertzia linguistikoa. Ez zen politika linguistiko deklaratua, isilean ia inor ohartu gabe eragin zitala duen politiko linguistiko "klandestinoa" baizik, 20 urtez legalitatetik kanpo praktikatu dena Osakidetza-instituzioaren konplizitatearekin, bera baitzen politika-linguistiko ezkutuko hori praktikatzen zuena.
c) Ondorio nagusienak bi hauek izan dira:

**azken 20 urteetan euskara ikasteko eskaria egin duten ehundaka eta milaka profesionali (mediku-erizain-administrari) ez zaio erantzun. Profesional horiek etsi egin dute. Beraien motibazioak behera egin du. Duela 20 urte, profesional horiek 20-35 urte bitartekoak ziren. Hau izan da Osakidetzari eta Jaurlaritzari eskatu behar zaion konturik larriena: zergatik galdu zuten horrelako okasioa? Orain, 20 urte pasa ondoren, profesionalek 20 urte gehiago dituztelako, zailago izango da profesional horiek euskalduntzea.

**20 urteetan euskara, administrazioaren inertziaren eraginez, sistematikoki baztertua izan da, eta leku askotan desagertarazia. Hau ez da zoritxarreko kasualitatez gertatu den zerbait, Osakidetzako administrazioaren erabakien ondorioa baizik. Osakidetzaren funtzionamendua da horren erantzule. Osakidetzak probokatu du euskararen baztertze sistematikoa 20 urteetan eten gabe. Aski da osasun-zentro batean administrari ez-euskaldunak jartzea, herri horretako euskaldunen proportzioa zerora jaisteko osasun-zentroko harrera-zerbitzuan. Horrela, eta kasu bat da, Errenteriako Iztietako zentroan urteetan ez da entzun ere egin euskara harrera zerbitzuan nahiz eta populazioaren %27-30 euskalduna izan Oreretan. Orain, aldiz, administrarien %80ª gai da euskaraz atenditzeko eta horrela egiten du. Bainan aldaketa ez da Osakidetzaren inongo planifikazioaren emaitza, horren faltan eta batzutan horren kontra eman den aurrerapausoa baizik. Populazioaren jende euskaldunak, kasu askotan, ezin izan du ezta txanda euskaraz eskatu ere. Osakidetzako profesionalei eskaini zaizkien milaka prestakuntza-ikastaroetatik bakan batzuk baizik ez dute euskaraz jasotzeko modurik izan. Hala eta guztiz egin dena hainbat euskaldun kontzienteren ahaleginari esker izan da, bainan garbi esan behar da: ahalegin hori administrazioaren inertzia linguistikoaren hesiari aurre egin behar izan dio.

** emandako diru-laguntza eskas horiei esker lortutako onurei buruz ez da, nik dakidala, balantzerik egin. Egina balego, gustura jasoko nuke.

Plana diseinatu aurretik azterketa soziolinguistikoa egitea bidezkoa da, ez badugu plan irrazional bat egin. Zer planifikatu jakin gabe, nola egin daiteke planifikazioa? Zer da planifikatu behar dena Osakidetza euskalduntzeko? Jendea, profesionalak. Beraien motibazioa aztertu, duten ezagutza baloratu eta dagoen erabilera neurtu, horixe da buruz jokatu nahi bada aldez aurretik egin beharreko azterketa. Bada, horrelako estudiorik egin gabe Osakidetzak kontuan hartu duena lurraldeetako eta herri/hirietako populazioaren hizkuntza-portzentaiak. Baina Osakidetzak ez du lurralde, herri eta hirien euskalduntzea planifikatu behar. Osakidetzaren lana, izatekotan, Osakidetzako profesional edo langileen euskalduntzea izango da! Horien azterketa zen egin beharrekoa. Eta horixe da, hain zuzen, Osakidetzak, Hizkuntza Politikarako Idazkaritza Nagusiaren oniritziarekin eta Kultur Sailburuaren oniritziarekin, egin ez duena. Euskaldundu behar dena (jende bat eta horien arteko harremanak eta egiturak) aztertu gabe, planifikazioa onartu dute.

Azterketa soziolinguistikoak eskatzen du jendearen motibazioak, ezagutzak eta erabilerak aztertzea. Horretarako, ohi den moduan, eztabaida-taldeak eta inkesta pertsonalak erabiltzen dira, eta lan-orduetan egiten dira. Eta aztertu beharrekoa da euskararekiko eta gaztelerarekiko motibazioa, ezagutza eta erabilera. Horiek dira, maila guztietan, "normalizatu" beharrekoak. Euskararen presentziaren hutsuneak normalizatu behar badira, gazteleraren presentziaren gehiegikeriak ere normalizatu behar dira. Eta alderantziz ere. Baina horrek azterketa serio bat eskatzen du.

Azterketa soziolinguistiko hori egin gabe planifikatzeak ez du arrazionaltasun izpirik ere ez. Ez da horrelakorik ezertan ere egiten, euskararekin salbu. Edo agian, horrelako planifikazioak adierazten du arrazionaltasun "berezi" bat? Momentuz, eutsi diezaiogun gogo onaren teoriari.

Sinestezina bada ere, plan horretan ez da 20 urteko esperientziaren aipamen txikiena ere egiten. Eta gezurra badirudi ere, plan horretan ez da aipatu ere egiten nolakoak diren Plan horren aplikazioa burutu/jasan beharko duten profesional langileek.

Aurkeztu den planaren legearen sarreran edo preanbuloan zehazten da plan beraren horizontea eta eginkizun orokorra, Osakidetzak orain erabiltzen duen hitzetan: bisioa eta misioa. Errito bakarrik al da? Dena egiten da, hala behar du izan gainera, Euskararen Normalizazioaren Legearen arabera, Gernikako Estatutuaren arabera, eta ondorioz Espainiako Konstituzioaren arabera. Errito bakarrik al da? Erritok uste baino eragina handiagoa du bizitzan..! Konstituzioaren defentsa erritualaren inguruan zer ari gara azken hilabeteetan entzuten! Bada, erritoari omen duen garrantzia emanez, gogora dezagun Osakidetzaren egitekoa edo misioa izango dela euskara bigarren menpeko hizkuntza gisa mantentzea eta euskaldunen hizkuntza komunitatearen existentzia ezkutatzea. Ez al da ordua Konstituzioaren 2./3. artikulu hori betirako erretiratzeko? Badakigu lege partikularrak ezin duela marko legala gainditu, baina jakin beharko dugu ere jokoaren erregelak zeintzuk diren eta pozointsuak diren ala ez...

Ez dezala inork konstituzioaren aipamena aitzakiatzat hartu proposatu nahi dudan eztabaidan ez sartzeko. Legea hau izan edo bestea izan, esaten ari naizena da Osakidetzak baduela 20 urteko praktika kalamitoso bat; Osakidetzak plan bat egin duela irrazionaltasunaren numero guztiekin: azterketa soziolinguistikorik egin gabe; eta eransten dut orain, aipaturiko bisio eta misioa aurrera eramateko proposatzen den estrategia, planaren legea bera dela. Eta legea ere penagarria dela.

Preanbuloak motibazioa eta erabilera aipatzen badu ere, legearen artikulatua ezagutzan zentratua dago. Horren ingurukoa da artikulatu nagusiena eta horren ingurukoa da legearen derrigortasuna. Eta ezagutza "perfilen" politikaren bidez ziurtatu nahi da, hau da zigor-mehatxuarekin loturiko hizkuntza-eskakizuna ezarriz. Eta hizkuntz-eskakizunak 1. eta 2. direnez, oso ezagutza eskasa ziurtatu nahi da plangintza horren bidez. Laburbilduz: ezagutza, erabilerarako ezagutza eskasa, beldurraren motibazioarekin sustatu nahi den ezagutza.

Ondorioak kaltegarriak beharko dira izan. Alde batetik ezagutza eskasa proposatzearekin batera, erabilera sustatzea ezinezkoa izango da urte luzeetan, izan ere ezagutza-maila nahikoa izan gabe ezin baita erabili. Bainan, bestetik, eta hauxe da agian kaltegarriena, hizkuntz-eskakizunen ondorio txarrena motibazio arloan ematen da. Izan ere, legearen arabera bi motibazio mota nagusi sustatzen dira: lehenengoa, beldurraren motibazioa, hizkuntz-eskakizuna asignatua duten lanpostuetako langile edo profesionalak jadanik sentitzen hasi diren beldurra, angustia, depresioak....--administrazioaren gainontzeko erakundeetako hizkuntza-planetan gertatu izan den fenomenoa eta adarretatik heldu gabea oraindik--; bigarrena, "irresponsabilitatearen","erantzukizun-eza"ren motibazioa, hizkuntza eskakizunetatik libro gelditu diren guztientzat, hau da, 45 urtetik gorako guztientzat, Osakidetzan portzentai nahiko handia dena.

Osakidetza euskalduntzeko plana? Uste dut orain arte gastatu den dirua eta lana eta hemendik aurrera gastatuko dena beste erabilera osasungarriagoa izan dezakeela. Horrelako plana burutu eta onartzeko ardura izan dutenek pentsatuko beharko lukete bere gaitasunari buruz. Zeren plana osotasunean harturik, eta Txepetxi askotan entzun diodan eskema gogoratuz eta erabiliz, esan beharko nuke plan hau dela inkontzientea, inkoherentea eta inkonpetentea.

Inkontzientea da: euskara anemiatik libratzea bezain garrantzitsua da gaztelera enpatxutik libratzea, eta bidez, Osakidetzara hurbiltzen diren etorkinen onarpenaren parte bat da beraien hizkuntzarekiko keinu adeitsu bat luzatzea. Hizkuntzen berdintasuna eta guztien estima planean ez da kontenplatu ere egiten. Gainera euskara sustatzearen izenean mehatxuaren motibazioa eta erantzukizun-ezaren jarrera ezartzen dira.

Inkoherentea da: Utz dezagun jadanik erremediorik ez duena: duela hogei urte profesionalek zuten motibazioa eta adina alferrik galtzen utzi da. Baina orain inkoherente da euskararen motibazio nahikoa erakutsi ez duen Osakidetzako Zuzendaritza bera izatea euskalduntze planaren erdigunea. Inkoherentea da euskara ikasten hasi ez den jende kargudunak postu apalagoetan dagoen jendeari euskara maila jakin bat exigitzea.

Inkonpetentea da: ez duelako kontutan hartzen prozesu guztiaren motorra, helduen kasuan, motibazioa dela. Osakidetza osoa kalitatearen bikaintasunaren bidean jarri nahi denean, Osakidetzako euskalduntze prozesuan txapuzaren bidean jarri nahi da.

Anuntziatutako porrot baten aurrean gaude. Baina porrot honen leungarri izango da, agian, Osakidetzan hizkuntza kontzientzia duten profesional langile askoren lana. Administrazioak ez du horrelako txapuzak lege bezala onartzeko eskubiderik. Bainan euskaldun izateko aukera egin dugunok, aipatzen ari naizen traba guztien gainetik ere, gure erantzukizunari eutsiko diogu. Prest nago ideia hauetaz eztabaidatzeko, osatzeko, zehazteko eta fintzeko. Errenterian bizi naiz eta bertako osasun zentroan nago lanean.