Gaur ere interprete lanetarako prest gatoz. Beti egoten da tartean plaentxiatarren bat, eta badaezpada, Juanitoren laguntzarekin interprete lanen nondik norakoak argituko ditugu lehenengo. Joan zitzaigun Juan San Martin, baina idatzita utzi zigun ondarea itzela da. Zirikaden artean, interprete lanari buruzko hau: "Behin plaentxiatar bat eta eibartar bat, Madrilera juan ei ziran tratu kontuko biaje batera. Ostatuan sartu ziranian, baztartxo batian arpegi ezauneko bat ikusi zeben prantsez antzerako bikin berbetan, eta esan zetsan plaentxiatarrak eibartarrari: Hi, hori hor dagon-hori, eztok-pa eibartarra?

- Bai, hori etxe honetan interprete dagok.
- Da, zer dok hori?
- Ba -diño eibartarrak-, horrek inglesakin ta prantzezakin doianian, batak esatetsan guztia bestiari kontatzen jetsak.
- Eta horri zelan deitzen detsela esan dok?
- Interprete.
- Ba, guk, Plaentxian, holakueri "alkauete" deitzen jetsagu".

* * *

Euskal dantza tradizionalak egitura eta nortasun arazo larriak ditu, eta noraezean dabil aspaldiko urteetan. Hori gutxi balitz, estetikoki beste alorrek egindako bidearen kontrakoa hartu izan du. Bertsolariek, trikitilariek, aktoreek, idazleek... izurria bailitzan ihes egin diote estetika kostunbristari, txapelak kendu eta piercing-ak jantzi dituzte. Dantzak aurkako bidea egin du, behin eta berriz begiratu du atzera, eta besteak beste jantzi eta estetika tradizionala berreskuratu eta aldarrikatu ditu. Errezeloz eta auzo-lotsaz betetako begirada gaitzesgarriak jaso ditu trukean.

Azken urteotan batzuk hasi dira dantza tradizionalak estetika modernoz janzten. Muinean nobedade handirik ez, baina soinean berri itxura. Pozik ageri dira komunikabide, programatzaile eta sustatzaileak proposamen "berriak" aurkezten. "Berria" etiketaz bataiatu diren unetik "berritasuna" dute balio nagusia eta hortik aurrera adierazpen artistikoaren bikaintasuna berrestea baino ez zaigu geratzen. Baina txapela, gerrikoa eta abarketak erantzi eta jeans-ak, tixertak eta belarritakoak jantzita ez dugu dantza tradizionala "berritzen". Are gutxiago proposamen "berriak" zaharren balioak berrestera mugatzen baldin badira, aurretik zegoenari inolako baliorik ez baldin badiote eransten eta maizegi ez badira haien mailara ere iristen. Estetika tradizionalari uko egin arren, lan handiak ditugu dantzaren lengoaia berri bat sortzen, eta apenas ekarpen koreografiko interesgarririk egiten asmatzen den.

Olatu modernista horri muzin eginik badira konplexurik gabe tradizioaren eskema estetikoan lan egiten jarraitzen dutenak. Eta horien artean batzuk dantza tradizionala barrutik, muinetik, berritzen eta eguneratzen ari dira. Alegia, lengoaia koreografikoaren bilakaeran urrats sendoak ematen ari dira. Baina estetikoki tradizioaren moldeekin jarraitzea erabaki dute, eta beraz, berri itxura goratzen duen ingurumarian, haien ekarpenak ez dira aintzat hartzen.

Berritu ala hil. Berritu beharraren obsesioak jota bizi gara. "Soina zahar, berri gogoa, azal horizta, muin betirakoa" nahi zuen euskararentzat Lizardik. Berritzekoa jarrera aberasgarria bezain saihestezina da, baina badirudi euskal kulturaren zenbait alorretan itsututa gabiltzala berritu beharraren beharraz. Kultura moderno bezala homologatu nahi dugu gure burua, zaharkinak eta folklore usaina dariotenak zulora eta berri itxura duen edozer aldarera. Berria balio bihurtu da, eta gainera, lehentasuna duen balioa.