Ihesi: Zizurkil (Gipuzkoa), historiaren zelaia
N-1 errepidea hartuko dugu eta Villabonarantz aterata, Villabonara iritsi aurreko errotondan Asteasurantz hartuko dugu. Zizurkil Behera iritsi baino lehen, eskuinera Zizurkil Goikorako bidea dugu, GI3282 errepidea alegia. Berehala gara Pedro Mari Otaño plazan. Autoa han aparkatu eta merezi du herriari begiratu bat emateak. San Millan elizako egurrezko ataria aterpe ezin hobea eta frontoi originala da. Bere ezkerraldera San Millan jauregia dugu. Eta Teodoro Hernandorena bertsozalearen kalean barrena, udaletxera iritsiko gara, erabaki gogorretarako dema-plaza aurrean duela.
Berriz plazara jo dugu gaurko itzuliari ekiteko. Zarateko ibilbidea deituriko PR-Gi117 da egingo duguna, beraz, bide osoan marka txuri-horiak izango ditugu gidari. 12 kilometro eta erdiko luzera eta 275 metroko desnibela duen bidea 4 orduan egingo dugu. Asfaltoa maiz zanpatuko dugu, beraz, lehorraldian joanez gero merezi du oinetako arinak eramatea.
Pinu artean goaz Erramu Haitzaren magalean. Iturria pasa eta arranoa buru gainean bueltaka dugula, Zarateko Bentarako igoerari eutsi diogu. Bidegurutzean ezkerrera hartuko dugu, markek agindugako eran, eskuinera porlan pista eta Olentzoetxeberri baserria utziz.
Koloreak bere onera etortzean eskuineko mendi bidea hartuko dugu, marka txuri-gorriak dituena. Igo izanaz poztuko gara, paisaia ikusita: Getariako herria, eta itsasotan igeri arratoia ageri dira-eta!
Ataka igaro eta zelaia zeharkatu ostean, beste ataka pasako dugu, ixtea ahaztu gabe. Berehala pistara irtengo gara, Zarateko Bentara igotzerakoan eskuinera utzi dugun pista horretara alegia, baina goragoko puntura. Zizurkilerako 7,5 kilometro falta zaizkigula gogoraraziko digu bide seinaleak, eta berriro marka txuri-horiei jarraituko diegu. Hainbat bidegurutzeren ondoren, Zarateko Benta izeneko lepora iritsita, bidearen ezkerrera ongi seinalaturik trikuharriari egingo diogu bisita.
Utzitako bideari eutsiz, maldan behera bidegurutzera iritsiko gara. Bideseinaleak markatzen digunez, eskuinera hartuko dugu, ezkerreko bideak Aduna herrira eramango gintuzke-eta.
Maldan behera, marka txuri-horiei jarraiki eta hainbat bidegurutzeren ondoren, Pagoa baserrira iritsiko gara. Berehala Antsibar erreka zeharkatuko dugu zubitxo bati esker eta Saizar eta Iraola baserrietara igoko gara. Handik San Mikel baselizara aterako gara, GI-3281 errepidera. Errepidean gora berriro iritsiko gara Zizurkilgo Pedro Mari Otaño plazara.
Etxerakoan, Villabonaranzko bidegurutzera iritsi baino lehentxeago, Beibategi sagardotegiaren ondoan duzue Errekalde baserria, Pedro Mari Otañoren jaiotetxea.
Pedro Mari Otaño Barriola Zizurkilgo Errekalde baserrian jaio zen 1857ko hilbeltzaren 26an. 1891n Donostian ezkondu eta bertan jarri zen bizitzen. 1895ean idatzi zuen Zerbait liburua da bertsolari batek bizi zela argitaratutako lehenengoa. Hirutan joan zen Argentinara eta panpan artzain eta Buenos Airesen euskara irakasle aritu zen. Herriminaren minez, bertsootan hezurrak Euskal Herrian uzteko nahia adierazi bazuen ere, 1910eko lorailaren 5ean Argentinako Santa Fe probintziako Rosario hirian hil zen.
1) Euskal-Erriko lur maite artan
jaio nintzan baserriyan,
itzal aundiko intxaur arbol bat
dago gure atariyan;
aren ondotik iretan da noiznai
maldako gaztañariyan,
edo sagarrik onenak jaten
luberriko sagastiyan,
arbol tartian bizitu nintzan
gazte denbora guztiyan.
2) Denak utzi ta etorri nintzan,
lur au ikusi nai nuan!
Aritz tantaiak, pago lerdenak
nola ez izan goguan!
Oraiñ artzantzan Ameriketan
arrantxo baten onduan,
eguna pasa larrian eta
jiratzen naizen orduan,
nere begiyak gozatzen dira
aldameneko ombuan.
3) Ainbesteraño tristetutzen naiz
eremu zabal oietan,
arbolak, mendi eta errekak
falta diran zelaietan,
non etorri ta eseritzean
ombutzar onen zañetan,
edo igo ta osto tartian
bere adar bikañetan,
ene, amatxo! nik nola esan
zenbat gozatutzen detan!
4) Txabol ondoko ombu laztana,
maitatzen zaitut gogotik,
eta biyotza erdibitzen zait
joatian zure ondotik
nere burura ekartzen dezun
oroimen gozuagatik
zure itxura ikusi nai det,
ez dizut eskatzen frutik
ni emen bizi naizen artian,
arren, egon zaite zutik!
5) Nere lagunik maitatuena,
ombu laztana, zu zera,
argatik nator zure kolkora
ni malkuak isurtzera,
iduriturik naramazula
atariko intxaurpera...
Beti izango zaitut goguan,
bañan joan nai det ostera
Euskal-lurreko arbolpe artan
nere ezurrak uztera.
Bertsook 1900. urtean Buenos Airesko La Vasconia aldizkariaren 234 zenbakian argitaratu ziren lehenik.
San Millan Ahaide Nagusien leinua zen, Erdi Aroko gizartean hainbat pribilegio zituena. Ahaide Nagusiak babesa ematen zien bere menpekoei, hainbat zerbitzuren ordainetan. Leinu hau Oinaz zein Ganboatarren alde aritu zen, garaiaren arabera. Eta litekeena da Nafarroako mugan eskainitako zerbitzuengatik Gaztelako errege-erreginek eliza sari eman izana.
Horrela, San Millango elizaren eta familiaren artean harreman zuzena egon zen: eliza eta San Millango orube-etxea elkarrengandik oso hurbil daude eta eliza eraikitzeko dirua jarri zuten etxeko nagusiek. Gainera nagusiek elizaren jurisdikzio espiritualaren barruan zeuden baserrietako hamarrenak jasotzeko eskubidea zuten eta elizako nagusiak eurak zirenez, erretore kargua eurek aukeratzen zuten: Familiako urrutiko kideak eta harreman zuzena zeukatenak jartzen zituzten erretore, herriko erlijio-buru nagusia San Millandarren estrategiekin bat etortzea ziurtatuz.
Elizaren izena bera ere bitxia da, Gipuzkoako lau parrokia bakarrik eskaini baizaizkio San Millani. Eta eliza honek izan zuen garrantziaren erakusle da, bere izena hartu zuela 1350. urtean korriedoak »alegia, eliza-zerga ordaintzeko bat egindako eliza multzoak», Sanctus Milianus, alegia. Korriedo honetan ondoko herriak sartzen ziren: Anoeta, Hernialde, Irura, Amasa-Villabona, Alkiza, Larraul, Asteasu, Aduna, Sorabilla, Andoain, Urnieta, Astigarraga eta Zizurkil.
XVI. mendean hasi zen Ahaide Nagusien boterea ahultzen: Zizurkil herriko komunitateak etengabeko liskarrak izan zituen leinu honekin, eta pixkanaka komunitateak gero eta indar handiagoa hartuko zuen, leinuek ordura arteko pribilegioak galduko dituzten bitartean. Hona liskarrerako motibo izan zirenak: Elizako apaiza aukeratzeko eskubidea; San Millandarrek komunalak ziren lurrak saldu nahi izatea; Hilobiak hustu izana ere leporatu zieten, eta Ahaide Nagusiek eliza bere lurretan eraikia zela eta bere baimenik gabe ezingo zitzaiola inori han lur eman erantzun zuten. Edo 1601eko herriko festetan herritarrak plazan dantzan ari zirela, San Millandarrek musikarien instrumentuak hautsi zituzten, plaza hura eurena zela esanez, eta dantza egiteko baimena eskatu behar zitzaiela exigituz. Baina herritarrekiko liskarrekin batera, ondasunen banaketak familian sortu zuen liskarrak ahuldu zuen familia.
Askotan gertatu izan zait etxetik lanbroari so egon ostean, blai bukatuko dudala jakin arren, aterkirik ez hartzea. Zergatik ote? Beharbada, aterkia hartzeko gogorik eza? Beharbada, bustiko ez naizen itxaropena? Kontuak kontu, ondorioa beti berbera izan da. Esaerak dio, euri... [+]
Gogoan daukat, 16 urterekin, Bergarako epaitegi aurrean egindako euskararen aldeko elkarretaratze batean identifikatu ninduela Ertzaintzak lehen aldiz. Euskal Herrian epaitegiak euskalduntzeko aldarria zilegi zela pentsatzen genuen, baina, orduan ere, faltako zen baimenen bat,... [+]
Zestoako Iraeta auzoko Amilibia baserria eta lurra kolektibizatzeko 100.000 euro batzea falta du Amillubi proiektuak, lehen urte honetan 290.000 euro eskuratu baititu. Biolurrek abiatutako proiektu agroekologiko honek dagoeneko jarri du lurra martxan, sektorearen beharrei... [+]
Forensic Architecture erakundearen ondorioetakoa da hori, ikusita Israelgo Armadak nola antolatu duen Gazaren egungo kontrola. Suntsiketa maila hori bakarrik litzateke Gazaren kontrola segurtatzeko, zeren eta, berez, txikitze maila askoz handiagoa da lurraldearen gainerako... [+]
Tanta hotzak Valentzian eragindako hondamendiak irudi lazgarriak utzi dizkigu; batetik, izan dituen berehalako ondorioengatik, eta, bestetik, nolako etorkizuna datorkigun aurreratu digulako: halako fenomeno klimatiko muturrekoak gero eta ugariagoak eta larriagoak izango direla,... [+]
Nafarroako Energia Planaren eguneraketa oharkabean igaro da. Nafarroako Gobernuak jendaurrean jarri zuen, eta, alegazioak aurkezteko epea amaituta, gobernuko arduradun bakar batek ere ez digu azaldu herritarroi zertan oinarritzen diren bere proposamenak.
Gobernuak aurkeztu... [+]
Azaroaren 26an eta 27an, Langune Euskal Herriko Hizkuntza Industrien Elkarteak eta FUEN Federal Union of European Nationalities erakundeak antolatuta, ‘Hizkuntzen irabazia. Benefits of language industry in the economy’ kongresua egingo da Donostiako Kursaalean. Han... [+]
Azaroaren 23an egingo dute tokiko arbola, fruitondo eta landare ekoizleen azoka. Horrez gain, egitarau oso indartsua prestatu dute 22 arratsaldetik hasita 23 iluntzera arte: bioaniztasunari buruzko mahai-ingurua, sagarrari buruzko mintzaldia, "Nor dabil basoan?"... [+]
Lup izeneko gailuak testuak ahots bihurtzen ditu adimen artifizialari esker. Hainbat hizkuntza bihurtzeko gaitasuna dauka. Teknologia gutxiko gailua da, hain zuzen aurrerapen teknologikoetatik urrun dagoen jendeari balio diezaion. Ikusmen arazoak dituztenentzat sortu eta... [+]
Udan izandako indarkeria kasuen gorakada batetik, eta hainbat gizonezkok mugimendu feministak antolaturiko ekitaldiak boikotatu dituztela bestetik, Bortziriak, Xareta, Azkain, Bertizarana, Malerreka eta Baztango mugimendu feministek, erakunde publikoen konpromiso irmoa exijitu... [+]
Espainiako Defentsa Ministerioaren 6 milioi euroko esleipen publikoak jaso ditu aurten enpresak. Margarita Robles ministroaren arabera, urriaren 7tik ez diote "armarik saldu edo erosi Israelgo Estatuari", baina indarrean zeuden kontratuei eutsi diete. Elbit Systemsek... [+]
Sobietar Batasuna desagertu zenetik errusofobia handituz joan da. NBEko Segurtasun Kontseiluaren 2002ko segurtasun kontzeptua oso argia da, eta planetaren segurtasun eta egonkortasunak AEBei erronka egiteko asmorik ez duen estatuen menpe egon behar dutela adierazten du. AEBei... [+]
Duela 40 urte sortu zen Geronimo Uztariz Institutua, Nafarroako Historia beste era batera ikertzeko eta zabaltzeko helburuarekin. Jende anitza bildu du lau hamarkada hauetan, eta gai ugari ikertu ditu denbora horretan. Historialari gazteak ere batu zaizkie. Zahar eta berriaren... [+]
Aspaldi ezagutu genuen gaur gaurkoz Añube taldeko abeslari den Aitor Bedia Hans. Garai berean adiskidetu ginen egun Añube taldeko gitarra jotzaile ohia den Beñat Gonzalezekin. Unibertsitateko garaian izan zen, Debagoienako bi gazteak musika zainetan... [+]