Ihesi: Zizurkil (Gipuzkoa), historiaren zelaia
N-1 errepidea hartuko dugu eta Villabonarantz aterata, Villabonara iritsi aurreko errotondan Asteasurantz hartuko dugu. Zizurkil Behera iritsi baino lehen, eskuinera Zizurkil Goikorako bidea dugu, GI3282 errepidea alegia. Berehala gara Pedro Mari Otaño plazan. Autoa han aparkatu eta merezi du herriari begiratu bat emateak. San Millan elizako egurrezko ataria aterpe ezin hobea eta frontoi originala da. Bere ezkerraldera San Millan jauregia dugu. Eta Teodoro Hernandorena bertsozalearen kalean barrena, udaletxera iritsiko gara, erabaki gogorretarako dema-plaza aurrean duela.
Berriz plazara jo dugu gaurko itzuliari ekiteko. Zarateko ibilbidea deituriko PR-Gi117 da egingo duguna, beraz, bide osoan marka txuri-horiak izango ditugu gidari. 12 kilometro eta erdiko luzera eta 275 metroko desnibela duen bidea 4 orduan egingo dugu. Asfaltoa maiz zanpatuko dugu, beraz, lehorraldian joanez gero merezi du oinetako arinak eramatea.
Pinu artean goaz Erramu Haitzaren magalean. Iturria pasa eta arranoa buru gainean bueltaka dugula, Zarateko Bentarako igoerari eutsi diogu. Bidegurutzean ezkerrera hartuko dugu, markek agindugako eran, eskuinera porlan pista eta Olentzoetxeberri baserria utziz.
Koloreak bere onera etortzean eskuineko mendi bidea hartuko dugu, marka txuri-gorriak dituena. Igo izanaz poztuko gara, paisaia ikusita: Getariako herria, eta itsasotan igeri arratoia ageri dira-eta!
Ataka igaro eta zelaia zeharkatu ostean, beste ataka pasako dugu, ixtea ahaztu gabe. Berehala pistara irtengo gara, Zarateko Bentara igotzerakoan eskuinera utzi dugun pista horretara alegia, baina goragoko puntura. Zizurkilerako 7,5 kilometro falta zaizkigula gogoraraziko digu bide seinaleak, eta berriro marka txuri-horiei jarraituko diegu. Hainbat bidegurutzeren ondoren, Zarateko Benta izeneko lepora iritsita, bidearen ezkerrera ongi seinalaturik trikuharriari egingo diogu bisita.
Utzitako bideari eutsiz, maldan behera bidegurutzera iritsiko gara. Bideseinaleak markatzen digunez, eskuinera hartuko dugu, ezkerreko bideak Aduna herrira eramango gintuzke-eta.
Maldan behera, marka txuri-horiei jarraiki eta hainbat bidegurutzeren ondoren, Pagoa baserrira iritsiko gara. Berehala Antsibar erreka zeharkatuko dugu zubitxo bati esker eta Saizar eta Iraola baserrietara igoko gara. Handik San Mikel baselizara aterako gara, GI-3281 errepidera. Errepidean gora berriro iritsiko gara Zizurkilgo Pedro Mari Otaño plazara.
Etxerakoan, Villabonaranzko bidegurutzera iritsi baino lehentxeago, Beibategi sagardotegiaren ondoan duzue Errekalde baserria, Pedro Mari Otañoren jaiotetxea.
Pedro Mari Otaño Barriola Zizurkilgo Errekalde baserrian jaio zen 1857ko hilbeltzaren 26an. 1891n Donostian ezkondu eta bertan jarri zen bizitzen. 1895ean idatzi zuen Zerbait liburua da bertsolari batek bizi zela argitaratutako lehenengoa. Hirutan joan zen Argentinara eta panpan artzain eta Buenos Airesen euskara irakasle aritu zen. Herriminaren minez, bertsootan hezurrak Euskal Herrian uzteko nahia adierazi bazuen ere, 1910eko lorailaren 5ean Argentinako Santa Fe probintziako Rosario hirian hil zen.
1) Euskal-Erriko lur maite artan
jaio nintzan baserriyan,
itzal aundiko intxaur arbol bat
dago gure atariyan;
aren ondotik iretan da noiznai
maldako gaztañariyan,
edo sagarrik onenak jaten
luberriko sagastiyan,
arbol tartian bizitu nintzan
gazte denbora guztiyan.
2) Denak utzi ta etorri nintzan,
lur au ikusi nai nuan!
Aritz tantaiak, pago lerdenak
nola ez izan goguan!
Oraiñ artzantzan Ameriketan
arrantxo baten onduan,
eguna pasa larrian eta
jiratzen naizen orduan,
nere begiyak gozatzen dira
aldameneko ombuan.
3) Ainbesteraño tristetutzen naiz
eremu zabal oietan,
arbolak, mendi eta errekak
falta diran zelaietan,
non etorri ta eseritzean
ombutzar onen zañetan,
edo igo ta osto tartian
bere adar bikañetan,
ene, amatxo! nik nola esan
zenbat gozatutzen detan!
4) Txabol ondoko ombu laztana,
maitatzen zaitut gogotik,
eta biyotza erdibitzen zait
joatian zure ondotik
nere burura ekartzen dezun
oroimen gozuagatik
zure itxura ikusi nai det,
ez dizut eskatzen frutik
ni emen bizi naizen artian,
arren, egon zaite zutik!
5) Nere lagunik maitatuena,
ombu laztana, zu zera,
argatik nator zure kolkora
ni malkuak isurtzera,
iduriturik naramazula
atariko intxaurpera...
Beti izango zaitut goguan,
bañan joan nai det ostera
Euskal-lurreko arbolpe artan
nere ezurrak uztera.
Bertsook 1900. urtean Buenos Airesko La Vasconia aldizkariaren 234 zenbakian argitaratu ziren lehenik.
San Millan Ahaide Nagusien leinua zen, Erdi Aroko gizartean hainbat pribilegio zituena. Ahaide Nagusiak babesa ematen zien bere menpekoei, hainbat zerbitzuren ordainetan. Leinu hau Oinaz zein Ganboatarren alde aritu zen, garaiaren arabera. Eta litekeena da Nafarroako mugan eskainitako zerbitzuengatik Gaztelako errege-erreginek eliza sari eman izana.
Horrela, San Millango elizaren eta familiaren artean harreman zuzena egon zen: eliza eta San Millango orube-etxea elkarrengandik oso hurbil daude eta eliza eraikitzeko dirua jarri zuten etxeko nagusiek. Gainera nagusiek elizaren jurisdikzio espiritualaren barruan zeuden baserrietako hamarrenak jasotzeko eskubidea zuten eta elizako nagusiak eurak zirenez, erretore kargua eurek aukeratzen zuten: Familiako urrutiko kideak eta harreman zuzena zeukatenak jartzen zituzten erretore, herriko erlijio-buru nagusia San Millandarren estrategiekin bat etortzea ziurtatuz.
Elizaren izena bera ere bitxia da, Gipuzkoako lau parrokia bakarrik eskaini baizaizkio San Millani. Eta eliza honek izan zuen garrantziaren erakusle da, bere izena hartu zuela 1350. urtean korriedoak »alegia, eliza-zerga ordaintzeko bat egindako eliza multzoak», Sanctus Milianus, alegia. Korriedo honetan ondoko herriak sartzen ziren: Anoeta, Hernialde, Irura, Amasa-Villabona, Alkiza, Larraul, Asteasu, Aduna, Sorabilla, Andoain, Urnieta, Astigarraga eta Zizurkil.
XVI. mendean hasi zen Ahaide Nagusien boterea ahultzen: Zizurkil herriko komunitateak etengabeko liskarrak izan zituen leinu honekin, eta pixkanaka komunitateak gero eta indar handiagoa hartuko zuen, leinuek ordura arteko pribilegioak galduko dituzten bitartean. Hona liskarrerako motibo izan zirenak: Elizako apaiza aukeratzeko eskubidea; San Millandarrek komunalak ziren lurrak saldu nahi izatea; Hilobiak hustu izana ere leporatu zieten, eta Ahaide Nagusiek eliza bere lurretan eraikia zela eta bere baimenik gabe ezingo zitzaiola inori han lur eman erantzun zuten. Edo 1601eko herriko festetan herritarrak plazan dantzan ari zirela, San Millandarrek musikarien instrumentuak hautsi zituzten, plaza hura eurena zela esanez, eta dantza egiteko baimena eskatu behar zitzaiela exigituz. Baina herritarrekiko liskarrekin batera, ondasunen banaketak familian sortu zuen liskarrak ahuldu zuen familia.
Santa Marta komunitateko (El Salvador) ADES Garapen Ekonomiko eta Sozialerako Elkarteko presidentea da Vidalina Morales. “Rol horretatik harago, ingurumen ekintzailea ere banaiz, giza eskubideen defendatzailea eta emakume baserritarra; hainbat urtez borrokan egon diren... [+]
Mundu osoko 70.000 gizonek baino gehiagok parte hartzen dute emakumeak nola drogatu eta bortxatu azaltzen duten txat-taldeetan. Gainera, kanal horiek loturak eskaintzen dituzte eguneroko produktuen itxura daukaten narkotikoak eskuratzeko. Agintariek eta plataformak egoera... [+]
HTX ROCK jaialdiaren azken-aurreko edizioa izanen da abenduaren 28an, eta Atarrabiako herrian ospatuko den azkenekoa, alegia.
Gabonetako Loteriaren datuak eman berri ditu Espainiako Gobernuaren menpeko Estatuko Loteriak eta Apustuak elkarteak. Horien arabera, Araba, Bizkaia eta Gipuzkoan batez beste 84,33 euro gastatu ditu herritar bakoitzak, eta nafarrek, berriz, 53,38 euro, EiTBn irakur daitekeenez... [+]
Herriko elkarte eta eragileek antolatzen dute Olentzero eta Mari Domingiren etorrera Irunen, sorreratik. Goizetik gauera jakin dute udalak hartu duela ekitaldiaren jabetza eta beraz, ekitaldiaren inguruko azken erabakiak haren gain geratu direla: “Udalari eskatzen diogu... [+]
Ez dut maite aterkia partekatzen ez dakien jendea. Ez dut maite azkarregi ibiltzen den jendea, ni ez naizenean; ez eta polikiegi ibiltzen dena ere (tira, horiek pixka bat bai, baina pixka bat bakarrik). Ez dut maite autobusean pasilloaren aldeko eserlekuan esertzen den jendea... [+]
Palestinarren genozidiorako Israelek erabiltzen duen arma nagusietako bat gosea da. Alde batetik, Gazara elikagaiak sartzeko debekuarekin, eta, bestetik, Palestinako elikadura-burujabetza ezabatuta.
Ugaztun hitza entzutean, askotan burura etortzen zaizkigun lehen ordezkariak tamaina handienekoak izan ohi dira: hartza, otsoa, oreina… Batzuetan etxekotutako katua edo txakurra dira agertzen lehenak, edo urruneko lehoiak eta elefanteak. Ikusgarritasunak lehia irabazi ohi... [+]
Laster urte guztian izango ditugu malko ilar goxoak (Pisum sativum). Oraindik, ordea, negua eta udaberria dira, ia erabat ilar freskoak jateko sasoia; udaberrian jango ditugun azken ilarrak ereiteko garaia orain hasten da. Eta oraintxe jango ditugu urria aldera erein zirenak.
Gero eta nekazaritzako test gune gehiago ditugu inguruan, hau da, nork bere proiektua martxan jarri aurretik nekazaritzan eta abeltzaintzan trebatzeko guneak. Nafarroako Zunbeltz espazioa eta Gipuzkoako eta Ipar Euskal Herriko Trebatu dira horietako zenbait adibide, gurean... [+]
Pertsona nagusiekin edo aniztasun fisiko eta neuronalak dituzten pertsonekin lanean zaudenean, dugun gizartean gaitasunaren ideiak espezie bezala asko mugatzen gaituela ohartzen zara. Hau da, dugun sistemak gauzak modu espezifiko batean egiteagatik jartzen zaitu balioan, eta... [+]
Idatzi nahi nuen gabonetako argien alde, eta urteroko ohitura bilakatu aldarrikatzea, kaleak argitzen dituzten aro honetan, espazio publiko apain, alai eta gozagarri bat, klase ikuspegitik. Baina, noski, espazio publiko epelak ere bai, zenbait gazte liburutegietan liburuak... [+]
Barkatu hariztiak, artadiak, zumardiak, lertxundiak, lizardiak, haltzadiak, gaztainadiak, urkidiak, gorostidiak, sagastiak, pinudiak eta zuhaitzen elkarte guztiak, baina, gaur, pagadiak du hitzordua negu-mugako ospakizunak direla eta.
Errazagoa egiten zait negu-mugako... [+]