Zerbait badelakoa gure zentzumenak baieztatzen digu. Ikusteak, entzuteak, ukitzeak, sentitzeak adierazten digu zerbaiten edo norbaiten izana. Gure zentzumenek nolabait somatzen ez dutena, guretzat ez da. Fedeko errealitateak alde batera utzita, horrela gauzatzen da gizakiaren ikuspegia. Ikuspegi hau ahalik eta osoena izan dadin, bere zentzumenak ahalik eta egokien zaintzen eta erabiltzen saiatzen da jendea.

Bada, ordea, bertze jendeak errealitateaz ez jabetzea nahi duena, zenbaiten komenientziagatik, noski. Bitxia da Nafarroan Olentzerorekin gertatutakoa: Iruñeko karriketan ibiltzeagatik, sosa ordaindu beharra Udalari. Ahal bada Olentzerorik karrikan ez agertzeko, oztopo bat. Auzo batzuek ordaindu badute ere, bertzeek ukatu egin dute. Baina baita udaltzainengandik laguntza hartu beharrean, traba eta debekuak jasan ere. Eta ikusteko dago, dena horretan geldituko den, zigorren bat gaineratuko ez ote dieten. Eta, zer da ba Olentzeroren ibilaldia, herri tradizioko pertsonaia arrunt baten gogoratzea, besta giroan eta haurren gozamenerako? Tradizio hori, ordea, euskal herrietako kulturan kokatzen da, eta, ahal bada, euskal kultura propiorik ez dela erakutsi nahi da. Badena ez dela.

Areson egin dutena ere aski argia bilakatu da horretarako argudio. Olentzeroren iduri bera desagerrarazi. Ez doaz bide okerretik, hemengo errealitatea aldatu nahi dutenak. Ez bada egiten, ez bada ikusten, ez bada kontatzen, ez da tradiziorik. Eta bertze ohitura batzuk hartzen dira, arrotzak, baina urteekin bertakoak bailiran erabiltzen direnak. Bazena ez da. Nik bezala, bertze hainbatek bizi izanen dute Francoren denborakoa: oraindik telebistarik ez, lehenengo irrati aparailua etxean sartu, eta diktadurako informazio traketsa, alde batetik, eta musika espainola ordu guztietan. Zer gertatu zen? Anitz jende musika espainol zale porrokatu bihurtu zen. Euskal kantuak, euskal antzerkiak, euskal literatur lanak ez ziren inon somatzen, gordekako elkartze batzuetan ez bazen. Eta ez entzutetik, ez irakurtzetik ezezagutza borobilean bizitu ginen urtetan. Euskarazko dena zokoratua, bazen baina ez zen.

Joan berri den urtean Europatik erran dute, Nafarroan ez dagoela behar bezala errespetatua euskara. Nafar gobernuak, berriz, berehala zera erran du, Europako txostenak haren jokaera onesten duela. Euskararen hainbat erabilera publiko eta ofizial ez betetzeaz gain, debekuak eta laguntza murrizketak hedatzen ari da. Baina, zer nahi duzu, euskararen alde ari omen dira, euskararen onerako erabakitzat jotzen dituzte. Egiatan, ordea, badena desagerrarazteko eginahalean ari dira. Horregatik ebidentea ere ukatu.

Urte honetan, Xabierko Frantziskoren 500. urteurrena dela eta, hari buruzko ekitaldi ugari antolatzen ari dira. Frantziskoren haurtzaroan hasi zen, hain zuzen, Nafarroako konkista, gaztelarren eskutik. Frantziskoren familia orduko jende handietakoa izateaz gain, bere aitak Nafarroako Erregeondoko kargu handienetakoaren ardura zuen. Anaiek, berriz, konkistak iraun zuen urteetan, Nafarroaren aldeko bataila garrantzitsuenetan nabarmen hartu zuten parte. Xabierko gaztelua, bizilekuz gaineko gaztelu zen zati guztia suntsitu egin zuten Gaztelako agintariek.

Frantziskoz hitz egitean, eta bere bizitza kontatzean, familia hainbertze astindu zuten gertaera horiek ez dira aipatu ere egiten. Bere haurtzaro eta gaztaroa zeruko goibel artean egin balu bezala aurkezten dute Frantziskoren bizitza. Gaztelua ikustera joaten denak ere, bertako gidariaren ahotik ez du argi handirik jasoko horietaz. Azken une honetan ez badute aldatu, behinik behin. Bazena, ez zen izan. Bazena ixildu. Badena ez dela.