Ihesi: Zugarramurdi, Orabidean barna
Errepide estu baina zoragarria da Orabidea, bertako bizibideen berri ematen diguna. Errepide ertzean, eztakak egiteko botatako akazia arbolak ikusiko ditugu. Zelaietan, ardiak bazkatzen ari dira. Eta altuera gorenetako larreetan zaldiak eta jadanik oso toki gutxitan topatuko dugun mandoa ere ikus daiteke. Paisaia menditsuari dagokionez, Atxuria gailurraren erliebeak erakarriko gaitu. Errepidea jarraituz, dagoeneko Baztango lurretan, bidegurutzera iritsiko gara. Ezkerrera Zugarramurdirantz doan errepidea, eskuinera Baztan aldera doana. Guk eskuinerantz hartuko dugu. Bidean Baztango etxe dotoreak, antzinako errota eta paraje ahantz ezinak igaroko ditugu. Eta konturatzerako Zugarramurdin izango gara. Hemen hasiko dugu gaurko ibilbidea. Noski, hona iristeko errepide erosoagoak badaude, bai Elizondotik bai Iparraldetik, baina ez hain xarmantik.
Kotxea herriko plazan utziko dugu, Ama Birjina Jasokundearen Elizaren atze aldean. Gaurkoan egingo dugun ibilbidea PR/NA 90-a da, Akelarrea izenekoa. Ibilbidea hasteko, Zugarramurditik Etxalarrera doan Orabidea errepidea hartuko dugu, baina, oraingoan, oinez. Jarraitu beharreko seinaleak hori-zuriak dira.
400 metro egin ostean, Orabidea utziko dugu Santsineneko Borda parean. Elkarte gastronomikoa da errepidearen ezkerrera dagoen borda hau. Santsineneko Bordatik, bidezidorra hartuko dugu Loiarako lepora (436 metro) eramango gaituena. Lasai hartu, igoera dezentea baita. Loiaratik Aizparaz (525 metro) gailurra inguratuz joango gara. Mendi honen gailurrak Baztango lurrekin egiten du muga. Loiaratik Urbiako lepora (431 metro) abiatuko gara. Eta lepotik lepora, hurrengoa Ibainetako lepoa izango da.
Urbian, berriz ere Orabidearekin egingo dugu topo. Gurutzatu eta seinaleak dioen bezala, Ibainetarantz abiatuko gara. Poliki-poliki, Mendibil (617 metro) gailurra inguratuko dugu. Berehala, eskuinera borda ikusiko dugu, baina guk marka txuri-horiei erreparatuz, aurrera jarraituko dugu.
Otadi eta hariztiak tartekatuz ibiliko gara. Behera begiratuaz berriz, Orabidea errepidea aurrez aurre izango dugu. Tarteka, Galtzada erromatar zati dotoreekin topo egingo dugu. Eta baita urarekin ere, Ibainetako erreka gainezka baitator. Oinak ez bustitzekotan, arin ibili behar!
Bidea jarraituz, belardira iritsiko gara. Belardia ezkerrera, eskuinera gure bidea eta erdi-erdian, lur gainean ikustea ohikoa ez den satorra aurkitu dugu hankaz gora. Aldapatxoa igo eta eroritako borda pasako dugu, aurrez aurre Mendibil mendia dugularik. Eta beste borda baten ezker aldetik jarraituko dugu.
Halako batean, zein azalduko eta Etxalarren ikusitako mando eta zaldiak berriz ere, haizearen babesean. Hauek zuzenean etorri dira, mendian barrena, Orabideatik pasa gabe. Lasaitasuna nabari zaie. Laster batean, Ibainetan izango gara.
Parez pare berriz, Atxuri mendia (756 metro) dugu. Atxuri mendian, Karlistaldiko aztarnak topa ditzakegu. Gazteleraz Peña Plata deitzen diote, arroketako mika zatiek igortzen duten distiragatik. Indarrean egonez gero, igo daiteke bertara.
Alertzeen artetik doan bide zabala jarraituko dugu. Garai honetan, hostorik gabe daude konifero hauek. Berehala, borda bat ikusiko dugu eskuin aldean, "Gaineko borda" izenekoa, nahi izanez gero alokatu daitekeena. Borda pasa eta eskuinerantz bidezidorra hartuko dugu. Eta aurrean Zugarramurdiko etxeak ditugu berriz ere.
Guk beti eskuin aldera joko dugu, arrastoak galdu gabe. Errekaren alde batera eta bestera ibiliko gara, baina bukaeran, erreka beti ezkerrean izango dugu. Aldapan behera jarraituz, Zugarramurdiko hilerri azpira iritsiko gara. Atzean Malkor mendia (509 metro) dugu. Hilerritik, berriz ere herriko plazara iritsiko gara Orabideatik, ibilbidea amaituaz.
Herriak baditu hainbat eskaintza bisitarientzat, Sorginen herria bezala ezagutzen baita. Zugarramurdiko haitzuloetarako bidea herriko plazatik irteten da, bisitatu nahi izanez gero.
Gaurko ibilbideak, ia ahantzia genuen aberea ekarri digu oroimenera. Geroz eta gutxiago ikusten dira baserri edo mendi inguruetan. Izan ere makinariak aberea ordezkatu du.
Gizakiak aspalditik ezagutzen du zaldiaren eta astoaren arteko hibridoa, eta ez alferrik, oso onuragarria baitzaio. Izan ere, mandoa oso animalia sendoa da, eta lanerako aproposa. Horregatik, munduko toki askotan erabili izan da lan gogorrak egiteko.
Normalean, astarra eta behorra gurutzatzen dira mandoa lortzeko, astemeak zaldiaren kumea erditzeko arazo larriak izaten baititu. Mandoa antzua izaten da beti, baina, horrekin batera, ezaugarri mesedegarriak ditu. Batetik, mandoa zaldia baino gogorragoa eta otzanagoa da, eta, bestetik, astoa baino azkarragoa da eta hobeto egiten dio aurre hotzari eta hezetasunari. Gainerako ezaugarriak ere, bi espezieen arteko ezaugarrien nahasketa dira: belarriak zaldiarenak baino luzeagoak baina astoarenak baino motzagoak ditu, irrintzia eta arrantzaren arteko oihua du, eta neurria, berriz, gurasoen arrazen araberakoa izaten du.
Uretarako paregabea, aldapan gora igotzeko ahuntzak bezain trebea, oso janari gutxirekin bizirauten duena eta sekulako indarra agertzen duena. Egoera larrienetarako abererik egokiena da: basotik ikatza ateratzeko mandazainek mandoak erabiltzen zituzten, bata bestearen atzean loturik eta artilleriako kanoiak mugitzeko ere mandoak soilik erabiltzen ziren, bederatzi mando kañoi bakoitzeko.
Baina bizitza guztian lan eta lan aritu ostean, hala ere ospe txarreko animalia da, bai zaldi, bai astoaren ondoan. Ospe txar hori, bere nortasunagatik datorkio. Izaera egoskorrekoa da mandoa, mugitzeko intentziorik ez badu, ez da mugituko. Bejondeiola!
Festa egiteko musika eta kontzertu eskaintza ez ezik, erakusketak, hitzaldiak, zine eta antzerki ikuskizunak eta zientoka ekintza kultural antolatu dituzte eragile ugarik Martxoaren 8aren bueltarako. Artikulu honetan, bilduma moduan, zokorrak gisa miatuko ditugu Euskal Herriko... [+]
Soco Lizarraga mediku eta Nafarroako Duintasunez Hiltzeko Eskubidea elkarteko kidearen ustez bizi testamentuak heriotza duin bat eskaini eta familiari gauzak errazten dizkio.
Bilbo Hari Gorria dinamikarekin ekarriko ditu gurera azken 150 urteetako Bilboko efemerideak Etxebarrieta Memoria Elkarteak. Iker Egiraun kideak xehetasunak eskaini dizkigu.
Laudion, Aiaran eta Okondon izango du eragina energia azpiegiturak eta plataformaren aburuz, proiektuak eta ingurumen-inpaktuaren azterketak gabezia garrantzitsuak dituzte.
"Entseatzen gira arnas gune bat sortzen Donibane Lohizunen, hain turistikoa den herri honetan". 250 kiderekin Donibane Lohizuneko Begiraleak kultur elkarteak 90 urte bete ditu aurten. Lau emaztek sortu zuten talde hauetan eramaile izan zen Madeleine de Jauregiberri... [+]
Karmela espazio autogestionastuan egingo ditu, eta Euskal Herriko zein nazioarteko gonbidatuak egongo dira bertan. "Koiuntura analisi orokorretik abiatu eta Euskal Herriko borroka internazionalistaren gakoetarainoko bidea" egingo dutela adierazi du Askapenak... [+]
33/2013 Foru Legeari Xedapen gehigarri bat gehitu zaio datozen aldaketak gauzatu ahal izateko, eta horren bidez ahalbidetzen da “erregimen frankistaren garaipenaren gorespenezkoak gertatzen diren zati sinbolikoak erretiratzea eta kupularen barnealdeko margolanak... [+]
2025 amaitu baino lehen Gernikako Estatutuan jasotzen diren eskumen guztiak izatea espero du Jaurlaritzak. Oraindik 25 eskumen falta dira. Transferentzia Batzordea aurreko astean biltzekoa zen baina "agenda arazoak" zirela eta atzeratu zuten.
Elgarrekin izena du Duplak egin duen aurtengo abestiak eta Senpereko lakuan grabatu zuten bideoklipa. Dantzari, guraso zein umeen artean azaldu ziren Pantxoa eta Peio ere. Bideoklipa laugarrengo saiakeran egin zen.
“Kasu, ez gitxu lo!”. Gure denbora eta manerekin baina heldu gira.
Azaroaren 25ean Baionako elgarretaratzera joan ez joan eta autoak nola partekatu pentsatzetik (joan-jina bi oren), bat-batean Lartzabalen elgarretaratze bat antolatu genuen, eta 47 emazte bildu!... [+]
Alemaniako Poliziak asteleheneko gertakariaren arrazoiak "politikoak" zirela baztertu duen arren, 35 urteko Alexander Scheuermann Ring Bund talde neonaziko kide zen. Bi hildako eta hamar zauritu utzi dituen atentatuaren egileak sare sozialetan "gorroto mezuak"... [+]
“Bi pertsona mota daude munduan: euskaldunak, batetik, eta euskaldunak izan nahiko luketenak, bestetik”. Gaztea zela, Mary Kim Laragan-Urangak maiz entzuten omen zuen horrelako zerbait, Idahon (AEBak), hain zuzen. Ameriketan jaio, hazi, hezi eta bizi izandakoak 70... [+]
Martxoaren 8a, Emakumeen Nazioarteko Eguna, munduan zehar milioika emakumeontzat berdintasuna, eskubideak eta justizia eskatzeko borroka eguna da. Hala ere, gerrek, gatazkek eta politika militaristen hazkundeak markatutako testuinguru global batean, inoiz baino premiazkoagoa da... [+]
Geroa Baiko lehendakari eta Nafarroako lehendakariorde izandakoa enpresa bati 2,6 milioi euroko diru-laguntzak ustez modu irregularrean emateagatik zegoen auzipetuta, Davalor auzia deiturikoan. Nafarroako Probintzia Auzitegiak erabaki du auzia behin betiko artxibatzea, legalki... [+]
Nahiz eta Nazio Batuen Erakundeak (NBE) 1977an nazioarteko egun bat bezala deklaratu zuen eta haren jatorriaren hipotesi ezberdinak diren, Martxoaren 8aren iturria berez emazte langileen mugimenduari lotua da.