Joan zan egun batean -beste askotan bezela- telefonotik dei egin zidaten. «Lurdes al zera...?». «Bai, Lurdes naiz». «Aizu: onako... herri hontan antolatu degun jaialdi batera etorriko al ziñake?». «Bai; joango naiz». «Ba... zera ba... gratis izan bearko du. Ikastola berri batentzat dirua biltzeko da, ta...».

Nere telefonoak dei oien berri emango balu, zenbat gauz ez lituke esango...!

Eta hor goaz, gitarra besapean artuta, herriz herri, batera, eta bestera, eta bestera. Eta hor doaz Julen Lekuona, eta Lazkao-Txiki, eta Arantxa Esnaola; hor doa, dantzatu, abestu edo orrelako beste edozer gauz egiten dakien edozeiñ euskalzale. Hor gabiltz pertsona asko batetik bestera; zeren eta beti gertatzen da olako edo alako herri batean ikastola bat zorretan dagola, eta laguntza eman bear zaiola.

Eta ez pentsa jaialdi hoiek gaizki iruditzen zaizkidanik. Laguntzeak pertsona obetu egiten du. Baiña...

Domund egunataz oroitzen naiz. Ume giñanean, gure eltxetzuarekin «txinitoentzat» eskatzera irtetzen giñan. Herriko txanpon guziak gure eltxetxuetara erortzen ziran. «Duro» eta pezeta batzuk izaten ziran. Baiñan, batez ere, txanponak; beste ezertarako bear etzana, ale, txinitoentzat!

Ez ote zaigu guri ere orrelako zerbait gertatzen...? «Jaialditxo bat, mesedez, gure ikastola gaixoarentzat...».

Jakiña, nik gauz auetaz askorik ez dakit, baiñan au galdetzen det. Ain beartsu ote gera euskaldunak, geren ikastola propioak ezin mantendu izateko? Jakiña dago Estadoa'ren laguntza beti ondo etortzen dala, eta jakiña baita ere ikastolak oraindik gauza berria dirala, baiña...

Nik diotena da euskaldunak gure kulturaren alde guda bizia egin bear degula. Ez dela aski «gure euskera gaxua» eta orrelako lelokeriak esatea. Ez dela aski ezker-eskubi gaizki esaka jardutzea, «laguntzen ez digutelako ta, dirurik ez dagolako ta...».

Irrati asko eduki nai genituke, egunkari asko, eta aldizkari asko, disko-etxe asko, ikastola asko... Baiñan, nola nai degu oiek denak sortzea, dituguneri laguntzik ematen ez badiegu...?

Irrati bat badugu, Loiola'ko herri-irratia. Asteroko bat badugu, Zeruko-Argia. Ia herri bakoitzean ikastola bat badugu. Abeslariak baditugu; bertsolariak ere bai. Poesi liburuak, idazlariak, dantza-taldeak, antzerki taldeak...

Asko edo gutxi daukagu -hori bakoitzaren iritzirako dago-: baiñan daukagun hori, erdi abandonatua daukagu.

Euskaldun izateko, bearrezkoa da iltzen dijoan euskal-kulturari bultzada eta laguntza sendo bat eskeintzea. Iltzen dijoan euskal kultura diot; baiñan euskal-kultura ez da berez ilko. Guri bost ajola etzaigulako ilko da, iltzen bada.

Nola nai dugu gure abesti, antzerki edo irratiak berriak eta kalidadekoak izatea, bear bezela laguntzen ez badiegu? Euskal artistak bere bizi guzian gratis eta ofizioz lana egitera kondenatua egon bear al du? Gure ikastolak aizezkoak egin al litezke? Euskal antzerkia bost edo sei afizionatuk jarri bearko ote dute, bere laneko orduetatik kanpora?

Gure izkuntza, gure artea eta gure artistak, poliki poliki il egiten ditugu. Gauzatxoak organizatuz jostaketan ibiltzea gustatzen zaigu. Antzerki egitera jostatu, bertso egitera jostatu, ikastola goraberekin jostatu, euskaldun izatera jostatu... Baiñan egitazko laguntza serio eta praktiku bat emateko garaiean, orduan txanponak bakarrik botatzen ditugu «txinitoen» boltsara. Jaialdi bat eratu, sos batzuek atera, eta aurrera, beste bat arte.

Badirudi gure eguneroko bizitza gauz bat dala, eta euskal-bizitza beste bat. Gure bizimodua itxuratzeko garaiean, lana sendo egin, diru asko irabazi, etorkizuna ondo moldatu. Euskaldun izateko garaiean berriz, jostatu, limosna eman; ortik aurrera, irripar asko, malko merke asko, eta kitto.

Ikastola baten gastoak ordaintzeko jaialdi bat eratu dala, ta bertara kantatzera joatea oso gauza polita da. Baiñan Euskalherriko abeslari, poeta, idazle, pintore, musiku-eta gañerako artista guziak, bere bizitza «artea» egiñaz jostatzen pasatzera beartuak egongo ote dira, beren herrian jateko aiña ere eskuratzen etzaielako?

Gure herriak bizirik eta sendo mendetan zear iraun dezala nai baldin badegu, garaia da oraintxe milla jostaketa polit eta txoro bazterrera utzi eta egitazko laguntza praktiku eta zabal bat eskeintzekoa.

Orain gure eginkizuna serio artzen ez badugu, eta gure izatearen defentsan gorputz eta arima osoa jartzen ez baditugu, euskera laixter il egingo da. Gezurrezko Kijote ergel batzuk geralako ilko da.